О„simliklarning mineral oziqlanishi. Mineral elementlarning fiziologik ahamiyati

Azot fiksatsiyasini molekulyar mexanizmi. 

Azot molekulsi o’ta mustahkam va inert bo’ladi. Uni uch kovalent bog’i 940 
kDj/mol energiyaga ega. Ximiyaviy jarayonlarda ammiak siteziga va bu bog’larni 
uzish va azotni 
qaytarishga katalizatorlar ko’llanishiga qaramasdan yuqorda aytib ztilganidek yana 
yuqori harorat va bosim kerak bo’ladi. Mikroorganizlar ishtirokida esa, azotni 
fiksatsiya qilishga normal harorat, bosim va bu jarayonda yuqori effekt bilan ishtirok 
etuvchi ferment nitrogenazalar orqali amalga oshadi. 
1960-1961 yillarda 
Clostridium
pasteurianum
xujayrasiz ekstraktlariga 
pirouzum kislotasini qo’shilganligi muhim rol o’ynashi ko’rsligan edi. Bu holatda
СО
2
va H
2
ni ajiralib chiqishi keskin ortgan. Molekulyar azot ishtirokida reksiyani 
birlamchi mahsuloti ammiak hosil bo’lgan. Ferredoksinni ochilishi azotfiksatsiya 
mexanizmini tushintirib berishda katta ahamiyatga ega bo’ldi. Shu ma’lumotlar 
asosida azotofikatsiyani quyidagi mexanizmi taklif etildi: 

---

Ilmiy ishlarga nishonlangan
15
N ni qo’llanishi natijasida azotofikatsiya qaytarilish 
jarayoni bo’lib, dastlabki turg’un mahsuloti ammiak ekanligi isbotlandi. Azotni 
qaytarilishi uch etapda bo’lib o’tishligi kuzatildi. 
Azotofikatsiya jarayonini borishi uchun doimiy ravishd ATF shaklida energiya 
bilan ta’minlab turish kerak. In vitro na’muna tariqasida o’tkazilgan tajribalarni 
xisob-kitobiga qaraganda 1 mol azotni qaytarish uchun 12-15 mol ATF talab qiladi. 
Haqiqadan in vivo tizimida energiya sarfi bir qancha yuqori bo’lib, 1 mol 
fiksatsiyalangan azotga 30-40 mol ATF kerak bo’lar ekan. Nitrogenaza o’z 
vazifasini bajarishi uchun turli hil mikroorganizmlarda bo’lib o’tadigan fotosintez, 
nafas olish yoki achish jarayonlari hosil bo’lgan elektron va ATF lar energiya manbai 
bo’lishi mumkin. Masalan: Erkin yashovchi bakteriya Asotobacter 1gr. azotni 
qaytarishi uchun 700-100 gr. glyukozani yoki bo’lmasa 28-40 gr.uglerodni oksidlashi 
kerak. Simbiotrof turkumiga kiradigan bakteriyalardan Rhizobium elektron va ATF 
manbai sifatida o’simlik-xo’jayin barglarida sintezlanib, keyin ular ildiz 
tuganaklariga tushuvchi fotoassimilyantlardan foydalanadi. Dukkaklilarda 1gr.qayd 
qilingan azotga assimilyatlar sarfi o’rtacha 6,5-7,6 gr.uglerodni tashkil qiladi ya’ni 
energetik substratlardan foydalanish effektivligi ularda( 10 – 15%) erkin 
yashovchilarga nisbatan ancha yuqori bo’lar ekan ( 1,5-2,0%).