ӨвсафүЛ-Әшраф
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dördüncü fəsil Tövhid
- Beşinci fəsil İttihad
- Altıncı fəsil Vəhdət
- ALTINCI BAB Fəna
- Son.
83
bu bağlılığı da bütövlükdə qırır ki, özünə aid hesab etdiyi hər bir işi Allaha aid bilsin. Və həmçinin təslim məqamı riza məqamından yüksəkdə olar, çünki riza mərtəbəsində Allahın gördüyü hər bir işdən bəndə razı qalar, amma təslim mərtəbəsində insan əsasən öz istəyini, istəyinə müvafiq və müxalif olan hər bir şeyi Allaha tapşırır, onun heç bir istəyi qalmaz ki, bir şeyə müxalif və ya müvafiq olmuş olsun. Deməli “verdiyin hökmlərə görə özlərində bir sıxıntı duymazlar” 1 riza mərtəbəsinə aid olar və “sənə tam bir itaətlə təslim olarlar” 2 bu mərtəbədən yuxarısına aid olar. Çünki Salik təhqiq nəzəri ilə baxsa özünü nə riza həddində görər, nə də təslim. [Özünü bu həddən üstün bilər], çünki hər iki mərhələdə insan özünü Allahın qarşısında qoymuş olur, yə`ni riza mərhələsində o razıdır və Allah ondan razı, təslim mərhələsində o təslim edəndir, Allah qəbul edən. Amma tövhid mərhələsində bu e`tibarlar da aradan qalxır.
Allah-taala tövhid barəsində buyurur: “Allahla yanaşı başqa tanrı qəbul etmə...” 3
“Tövhid” biri demək, biri etməkdir. Birinci mə`nada (danışıqda) tövhid, imanın mə`rifətin başlanğıcına olan şərti və Allahın vəhdaniyyətinin təsdiqi mə`nasındadır. “...Həqiqətən, Allah tək bir tanrıdır...” 4
1 “Nisa”, 65. 2 Həmin.
3 “İsra”, 22. 4 “Nisa”, 171. 84 İkinci mə`nada (əməldə) tövhid, imandan sonra hasil olan mə`rifətin kamalıdır, belə ki, əgər bir kəs yəqin etsə ki, Allahdan başqa kimsə vücudu inayət etmir və Allahın inayəti də ayrıca vücud deyil, belə olan yerdə çoxluqdan gözünü çəkər və hamını bir görər və bir bilər. Deməli, nəhayətdə çoxluğun bir vəhdəti olduğuna gəlib çıxar və “Allahın üluhiyyətdə şəriki yoxdur və [Allah] yeganədir” mərtəbəsindən “Allahın vücudda şəriki yoxdur və [Allah] yeganədir” mərtəbəsinə çatar. Bu mərtəbədə Allahdan sivayı hər bir şey salik üçün hicab olar və Allahdan qeyrisinə nəzər salmağı “mütləq şirk” hesab edər və bu halın dili ilə deyər: “Mən, həqiqətən, batildən haqqa tapınaraq (dönərək) üzümü göyləri və yeri yaradana çevirdim. Mən (Allaha) şərik qoşanlardan deyiləm!” 1
Beşinci fəsil İttihad Allah-taala ittihad barədə buyurur: “Və Allahla yanaşı başqa heç bir tanrıya ibadət etmə. Allahdan başqa heç bir tanrı yoxdur...” 2
[tövhid barəsində Allah buyurur]: ”Allahla yanışı başqa tanrı qəbul etmə!” Burada [isə ittihad barəsində Allah buyurur]: “Allahla yanaşı başqa heç bir tanrıya ibadət etmə.”
Çünki tövhiddə, [zahirən] riyakarlıq nöqsanı var, amma ittihadda yoxdur. Deməli, nə vaxt yeganəlik mütləq olsa və insanını
1 “Ən`am”, 79. 2 “Qəsəs”, 88. 85
zehnində, [özü və Allah arasında] ikililik hiss etməyəcək şəkildə möhkəm yer tutsa, ittihada çatmış olar. İttihad heç də bə`zi dardüşüncəli adamların düşündüyü kimi deyil ki, elə fikirləşirlər ki, ittihad, bəndə ilə Allahın bir olmasıdır: اريبک اولع کلذ نع ﷲ یلاعت Bəlkə [ittihad] odur ki, hamı onu görür və belə bir riyakarlığa ehtiyacları yoxdur ki, desinlər ki, Ondan qeyri hər nə varsa, Ondandır, deməli hamı birdir. Əslində [ittihadda batini gözlər] Allahın təcəlla nuru ilə aydınlıq tapıb Ondan qeyrisini görmürlər, [belə olan halda] görən, görmək və görüş [məfhumunu itirib] aradan qalxar və hamı bir olar. Və Hüseyn bin Mənsur Həllacın duasıdır ki deyir: “Mənimlə Sənin aranda, mənim varlığım mənimlə döyüşə qalxmışdır. Ey Allah! Öz lütfünlə mənim bu varlığımı aradan götür.” Duası müstəcab olur; varlığı aradan qalxır ki, nəhayətdə deyə bilsin: “Bu mənəm ki istəyirəm və istədiyim şey də elə mənəm.” Bu məqamda mə`lum olur ki, o kəs ki, dedi: “Ənəl- həqq” və o kəs ki, dedi: “Pakam mən, mənim şə`nim necə də yüksəkdir” – heç də Allahlıq iddiası etməmişdir, əslində öz varlığının inkarını və özündən qeyrisinin varlığının isbatını iddia etmişdir.
Allah-taala vəhdət barəsində buyurur: “(Allah buyuracaq:) Bu gün hökm kimindir? (Heç kəsin qımıldanmağa belə cür`əti çatmadığından Allah Özü cavab verəcəkdir:) “Bir olan (heç bir şəriki, bənzəri
86 olmayan), qəhr edən (qadir) Allahındır!” 1
“Vəhdət” yeganəlik mə`nasındadır. Bu [məqam] ittihaddan üstündür, çünki mə`nası birlik olan ittihaddan çoxluq qoxusu gəlir, lakin vəhdətdə belə bir nöqsan yoxdur. Orada (vəhdətdə) sükun, hərəkət, fikir, zikir, seyr, süluk, tələb, talib, mətlub, nöqsan, kamal – hamısı aradan qalxar. “Nə vaxt ki, söhbət Allaha yetişdi, sakit olun (susun)!” 2
1 “Mu`min”, 16. 2 “Bihar”, c. 91, səh. 68, bab 3, rəvayət 2. 87 ALTINCI BAB Fəna Allah-taala fəna barəsində buyurur: “Allahdan başqa hər şey məhvə məhkumdur.” 1
Vəhdət məqamında salik, süluk, seyr, məqsəd, tələb, talib, mətlub – hamısı aradan qalxar. “Allahdan başqa hər şey məhv olar.” Bu sözün isbatı və onun bəyanı da olmaz və bu sözün inkarı və onun bəyanının inkarı da olmaz. Çünki isbat və inkar bir-birinin qarşılığıdırlar və ikilik çoxluğun başlanğıcıdır, ona görə də inkarın və isbatın orada mə`nası yoxdur, inkarın inkarı, isbatın isbatı da olmaz, [həmçinin] isbatın inkarı, inkarın isbatı da olmaz. Buna “fəna” deyərlər ki, məxluqatın mə`adı onların fənası ilə olar, necə ki, onların başlanğıcı yoxluqdan idi: “Sizi (yoxdan) yaratdığı kimi, yenə (o cür də) Onun hüzuruna qayıdacaqsınız!” 2
Fənanın mə`nası ilə çoxluğun (kəsrətin) [arasında onları bir-birindən ayıran] bir həddi vardır: “(Yer) üzündə olan hər kəs fanidir (ölümə məhkumdur). Ancaq əzəmət və kərəm sahibi olan Rəbbinin zatı baqidir.” 3 Fəna bu mə`nada da olmaz, dilə gələn, ağla gələn, xəyaldan keçən hər nə varsa, – hamısı (fənada) sona yetər: “Hər bir şey kamil şəkildə Allaha qayıdar.” ةزعلا بر کبر ناحبس و یدھلا عبتا نم یلع ملاسلا و
1 “Qəsəs”, 88. 2 “Ə`raf”, 29. 3 “Ər-Rəhman”, 26-27. 88
Mündəricat
Giriş.......................................................................................... 3 Ön söz ...................................................................................... 6 Nəsirəddin Tusinin “Şərafətli ............................................ 16 insanların xüsusiyyətləri” əsərinə ..................................... 16 yazdığı müqəddimə............................................................. 16 MÖVZUYA GİRİŞ................................................................ 20 Bu risalənin şamil olacağı bəhslərin zikri......................... 20 BİRİNCİ BAB ........................................................................ 23 Birinci fəsil............................................................................. 24 İman ....................................................................................... 24 İkinci fəsil .............................................................................. 26 Səbat ....................................................................................... 26 Üçüncü fəsil .......................................................................... 27 Niyyət .................................................................................... 27 Dördüncü fəsil ...................................................................... 29 Sidq......................................................................................... 29 Beşinci fəsil............................................................................ 30 İnabət (tövbə)........................................................................ 30 Altıncı fəsil ............................................................................ 31 İxlas ........................................................................................ 31 İKİNCİ BAB .......................................................................... 34 Birinci fəsil............................................................................. 35
89 Tövbə ......................................................................................35 Ümumi tövbə ........................................................................36 Tövbənin əldə edilməsinin keyfiyyəti ...............................36 Xas və əxəss tövbə ...............................................................39 İkinci fəsil...............................................................................40 Zöhd .......................................................................................40 Zahidlərdən biri haqqında hekayət ...................................41 Üçüncü fəsil ...........................................................................42 Fəqr .........................................................................................42 Dördüncü fəsil.......................................................................43 Riyazət....................................................................................43 Riyazətdə insanın hədəfi .....................................................45 Beşinci fəsil ............................................................................45 Mühasibə və müraqibə ........................................................45 Altıncı fəsil.............................................................................48 Təqva ......................................................................................48 ÜÇÜNCÜ BAB......................................................................50 Birinci fəsil .............................................................................51 Xəlvət......................................................................................51 Seyri-sülukün mühüm maneələri ......................................51 İkinci fəsil...............................................................................53 Təfəkkür .................................................................................53 Üçüncü fəsil ...........................................................................55 Xof və hüzn............................................................................55 Dörcüncü fəsil .......................................................................58 Rəca` .......................................................................................58 Xof və rəca` ............................................................................59 Beşinci fəsil ............................................................................61 Səbir ........................................................................................61 Səbirin növləri .......................................................................61 Səbir haqqında bir hekayə...................................................62 90 Altıncı fəsil ............................................................................ 63 Şükür...................................................................................... 63 DÖRDÜNCÜ BAB ............................................................... 65 Birinci fəsil............................................................................. 66 İradə ....................................................................................... 66 Bu barədə bir rəvayət .......................................................... 67 İkinci fəsil .............................................................................. 68 Şövq........................................................................................ 68 Üçüncü fəsil .......................................................................... 68 Məhəbbət............................................................................... 68 Dördüncü fəsil ...................................................................... 71 Mə`rifət .................................................................................. 71 Beşinci fəsil............................................................................ 73 Yəqin ...................................................................................... 73 Yəqinin mərtəbələri ............................................................. 73 Altıncı fəsil ............................................................................ 74 Sükun ..................................................................................... 74 BEŞİNCİ BAB........................................................................ 76 Birinci fəsil............................................................................. 77 Təvəkkül................................................................................ 77 İkinci fəsil .............................................................................. 80 Riza......................................................................................... 80 Üçüncü fəsil .......................................................................... 82 Təslim..................................................................................... 82 Dördüncü fəsil ...................................................................... 83 Tövhid.................................................................................... 83 Beşinci fəsil............................................................................ 84 İttihad..................................................................................... 84 Altıncı fəsil ............................................................................ 85 Vəhdət.................................................................................... 85 ALTINCI BAB....................................................................... 87 91 Fəna.........................................................................................87 Son. .........................................................................................88
Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|