Oświecenie, określane często jako wiek rozumu, wiek filozofów, wiek światła – prąd kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1688-1789. „Odważ się być mądrym”… I. Kant Empiryzm

• Oświecenie, określane często jako wiek rozumu, wiek filozofów, wiek światła – prąd kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1688-1789.

„Odważ się być mądrym”… I.Kant

• „Odważ się być mądrym”… I.Kant

• Empiryzm

• Pogląd, zgodnie z którym poznanie świata jest możliwe jedynie za pomocą doświadczenia. Prawdziwe jest tylko to, co można sprawdzić drogą indukcyjną.

•  Deizm

• Doktryna filozoficzno-religijna, według której Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w jego funkcjonowanie. Wśród znanych deistów wspomnieć należy Diderota i Woltera.

•  Ateizm

• Pogląd filozoficzny negujący istnienie Boga oraz świata pozagrobowego.

•  

•  Libertynizm

• Ruch umysłowy, który nawiązywał do renesansowego humanizmu. Opierał się na wolnomyślicielstwie

• i laickiej postawie. Powstał w XVII stuleciu we Francji i kwestionował autorytet Kościoła, nawołując do swobodnego stosunku wobec zasad etycznych.

• Racjonalizm

• Kierunek filozoficzny wskazujący na rozum jako jedyne nadrzędne narzędzie poznania prawdy. Twórcą tego sytemu był Kartezjusz (1596 – 1650), którego sformułowanie: „Cogito ergo sum” (Myślę, więc jestem) wykorzystywane było przez ludzi oświecenia i funkcjonowało niemal jako naczelne hasło epoki. Założenie, zgodnie z którym jedynie to, co można wyjaśnić za pomocą rozumu, jest prawdziwe.

• .

Europa

• Europa

• 1715 – zmarł Ludwik XIV (Król Słońce)

• 1789 – początek Wielkiej Rewolucji Francuskiej

• 1793 – ścięcie Ludwika XVI

• 1799 – Napoleon Bonaparte konsulem Francji

• 1804 – Napoleon Bonaparte cesarzem Francji

• 1812 – Napoleon wyrusza na podbój Rosji

•  

• Polska

• 1735-1763 – Stanisław Leszczyński królem Polski

• 1764-1795 – panowanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego

• 1768-1772 – konfederacja barska

• 1772 – kasata zakonu jezuitów; I rozbiór Rzeczypospolitej

• 1788-1792 – Sejm Wielki

• 1791 – Konstytucja 3 maja

• 1792 – konfederacja targowicka

• 1793 – II rozbiór Polski

• 1794 – insurekcja kościuszkowska

• 1795 – III rozbiór Polski

• 1797 – powstanie Legionów we Włoszech

• 1807 – utworzenie Księstwa Warszawskiego

• Do najważniejszych wydarzeń związanych z oświeceniem należy Rewolucja Francuska. Idea republiki rządzonej przez wybranych w wolnych wyborach stała się zaczynem zmian zachodzących w Europie.

• Nowy ustrój polityczny Amerykanie uczynili podstawą swojej konstytucji. Stany Zjednoczone były jednym z doskonalszych przykładów wprowadzenia pomysłów wieku rozumu w życie. Jednocześnie idee liberalizmu (łac. liberalis - dotyczący wolności) stały się podstawą ekonomicznego rozwoju tego kraju.

• W Polsce idee oświecenia doprowadziły do powstania Konstytucji 3 maja oraz do nieudanych prób budowy nowoczesnego państwa.

Oświecenie w Polsce można podzielić na trzy fazy:

• Oświecenie w Polsce można podzielić na trzy fazy:

• Fazy oświecenia w Polsce.

• wczesna – od lat 40. XVIII w. do 1764

• dojrzała (czasy stanisławowskie) – 1764-1795

• schyłkowa (późne oświecenie lub oświecenie postanisławowskie) – 1795-1822

• W XVIII wieku nastąpiła ekspansja budownictwa. Powstają zarówno kościoły, jak i teatry. Te pierwsze są najczęściej okrągłe z kopułą znajdującą się w centralnym miejscu. Inspiracją dla architektury było budownictwo antyczne, dlatego też budynki były symetryczne i proste. Pomieszczenia przestrzenne, malowane na biało, z dużymi oknami.

• Na polskim gruncie osobliwością są dworki.

Jakub Kubicki – Belweder w Warszawie (klasycyzm).

• Jakub Kubicki – Belweder w Warszawie (klasycyzm).

Dominik Merlini – Pałac na Wodzie w Łazienkach –

• Dominik Merlini – Pałac na Wodzie w Łazienkach –

• Warszawa

• (klasycyzm)

Rokokowy pałac Hohenzollernów w Poczdamie

• Rokokowy pałac Hohenzollernów w Poczdamie

• (280 hektarów)

• 1745r.—1747r.

Sans souci to po francusku „bez trosk”. Pałac leży jednak w niemieckim Poczdamie, a nie we Francji. Był letnią rezydencją króla Prus Fryderyka II zwanego Wielkim oraz Starym Frycem. Jak arcytrafnie napisał Antoni Piskadło w „100 najsłynniejszych budowli” jest to prawdziwe „zwierciadło beztroskiego klimatu życia towarzyskiego osiemnastowiecznej arystokracji”.

• Sans souci to po francusku „bez trosk”. Pałac leży jednak w niemieckim Poczdamie, a nie we Francji. Był letnią rezydencją króla Prus Fryderyka II zwanego Wielkim oraz Starym Frycem. Jak arcytrafnie napisał Antoni Piskadło w „100 najsłynniejszych budowli” jest to prawdziwe „zwierciadło beztroskiego klimatu życia towarzyskiego osiemnastowiecznej arystokracji”.

• Postawiony w latach 1745-1747 rokokowy pałac jest budowlą niezwykle lekką i ozdobną. Nie miał być rezydencją zwalającą z nóg. Fryderyk, który własnoręcznie naszkicował ogólny schemat budowli, mawiał o niej „moja mała winnica” i odrzucał propozycje uczynienia pałacu bardziej imponującym

Przed budynkiem rozciąga się właśnie owa winnica, czyli sześć tarasów z winoroślami. To jedynie drobniutki fragment całego 280-hektarowego parku, który otacza Sanssouci. Oprócz ogrodów i drzew są w nim również liczne budowle, w tym dużo większy Nowy Pałac, ale to Sanssouci jest sercem całego założenia.

• Przed budynkiem rozciąga się właśnie owa winnica, czyli sześć tarasów z winoroślami. To jedynie drobniutki fragment całego 280-hektarowego parku, który otacza Sanssouci. Oprócz ogrodów i drzew są w nim również liczne budowle, w tym dużo większy Nowy Pałac, ale to Sanssouci jest sercem całego założenia.

• Charakterystyczną ozdobą pałacu są wyrastające z pilastrów rzeźby bachantów i bachantek, które – udając, że podtrzymują dach budowli – pełnią rolę kariatyd i atlantów

• Rzeźba

• RZEŹBA

• Inspiracją dla twórców oświecenia były rzeźby antyczne, dlatego też artyści XVIII stulecia przedstawiali nagą lub tylko lekko przysłoniętą postać ludzką, której twarz wyrażała błogi spokój. Najczęściej uwieczniano postaci z mitologii lub osoby, które ówcześnie pełniły znaczące funkcje w państwie. Najpopularniejszymi twórcami byli:

Psyche budzona przez pocałunek Kupidyna, rzeźba Antonia Canovy z 1793r.

• Psyche budzona przez pocałunek Kupidyna, rzeźba Antonia Canovy z 1793r.

• Pomnik Mikołaja Kopernika w Warszawie.

W przeciwieństwie do tendencji obowiązujących w epoce poprzedzającej oświecenie, kiedy to dominował ruch, w malarstwie klasycyzmu dużą popularność zyskały wystudiowane portrety. Obrazy, wpisujące się w ten nurt, charakteryzowała harmonijna kompozycja. Ponadto ich tematyka często nawiązywała do mitologii. Malarstwo rokokowe charakteryzowało się zamiłowaniem do miniatury i uwiecznianiem miłosnych scenek. Najwybitniejszymi malarzami oświeceniowymi byli:

• W przeciwieństwie do tendencji obowiązujących w epoce poprzedzającej oświecenie, kiedy to dominował ruch, w malarstwie klasycyzmu dużą popularność zyskały wystudiowane portrety. Obrazy, wpisujące się w ten nurt, charakteryzowała harmonijna kompozycja. Ponadto ich tematyka często nawiązywała do mitologii. Malarstwo rokokowe charakteryzowało się zamiłowaniem do miniatury i uwiecznianiem miłosnych scenek. Najwybitniejszymi malarzami oświeceniowymi byli:

Marcello Bacciarelli

• Marcello Bacciarelli

• Jednym z ważniejszych wydarzeń oświecenia, związanych z tą dziedziną życia artystycznego, była reforma opery. Ponadto nastąpiła ekspansja muzyki instrumentalnej oraz operowej. Wśród słuchaczy szerzyła się moda na koncerty w specjalnie przygotowanych salach, a także w domach prywatnych , kościołach lub na dworach). Znani kompozytorzy oświecenia to:

Ludwig van Beethoven

• Ludwig van Beethoven

Wolfgang Amadeusz Mozart

• Wolfgang Amadeusz Mozart

Johann Christian Bach

• Johann Christian Bach

Literatura miała charakter dydaktyczny i moralizatorski.

• Literatura miała charakter dydaktyczny i moralizatorski.

• Klasycyzm był dominującym nurtem w ówczesnej literaturze. Odzwierciedlał założenia bardzo popularnego w tej epoce filozofa, Kartezjusza, zgodnie z którymi to, co chce

• uchodzić za prawdziwe, powinno być jasne i proste. Dlatego też dążenia twórców były ukierunkowane na przekazanie uniwersalnych prawd w nieskomplikowanej formie. Głównym teoretykiem klasycyzmu był Mikołaj Boileau, który w dziele Sztuka poetycka zamieścił wskazówki, jakimi powinni się kierować poeci. Autor wskazywał na zasługi starożytnych w sklasyfikowaniu pojęcia piękna. Sztuka powinna naśladować rzeczywistość, dlatego twórca musi zrezygnować z wszelkich dziwacznych i niezrozumiałych środków stylistycznych.

• Kategoria mimesis była jednym z podstawowych wyznaczników literatury. Język miał być z założenia komunikatywny, bowiem literatura miała mieć charakter dydaktyczno-moralizatorski (spełniała funkcje utylitarne).

• Ignacego Krasickiego Bajki, Satyry, Myszeida;

W oświeceniu wyróżniamy trzy główne style epoki :

• W oświeceniu wyróżniamy trzy główne style epoki :

• - klasycyzm - sentymentalizm - rokoko

• Sztuka oświecenia jest przede wszystkim sztuką klasycyzmu.

• Charakteryzuje się ona spokojem, harmonią i równowagą. Uznaje jeden klasyczny (zaczerpnięty ze sztuki antycznej) wzorzec piękna.

• Dzieła oświeceniowe realizują hasło: "uczyć, bawiąc", czyli spełniają funkcję dydaktyczną.

• (z łac. classicus - doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony) – styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytnych Greków i Rzymian. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie wyłonił się w okresie późnego baroku, czyli od końca XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych krajach trwał do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Styl ten szczególnie nawiązywał do antyku.

• Zauroczenie klasyczną harmonią pojawiało się wielokrotnie, także w XX wieku, pod postacią neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a następnie wśród artystów awangardowych, np. u Picassa.

• Cechy klasycyzmu:

• wzorowanie się na tematyce i architekturze starożytnej Grecji i Rzymu (rzymski Panteon i Partenon w Atenach)

• chęć wiernego odwzorowania elementów dekoracji, stroju czy architektury antyku

• statyka zamiast dynamizmu

• oszczędność wyrazu

• spokój - przeciwieństwo barokowej ekspresji

• uwypuklenie cnót obywatelskich w przeciwieństwie do rokokowej frywolności

• obraz idealistyczny

• kształt ważniejszy niż barwa

• tematyka moralizatorska, często propagandowa

• używanie silnego strumienia, "snopu" światła (np. Jacques-Louis David Śmierć Sokratesa)

Czuję, więc jestem.

• Czuję, więc jestem.

• „Żyć- to dla nas znaczy czuć.

• Odczuwanie niewątpliwie poprzedza rozum. Już mamy uczucia, zanim zdobyliśmy pojęcia”

• Jan Jakub Rousseau

motyw Arkadii (malownicza kraina na Peloponezie, zamieszkana przez ubogich pasterzy-uchodziła za świat idealny, wcielenie pierwotnej szczęśliwości

• motyw Arkadii (malownicza kraina na Peloponezie, zamieszkana przez ubogich pasterzy-uchodziła za świat idealny, wcielenie pierwotnej szczęśliwości

• miasto –miejsce fałszu, pozornych wartości- niszczy naturalne walory człowieka

• Rokoko – nurt stylistyczny, obecny zwłaszcza w architekturze wnętrz, ornamentyce, rzemiośle artystycznym i malarstwie, występujący w sztuce europejskiej w latach

• ok. 1720-1790. Nurt rokokowy wyróżnia się także w dziejach literatury.

• Uważany czasem za końcową fazę baroku, w rzeczywistości zajął wobec niego pozycję przeciwstawną. Sprzeciwił się pompatycznemu ceremoniałowi, monumentalizmowi

• skłaniał się ku większej kameralności, zmysłowości, wyrafinowaniu i pewnej sentymentalności.

• Odznaczał się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi).

• Styl rokokowy najsilniej rozwinął się we Francji i związany był głównie z życiem dworskim.

Madame de Pompadour

• Madame de Pompadour

• Sentymentalizm – kierunek umysłowy i literacki w Europie,który trwał od lat 70 XVIII wieku do początku wieku XIX, był okresem pomiędzy oświeceniem a romantyzmem. W różnych krajach trwał w róznym czasie. Np. w Anglii rozpoczał sie juz w latach 50 XVIII wieku, a w Polsce w latach 80 tegoż wieku. Jego twórcami byli Jean Jacques Rousseau (we Francji) i Laurence Sterne (w Anglii).

• Cechy stylu sentymentalistycznego

• nasilenie pierwiastka uczuciowego,

• poszerzenie tematyki literatury i wzbogacenie jej o treści społeczne,

• w literaturze podkreślanie indywidualizmu bohaterów,

• stylowi retoryczno-oratorskiemu przeciwstawienie intymności i czułości,

• nastroje religijne, smutek i melancholia,

• wprowadzenie uczuć litości i empatii,

• wprowadzenie folkloru,

• naśladowanie natury, ale nie ucywilizowanej, lecz prostej, a nawet dzikiej.

Charakterystyka człowieka sentymentalnego:

• Charakterystyka człowieka sentymentalnego:

• czuły

• patrzy na świat przez pryzmat miłości

• powinien analizować własne przeżycia

• powinien bywać na łonie natury

• nie powinien korzystać ze zdobyczy cywilizacji

• najlepiej żeby był pasterzem lub pasterką (kostium pasterski)

• Poglądy Jeana Jacques'a Rousseau:

• uczucie jest podstawową cechą kultury ludzkiej

• kultura i cywilizacja niszczą w człowieku to co dobre

• człowiek jest rozdarty między czułością, dobrocią, a wymaganiami jakie stawia mu cywilizacja

• człowiekowi dają szczęście uczucia takie jak miłość, przyjaźń, życie w zgodzie z samym sobą, z głosem serca

• nasilenie pierwiastka uczuciowego,

• poszerzenie tematyki literatury i wzbogacenie jej o treści społeczne,

• w literaturze podkreślanie indywidualizmu bohaterów,

• stylowi retoryczno-oratorskiemu przeciwstawienie intymności i czułości,

• nastroje religijne, smutek i melancholia,

• wprowadzenie uczuć litości i empatii,

• wprowadzenie folkloru,

• naśladowanie natury, ale nie ucywilizowanej, lecz prostej, a nawet dzikiej.

Jean-Jakub Rousseau

• Jean-Jakub Rousseau

• „Żyć to dla nas znaczy czuć”.

Immanuel Kant

• Immanuel Kant

POETYKA NORMATYWNA-zawierała zasady, przepisy dotyczące np. zasad wyboru tematu ,gatunku literackiego, kompozycji dzieła oraz stylu.

• POETYKA NORMATYWNA-zawierała zasady, przepisy dotyczące np. zasad wyboru tematu ,gatunku literackiego, kompozycji dzieła oraz stylu.

Konwencja literacka w epoce oświecenia

• Konwencja literacka w epoce oświecenia

* intuicyjne przewidywanie katastrofy

• * intuicyjne przewidywanie katastrofy

• *głos wyobraźni

• *lęk i niepokój

• *wizjonerstwo

ogień

• ogień

• popiół

• dym i pogorzelisko

• zagłada totalna

• Apokalipsa