1.2.Chakana va ulgurji savdo xizmatlari.
Savdo-bu tovarlarning oldi-sotdisi va xaridorlarga xizmat ko`rsatish bilan
bog`liq bo`lgan tadbirkorlik faoliyatidir. Savdo faoliyati yuritish shakllariga ko`ra
ulgurji va chakanalarga bo`linadi.
Ulgurji savdo - bu tovarlarni keyinchalik sotish yoki ulardan professional
foydalanish maqsadida tashkil etilgan tovarlar savdosi.
Ulgurji savdo xizmati-ulgurji sotuvchining buyurtmalar bo`yicha
shakllantirilgan, iste‟molchilarning tovar partiyalariga ehtiyojlarini qondirish
maqsadidagi faoliyati, ulgurji va chakana sotuvchilarning o`zaro harakatlari
natijasidir.
Ulgurji savdo xizmatlari ulgurji savdo korxonalari tomonidan taqdim
etiladi.
Ulgurji savdo korxonasi - bu keyinchalik qayta sotish maqsadida
tovarlarning oldi-sotdisini amalga oshiruvchi, shuningdek tovarlarning ulgurji
aylanishini tashkil etish bo`yicha xizmat ko`rsatuvchi savdo korxonasidir.
9
Ulgurji savdoning asosiy xizmati-ulgurji haridorlarga tovarlarni sotishdir.
Ulgurji
savdoning
qo`shimcha
xizmatlari
jumlasiga:
tovarlarga
buyurtmalar va talabnomalarni qabul qilish, tovarlarni sotishdan oldin tayyorlash
(tovarlarni sifat bo`yicha sortlarga ajratish, tovar partiyalarini komplektlash,
qadoqlash, yuvish, tozalash, dezinfektsiyalash, o`rash, markirovkalash), tovarlarni
berish, axborot xizmatlari, iste‟molchiga tovarni etkazish, qaytarilgan tovarlarni
qabul qilish va saqlash, chiqitlarni qaytarish va utilizatsiya qilish, chiqitlarni qayta
ishlashlar kiradi.
Chakana savdo-bu tadbirkorlik faoliyati bilan bog`liq bo`lmagan shaxsiy,
oila va uyda foydalanish uchun tovarlar savdosi va xaridorlarga xizmatlar
ko`rsatishdir.
Chakana savdo xizmati-bu chakana sotuvchining iste‟molchi bilan o`zaro
harakatlarining natijasi, shuningdek chakana sotuvchining, iste‟molchining yakka
nusxadagi tovarlar yoki kompleks o`ralgan birliklar ehtiyojlarini qondirish
bo`yicha faoliyatidir.
Chakana savdo xizmatlarini chakana savdo korxonalari ko`rsatishadilar.
Chakana savdo korxonasi-bu tovarlar oldi-sotdisini amalga oshiruvchi
shaxsiy, oilaviy uyda foydalanish maqsadida ishlarni bajaruvchi va xizmat
ko`rsatuvchi savdo korxonasi.
Chakana savdoning asosiy xizmati bo`lib, iste‟molchilarga tovarlarni
sotish hisoblanadi. Chakana savdo shaxobchalari aholiga zarur bo`lgan tovarlar
savdo assortimentlarini shakllantirishadilar va tovarlarni tanlash va harid qilish
uchun sharoitlar yaratishadilar. Savdo shahobchalariga tashrif buyuruvchilarga
qulaylikni tashkil etish maqsadida axborot-maslahat xizmatlari, xarid qilish
chog`ida yoki undan foydalanishda yordam ko`rsatish bo`yicha xizmatlar kabi
qo`shimcha xizmatlar ham ko`rsatiladi.
Chakana savdo shaxobchasining ishi tijorat faoliyatiga va assortimentni
shakllantirish, tovarlarni qabul qilish, ularning saqlanishini ta‟minlash, tovarlarni
sotishdan oldin tayyorlash va peshtaxtalarga qo`yish, haridorlarga tovarlarni taklif
10
etish, xaridor bilan hisob-kitob qilish, tovarlarni berish kabilarni o`z ichiga olgan
savdo-texnologik jarayonga asoslanadi.
Tovarlarni sotish savdo shaxobchalarida yoki undan tashqarida amalga
oshiriladi. Tovarlarni savdo shaxobchalarida sotish quyidagilarni oladi:
tovarlarni univermagda sotish;
tovarlarni universamda (supermarketda) sotish;
tovarlarni gipermarketda sotish;
tovarlarni savdo shaxobchasi-omborda sotish;
tovarlarni kundalik ehtiyoj mollari shaxobchasida sotish;
tovarlarni ixtisoslashtirilgan (yoki ixtisoslashtirilmagan) oziq- ovqat shaxobchasida
sotish;
tovarlarni
ixtisoslashtirilgan
(yoki
ixtisoslashtirilmagan)
nooziq-ovqat
shaxobchasida sotish;
ommaviy
ovqatlanish
korxonalari
mahsulotlarini
turli
tipdagi
savdo
shaxobchalarida sotish.
Mayda chakana statsionar shaxobchalarda (kiosklar, pavilionlar) tovarlarni
sotish, o`z ichiga alohida ommaviy ovqatlanish va nooziq ovqat tovarlari
turlarining cheklangan assotimentdagi sotishni oladi. Kiosk va pavilionlar orqali
nooziq ovqat tovarlari bo`lgan davriy nashriyotlar, devonxona tovarlari, suvinirlar,
tamaki mahsulotlari, shuningdek ommaviy ovqatlanish mahsulotlari hisoblangan
muzqaymoq, sharbatlar, gazlangan suvlar sotiladi.
Mayda chakana harakatdagi shahobchalarda (palatkalar, avto savdo
shahobchalari, avtolavkalar, avtodo`konlar, tsisternalar va boshqalar) tovarlarni
sotish, savdo shahobchalari soni cheklangan uzoq aholi puktlarida joylashgan
haridorlarga, savdo xizmatlarini taqdim etishning samarali shakllaridan
hisoblanadi. Undan tashqari harakatdagi chakana savdo shahobchalaridan,
yarmarkalar va bozorlardan ham foydalaniladi.
Savdo agentlari orqali tovarlarni sotish iste‟molchilar uchun qulay
hisoblanadi. Odatda, savdo agentlari tomonidan tovarlarni sotishda katta e‟tibor
11
axborot- maslahat ishiga, tovar xususiyatlarini iste‟molchilarga namoyish qilishga
qaratiladi.
Tovarlarni pochta (jo`natma) savdosi orqali sotish, iste‟molchilarga savdo
shahobchasiga tashrif buyurmasdan tovarlarni xarid qilish, ushbu shahar yoki
tumanda sotilmaydigan tovarlarga buyurtma berishlariga imkon yaratadi. Posilka
savdosi orqali asosan nooziq- ovqat mahsulotlari sotiladi. Tovarlarni sotish
bo`yicha e‟lonlar reklama-axborot va davriy nashriyotlarda chop qilinadi. Savdo
shahobchalardan uzoqda joylashgan iste‟molchilar, tovarlarni xarid qilish bo`yicha
talabnomalarni
to`ldirishadilar,
va
ularni
pochta
orqali
ta‟minotchiga
yuborishadilar. Savdo shaxobchasi pochta orqali iste‟molchilarga yuboradi.
Tovarlarni savdo avtomatlari orqali sotish, iste‟molchilarga qo`shimcha
qulayliklarni yaratadi. Chunki ushbu avtomatlarni shaharning turli joylarida
joylashtirish mumkin (avto bekatlarda, vokzallarda, stantsiyalarda, binolar yonida).
Avtomatlarda cheklangan assortimentdagi tovarlar sotiladi.
Ular jumlasiga sigaretlar, gazlashtirilgan suv, qandolatchilik mahsulotlari,
davriy nashriyotlar va hokazolar.
Telesavdo shahobchalari va Internet tizimidagi elektron savdo
shahobchalari, iste‟molchilarning savdo shahobchalariga borish va tovar xarid
qilish uchun sarflanadigan vaqtlarini tejashadilar. Elektron savdo shaxobchalari va
telesavdo shaxobchalari iste‟molchilar uchun juda qulaydir. Iste‟molchilar
tomonidan tovarlarni o`rganish telvizorda maxsus reklama-axborot teleko`rsatuvi
yoki Internet tizimidagi elektron savdo shaxobchasi sayti yordamida amalga
oshiriladi. Tovarlar buyurtmasi telefon yoki Internet tarmog`i savdo
shaxobchasining sayti yordamida amalga oshiriladi. Tovarlarni yetkazish va xarid
qilish, iste‟molchi uchun qulay bo`lgan xoxlagan joyda va u bilan kelishilgan
vaqtda amalga oshiriladi.
Xarid qilishda va undan foydalanishda yordam ko`rsatish bo`yicha
xizmatlar ko`rsatishga quyidagilar kiradi:
tovarlarga buyurtmalarni qabul qilish va bajarish (telefon bo`yicha bevosita savdo
tashkilotlarida
yoki
undan
tashqarida
buyurmalarni
qabul
qilish
va
12
rasmiylashtirish, buyurtmalarni komplektlashtirish, ularni qadoqlash, tovarlarni
bevosita savdo korxonalari orqali berish yoki uyga etkazib berish);
tovarlarni etkazishni tashkil qilish;
savdo shahobchasida xarid qilingan tovarlarni o`rash;
mavjud tovarlardan sovg`a komplektlarini tuzish va o`rash.
Komission savdo shahobchalari buyumlarni komissiyaga qabul qilish va
baholashni komitentning uyida amalga oshiradilar.
Zargarlik va antikvar savdo shaxobchalari ushbu turdagi buyumlarning
baholanishini uylarda amalga oshiradilar.
Oziq-
ovqat
mahsulotlari savdosi bilan shug`ullanuvchi
savdo
shahobchalari, iste‟molchilardan shisha idishlari va boshqa turdagi qaytariladigan
taralarni qabul qilishadilar.
Texnik qiyin tovarlar va mebel iste‟molchilari uchun muhim ahamiyatni,
sotishdan keyingi iste‟molchilarga xizmat ko`rsatish egallaydi. Ushbu xizmat
ko`rsatish o`z ichiga mahsulotlarni terish va o`rnatishni oladi. Qurilish
mahsulotlari bilan savdo quluvchi savdo shahobchalari iste‟molchilarga, savdo
shahobchasidan xarid qilingan tovarlardan foydalanilgan holda qurilish-ta‟mirlash
va montaj ishlarini bajarish bo`yicha xizmatlarni taklif etishlari va buyurtmalarni
qabul qilishlari mumkin.
Ixtisoslashtirilgan savdo shahobchalari, supermarketlar, gipermarketlar,
iste‟molchilarga audio va video tovarlarni sotishda, audio kassetalarni va kompakt
disklarni eshitish, vidiokasetalarni ko`rish, shuningdek fotoapparatlarni zaryadka
qilish uchun maxsus kabinalar va eshitish avtomatlarini taklif etishadilar.
Axborot-maslahat xizmatlariga: tovarlar va ularni ishlab chiqaruvchilar va
savdo shaxobchasi tomonidan ko`rsatiladigan xizmatlar to`g`risida ma‟lumot
taqdim etish kiradi. Ushbu turdagi xizmatlar audio va vidio vositalar yordamida va
tovarlar bo`yicha mutaxassislar yordamida taqdim etiladi. Bunday xizmatlar elektr
maishiy tovarlar, audio va vidio texnika, sport tovarlari, avtomobillar va qurilish
mollarini sotish bilan shug`ullanuvchi savdo shahobchalarda keng tarqala
boshlandi.
13
Savdo shahobchalari xodimlari tarkibiga maslahatchilar, sotuvchi-
maslahatchilar kiradi. Ular iste‟molchilarning iltimosiga ko`ra ekspluatatsiya
imkoniyatlari, tovarlarni xarid qilish sharoitlari bo`yicha maslahat berishadilar,
tovardan foydalanish bo`yicha tavsiyalar beradilar.
Yangi tovarlarni sotishda, savdo shahobchalarida reklama taqdimotlari
(tovarlarni ko`rsatish, oziq-ovqat mahsulotlarini degustatsiya qilish) o`tkaziladi.
Ushbu faoliliyat turi ham axborot - maslahat xizmatlariga kiradi. Xizmatlar
chakana savdo shaxobchalari bazasida, ishlab chiqaruvchi-korxonalar va
distribyuterlar tomonidan taqdim etiladi.
Iste‟molchiga qulaylik yaratish bo`yicha xizmatlarga, dam olish joylarini
taqdim etish va yaratish, ona va bola xonasi, xizmatlarni taqdim etish, harid
qilingan tovarlarni kafolatlangan saqlash, haridorlar buyumlarini qabul qilish va
saqlash, haridorlarga ovqatlanishni taqdim etish, savdo shaxobchasi yonida
haridorlarning shaxsiy avtomobillarini qo`yish bo`yicha xizmatlar kiradi. Ushbu
xizmatlar katta savdo maydonlariga ega bo`lgan shahobchalar hisoblanadigan-
supermarket va gipermarketlarda taqdim etiladi, chunki ularda tovarlarni ko`rish
va harid qilish uchun xaridorning ko`p vaqti sarflanadi.
Dostları ilə paylaş: |