Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bulaqotu (Dəstərək)
- Payız burğuçiçəyi
- C anavargiləs i
- Qafqaz cacıqıdır
- Qıvrım cəfəri
- Adi cəfərotu
- Cincilim(Quşotu)
15
cem, konserv, şirə, o cümlədən limonad içkisi üçün cövhərlər hazırlayırlar. Meyvə və yarpaqlarında C vitamini vardır. Gövdə və yarpaqları aşı maddəsi ilə zəngindir. Qurudulmuş meyvələri xalq təbabəti və tibbidə istifadə olunur. Böyürtkanın cavan yarpaqları çay surroqatı məqsədilə istifadə edilir. Azərbaycan florasında 15 növü bitir. MNB-da kolleksiyası vardır. Buğda- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aid olan bu bitki latınca «Triticum», rusca «Pşeniüa» adlanır. Buğdadan un, yarma, nişasta, spirt və s. alınır. Unundan çörək, lavaş (yuxa), fətir, əriştə və s. bişirilir. Müxtəlif xörəklərin (xingəl, düşbərə, umac, qındı və s.) və şirniyyatların (paxlava, şəkərbura, şorqoğalı, yağlı fətir və s.) hazırlanmasında istifadə edilir. Buğda çörəyinin quru maddəsində 16-17% zülal, 77-78% karbohidrat, 1,2-1,5% yağ olur. Ən əziz bayramımız olan Novruz bayramında buğdadan qovurğa qovrulur və səməni göyərdirlər. Qovrulmuş buğdadan qovut (əzilib toz halına salınmış hissə), səmənidən müxtəlif halvalar hazırlanır. Bunlar bayram şənliklərinin ən ləziz yeməkləridir. Azərbaycan florasında 2 növü bitir, digər növləri isə mədəni şəraitdə becərilir.
digərləri isə latın sözü olan veraunica- əsl dərman adı ilə əlaqəli olduğunu göstərir.Bir- iki və çoxillik bitki olub, dekorativdir. Çox da hündür gövdəsi olmayan bu bitkilər ilk yazdan başlayaraq may, iyun aylarına qədər çiçəkləyirlər. Azərbaycan florasında 40 növü bitir. Bunçətiri- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəkkimilər) fəsiləsinə aiddir. Çoxillik bitki olub, latınca «Bunium» adlanır. Lüğəti mənası yunan dilində bunion adlanır. Rus dilində «Bunium» adlanır. Bitkinin kök yumruları çiy halda Əfqanıstanda qidada istifadə olunur. Azərbaycan florasında 5 növü bitir.
Latınca «Spiranthes» adlanır. Lüğəti mənası yunan dilində speyra- spiral və antos- çiçək deməkdir. Rus dilində «Skruçennik» adlanır. Yeraltı orqanı kökyumruludur. Bəzək və dərman bitkisidir. Xalq təbabətində kök yumrularını qurudub dəmləyir və mədə-bağırsaq xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edirlər. Azərbaycan florasında Payız burğuçiçəyi növü bitir.
latınca «Ceratocephalus» adlanır. Yunan dilində lüğəti mənası keras- buynuz, kefale- baş olub buynuzbaş deməkdir. Rus dilində «Roqoqlavnik» adlanır. Zəhərli bitkidir. Heyvanlar tərəfindən yeyilmir. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. Bülbülotu- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aid olan bu bitki kökümsovludur. Latınca «Phalaris» adlanır. Bitkinin adı Dioskorid və Pliniyanın dənli bitkilərə verdikləri adla bağlıdır. Rus dilində «Kanareeçnik» adlanır. Toxumları bül-büllər üçün yem kimi geniş istifadə olunur. Təzə tər halında yaxşı yem bitkisi hesab olunur. Azərbaycan florasında 4 növü bitir. Canavargiləsi – Canavargiləsikimilər fəsiləsinə aid olub, kol bitkisidir. Latınca «Daphne» adlanır. Lüğəti mənası yunan dilində daphne- dəfnə ağacı deməkdir. Bu cinsin bir çox növlərinin meyvə və yarpaqları dəfnə ağacına bənzədiyinə görə belə adlandırılır. Rus dilində «Volçnik», «Volçeəqodnik» adlanır. Qiymətli bəzək bitkisidir. Xalq təbabətində geniş istifadə olunur. Yarpaq, çiçək və budağından alınan məlhəm və cövhər əsəb və yel xəstəliklərinə qarşı geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında 6 növü bitir.
bitkisi olub, latınca «Chaerophyllum» adlanır. Yunan dilində lüğəti mənası chaero- parlaq, phyllon- yarpaq deməkdir. Bu ad ona yarpaq ayasının üzərinin parlaq olmasına görə verilmişdir. Rus dilində «Butenğ» adlanır. Cavan gövdəsinin qabığını soymaqla təzə halda yeyilir. Xalq təbabətində köklərindən qaynadılmış və yaxud yağda qızardılmış halda istifadə olunur. Azərbaycan florasında 7 növü bitir. Onlardan ən əhəmiyyətlisi Qafqaz cacıqıdır. Cəfəri- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olub, ikiillik ot bitkisidir. Latınca «Petroselinum», rus dilində «Petruşka» adlanır. Cəfərinin yarpaqlarının tərkibində 75-400 mq%, köklərində isə 37 mq% C vitamini vardır. Təzə tər yarpaqlarında 3,2 qamma karotin və
16
meyvələrində 2-7%-ə qədər efir yağı vardır. Cəfəri qiymətli tərəvəz bitkisi olub, xalq təbabətində qurudulmuş yarpaqlarından damarların kirəcləşməsinin və yüksək qan təzyiqinin qarşısının alınmasında istifadə olunur. Toxumları sidikqovucu xüsusiyyətə malikdir. Azərbaycan florasında
Daşdələnkimilər fəsiləsinə aid olub, çoxillik bitkidir. Latınca
«Chrysosplenium» adlanır. Yunan dilində lüğəti mənası chrysos- qızıl. splen- dalaq deməkdir. Rus dilində «Selezenoçnik» adlanır. Azərbaycan florasında Adi cəfərotu növü bitir. Cığ- Cığkimilər fəsiləsinə aid olub, birillik və çoxillik bitkidir. Latınca «Juncus» adlanır. Lüğəti mənası yunqere- sarımaq, birləşdirmək, hörmək deməkdir. Rus dilində «Sitnik» adlanır. Bitkinin otlu hissələri mal-qara, toxumları isə quşlar tərəfindən həvəslə yeyilir. Abşeronda cığ əncir, üzüm və digər meyvələri sərib qurutmaq üçün döşəmə kimi istifadə olunur. Azərbaycan florasında 15 növü bitir.
«Osoka» adlanır. Bütün heyvanlar tərəfindən yeyilir. Yarpaqları səbət, həsir, çanta və s. kimi məmulatların hazırlanmasında, sahil cilinin yarpaqlarından isə ip, kəndir və kobud materialların hazırlanmasında istifadə olunur. Azərbaycan florasında 63 növü bitir. Cillicə- Cilçiçəkkimilər fəsiləsinə aiddir. Birillik, ikiillik və çoxillik bitki olub, latınca «Pycreus», rus dilində «Sitovnik» adlanır. Yarpaqları mal-qara, toxumları isə quşlar tərəfindən yeyilir. Tam yetişmiş yarpaqlarından həsir, çanta, səbət hazırlanır. Eyni zamanda rayon yerlərində təzə çiy kərpicdən tikilmiş evlərin damını su buraxmasın deyə cillicə ilə örtürlər. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. Cincilə- Qərənfilçiçəkkimilər fəsiləsinə aiddir. Birillik, ikiillik və çoxillik bitki olub, latınca «Spergularia» adlanır. Lüğəti mənası sparqere-səpələmək deməkdir. Rus dilində «Toriçnik» adlanır. Azərbaycan florasında 4 növü bitir.
Latınca «Stellaria», rus dilində «Zvezdçatka» adlanır. Çiçəkləri ulduza oxşadığına görə ona ulduzcuq da deyilir. Qiymətli tərəvəz və yem bitkisi olub, xalq arasında ondan kətə, buğlama, kükü (yumurta ilə) və s. hazırlanır. Çiy halda duzla ovub yeyirlər. Ev quşları üçün qiymətli yemdir. Abşeron və Bakı əhalisi onu quĢotu kimi tanıyırlar.
bəzi turşular vardır. Azərbaycanda qədim zamanlardan becərilən cirənin toxumlarından şirniyyat (şorqoğalı, kökə, fəsəli) hazırlanmasında, çay dəmlənməsində və s. işlədilir. Xalq təbabətində cirənin toxumundan astmanın qarşısını alan, xroniki mədə-bağırsaq xəstəliklərində, soyuqdəymədə bəlğəmgətirən, köpyatıran və iştahanı artıran dərman kimi istifadə olunur.
deməkdir. Rus dilində «Lipa» adlanır. Toxumları qanada oxşayır və külək vasitəsilə bir yerdən başqa yerə uçaraq yayılır. Bəzən ona «daban ağacı» da deyilir (Dəvəçi də), lifindən həsir, zənbil və s. toxunur, oduncağı yumşaqdır və dülgərlikdə geniş istifadə olunur. Qafqaz cökəsi xalq təbabətində geniş istifadə olunur. Geniş yayılması ilə əlaqədar olaraq Azərbaycanın meşələrində arıçılıq təsərrüfatı üçün əhəmiyyətlidir. Yaxşı bal verir. Çiçəklərində olan efir yağları ətriyyatda istifadə olunur. Tər yarpaqları salat və dolma hazırlanmasında istifadə olunur. 1qr qurudulmuş yarpaqlarında 500 qamma A vitamini və 244,4mq% C vitamini vardır. Azərbaycan florasında 4 növü bitir. MNB-da bir neçə növün kolleksiyası becərilir.
adlanır. Lüğəti mənası kallos-qəşəng, qonos-isə dirsək deməkdir. Rus dilində «Juzqun» adlanır. Bəzi növlərindən sürüşmə zonalarının bərkidilməsi üçün istifadə edilir. Yaşıl cavan zoğlarını heyvanlar yeyir. Azərbaycan florasında 4 növü bitir. Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|