Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Adi, Xəzər və Ġran alçası
- Qafqaz alıĢan
- Kolvarı amorfa
7 geniş istifadə olunur. Yaşıllaşdırma və bəzək-bağçılıqda böyük əhəmiyyət kəsb edir. MNB-da kolleksiyada becərilir. Aqava – Aqavakimilər fəsiləsinə aiddir. Gövdəsiz çoxillik bitki olub, qısa ağaclaşmış gövdəsi vardır. Latınca «Agave», rusca isə «Aqava» adlanır. Ən çox Amerika və Meksikada geniş yayılmışdır. Öz vətənində bitki çox iridir (3m). Aqavalar ömründə bir dəfə çiçəkləyir. Buna görə də monokarp bitki adlanırlar. Ömrünün 6-10-cu ilində aqavanın mərkəzi yarpaqlarının arasında çiçək oxu əmələ gəlir, inkişaf edərək 10-12 m hündürlüyə qalxır. Saplağın üzərində 4000-ə qədər çiçək olur. Meksikalılar çiçək oxunu dibdən kəsib oradan çıxan şirəni toplayırlar. Bu şirəyə «Akvamil», yəni «bal suyu» deyilir. Gündə hər bitki 5 litrə yaxın şirə verir. Şirəvermə müddəti 8-9 ay davam edir. Bitki məhv olana qədər 1 ton şirə verə bilir. Bu şirədən Meksikalılar «Tekilla» adlı araq hazırlayırlar. Çiçək açdıqdan sonra məhv olan ana bitkinin yanlarında bir neçə bala bitkilər əmələ gəlir ki, onlar da əslində həmin bitkinin ömrünü davam etdirir. Xalq təbabətində onun yarpaqlarından bel ağrılarının, radikulit, lümbaqa və s. xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur. Dünyada bu cinsin 300 növü vardır. MNB-da açıq və örtülü şəraitdə bir çox növləri becərilir.
olub, latın dilində «Silybum», rus dilində isə «Rastoropşa» adlanır. Yazda alaqanqalın cavan yarpaqları və saplaqları yağ və sirkə ilə qarışdırılaraq salat kimi istifadə olunur. Toxumlarında 30%-ə qədər yağlılıq olduğundan Azərbaycan mətbəxində geniş istifadə olunur. Toxumları buğda ilə birlikdə qovrulub Novruz bayramında qovurğa və qovud (əzilib toz halına salınmış) kimi istifadə olunur. Cavan halda bitki mal-qara tərəfindən yaxşı yeyilir. Azərbaycan florasında Adi alaqanqal növü geniş yayılmışdır. Albalı (Gilənar, turş gilas) – İtburnukimilər fəsiləsinə aid olub, kol bitkisidir. Latınca «Cerasus», rus dilində isə «Vişnə» adlanır. Qiymətli meyvə növü olub, yeyintidə təzə və qurudulmuş halda istifadə olunur. Bitkinin meyvəsindən mürəbbə, kompot və şirələr hazırlanır. Albalının toxumlarının tərkibində amiqdalin qlükozidi, yarpağında isə limon turşusu vardır. Albalı meyvələri A və C vitamini ilə zəngindir. Yaxşı balverən bitkidir. Azərbaycan florasında 7 növü vardı ki, bunlardan yalnız iki növü mədəni şəraitdə becərilir.
deməkdir. Onun beş ləçəkli çiçəyi müvəffəqiyyətin, xoşbəxtliyin, uzunömürlülüyün, sevinc və sülhün rəmzi kimi qiymətləndirilir. Alçanın meyvələri yeyintidə təzə və qurudulmuş halda, eləcə də mürəbbə, cem (povidla) və konservlərin hazırlanmasında istifadə olunur. Meyvəsinin tərkibi 5-7% şəkər, 4-7% limon turşusu və C vitamini ilə zəngindir. Azərbaycanda alçanın meyvələrindən alça turşusunun hazırlanmasında istifadə olunur. Alça turşusu-lavaşası yeyintidə ədviyyat, təbabətdə isə. skorbut xəstəliyinin müalicəsində dərman kimi istifadə olunur. Azərbaycan florasında 3 növü -
Lüğəti mənası Dikte- Krit dağlarının birinin adı, Thamnos isə «kol» deməkdir. Rus dilində «Əseneü» adlanır. Qaratikan kolları arasında bitən bu bitkinin yayın qızmar günlərində öz- özünə alışıb yandığı haqqında rəvayətlər gəzir. Elə buna görə də bitkiyə xalq arasında «alışdım-yandım» da deyirlər. «Alışdım-yandım» quraqlığadavamlı olmaqdan ötrü öz ətrafında efir yağı ilə zəngin atmosfer yaradır. Kibriti yandırıb bu bitkiyə yaxın tutduqda o ani olaraq alovlanır. Bu bitkinin tərkibində diktamin alkalloidi, saponin və 0,5%-ə qədər efir yağı vardır. Çində sarılıq, öd kisəsi iltihabı xəstəliklərinin müalicəsində, qaşların tökülməsində və keçəlləşmənin qarşısının alınmasında istifadə edilir. Azərbaycan florasında 1 növü - Qafqaz alıĢan növü geniş yayılmışdır. Nəsli kəsilməkdə olan bitki kimi qorunması və «Qırmızı Kitab»a düşməsi məsləhətdir.
«malon» və ya «melon» adlanır. Ağac və ya kol bitkisidir. Almanın meyvələri təzə, qurudulmuş qax və ya pörtülmüş halda, eləcə də konserv, mürəbbə, povidla və cemlərin hazırlanmasında
8 istifadə olunur. Alma meyvəsinin şirəsində qlükoza, fruktoza, saxaroza, alma turşusu və c. vardır. Qədimdən qiymətli bitki kimi geniş istifadə edilmişdir. Alma meyvələrinin qidanın həzm olunmasına və xroniki ishala qarşı təsiri çox böyükdür. Azərbaycan florasında yabanı halda 1, mədəni şəraitdə isə 2 növünə rast gəlinir. MNB-da kolleksiyada becərilir.
dilində «Amorpha», rus dilində «Amorfa » adlanır. Dekorativ məqsədlə yaşıllaşdırmada geniş istifadə olunur. Cavan zoğlarından göy boya hazırlanır. Efir yağlı bitkidir. Meyvələrində efir yağı daha çoxdur (1%-dən çox). Yarpaqlarında 0,05-0,08%-ə qədər yağ vardır. Azərbaycanda Kolvarı amorfa növü mədəni halda becərilir. Andız- Kəpənəkçiçəkkimilər (Mürəkkəbçiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olub, çoxillik ot bitkisidir. Latın dilində «Inula» adlanır. Lüğəti mənası inaein- təmizləmək deməkdir. Rus dilində «Devəsil» adlanır. Köklərində 44% inulin vardır. Bəlğəmgətirici və sidikqovucu dərmanların hazırlanmasında, yaraların sağalmasının tezləşdirilməsində istifadə olunur. Xalq təbabətində təmizləyici xüsusiyyətinə görə şəkər xəstəliyinin müalicəsində istifadə olunur. Azərbaycan florasında 13 növü geniş yayılmışdır. Ardıc – Sərvkimilər fəsiləsinə aiddir. Kol və ya ağac bitkisi olub, latınca «Juniperus», rus dilində isə «Mojjevelğnik» adlanır. Meyvələrində efir yağı vardır. Təbabətdə yağından dəri xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur. Meyvələri güclü sidikqovucu xüsusiyyətə malikdir. İynəyarpaqlarında 32,3% C vitamini vardır. Dekorativ və quraqlığadavamlı kol və ya ağaclar olub, bağ və parklarda geniş yayılmışdır. Oduncağı yandırıldıqda közü 24 saat qala bilir. Yaxşı qayçılanma qabiliyyətinə görə ona hər forma vermək mümkün olduğundan bu bitkidən yaşıllaşdırılmada canlı çəpər kimi istifadə olunur. Azərbaycanda 6 növü geniş yayılmışdır. MNB- da kolleksiyada becərilir. Armud – İtburnukimilər fəsiləsinə aid olub, ağac və ya kol bitkisidir. Latın dilində «Pyrus», rus dilində isə «Qruşa» adlanır. Armudun meyvəsi qida kimi təzə və qurudulmuş halda (qax kimi) yeyilir. Qurudulmuş, toz halına salınmış armud ununun buğda unu ilə qarışığından çörək və qoğal hazırlanır. Cır armudun meyvələri qidada pörtülmüş və qızardılmış halda, kompot və armud cövhərinin hazırlanmasında istifadə olunur. Ondan həmçinin spirt də hazırlanır.Armudun meyvələrinintərkibində 12-21,6 mq %-ə qədər C vitamini vardır. Azərbaycanda 18 növü bitir ki, bunlardan ikisi mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da kolleksiyada becərilir.
adlanıb, arpanın qədim Roma adıdır. Rus dilində «Əçmenğ» adlanır. Heyvanlar üçün qidalı yem, xüsusən də «arpa bəlimi» kimi çox istifadə olunur. Arpanın dəni iri və xırda buynuzlu heyvanlar, atlar üçün qiymətli yem hesab olunur. Pivə istehsalında əsas komponent kimi geniş istifadə olunur. Bəzək bitkisi kimi sünbülləri çox yaraşıqlıdır. Azərbaycan florasında 8 növü bitir.
Artişok çoxillik ot bitkisidir. Latın dilində «Cynara» adlanır. Sözün lüğəti mənası yunan dilində «it» deməkdir. Bu söz onun tikanlı olması və əl-ayağa batması ilə əlaqədardır. Həm yem, həm də tərəvəz bitkisi kimi istifadə olunur. Rus dilində «Artişok» adlanır. Qidada ətli çiçək yatağı, ətli pulcuq qını, cavan zoğ və saplaq yarpaqları ala-çiy və qaynadılmış halında işlədilir. Artişokun açılmamış səbətinin tərkibində 9,5 qram vitamin B1, yarpaqlarında isə 24,7-38,6 mq % C vitamini vardır. Artişokun toxumlarının tərkibində 30%-ə qədər qatı yağ vardır. Bu yağdan sabun istehsalında istifadə olunur. Artişokun köklərində inulin, yarpaqlarında isə qlükozid sinarin kimi dərman maddələri vardır. Artişok həmçinin balverən bitkidir. Azərbaycanda 2 növü vardır ki, bunlar da mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da kolleksiyası vardır. Asfodelina – Asfodelinakimilər fəsiləsinə aid olub, birillik və çoxillik ot bitkisidir. Latınca «Asphodeline», rusca isə «Asfodelina» adlanır. Xarici görünüşünə görə «Asphodelus» cinsinə məxsus növlərə oxşadığından ona bu ad verilmişdir. Kökümsovları və toxumları ilə asanlıqla çoxalır. Mərkəzi Nəbatat Bağında toxumdan təbii bərpa olunaraq geniş yayılır. Bəzək əhəmiyyətli
Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|