O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon davlat universiteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
217 
 VIII-BOB. 
 YIRIK MASSHTABLI SISTEMALAR 
 TURG’UNLIGINING UMUMIY MASALASI 
 
Ko’plab  jarayonlar  yirik  mastabli  sistemalar  (Y.M.S.)  orqali 
modellashtiriladi. Bunday sistemalarning xarakterli belgilari quyidagilardir: 
1.
 
Ko’p o’lchovlilik; 
2.Sistema  strukturasining  ko’p  karraliligi  (to’rlar,  daraxtlar,ierarxik 
strukturalar va boshqalar); 
3.Sistema  elementlarining  ko’p  bog’lamliligi  (qism  sistemalar  orasidagi 
bitta darajadagi va xar xil darajali ierarxiyalar orasidagi bog’lanishlar); 
4.Elementlari  tabiatining  ko’pxilliligi  (mashinalar,  avtomatlar,  robotlar, 
odam-operatorlar); 
5.Sistema  xolati  va  tarkibi  o’zgarishining  ko’pkarraliligi  (sistema 
strukturasi, tarkibi va bog’lanishlarning o’zgaruvchanligi); 
6.Sistemaning  ko’p  kriteriyaliligi  (qism  sistemalar  uchun  har-xil  lokal 
kriteriyalar  va  to’la  sistema  uchun  globalь  kriteriyalar,  ularning  qarama-
qarshililigi). 
7.Sistema  yoki  uning  elementlari  tabiatiga  xos  bo’lgan  ba’zi  bir  xususiy 
belgilar. 
Bu  belgilar  sistema  dinamik  xossalarini  (turg’unlik,  boshqaruvchanlik, 
kuzatuvchanlik, optimallik) o’rganishda ma’lum qiyinchiliklarga olib keladi.