O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti Kimyo o’qitish metodikasi yo’nalishi

Cho’kma hosil qilish Xromotografiyasi.
Bu usulda kolonka dastlab tregr bilan tuldiriladi va analiz qilinuchi moddalarga umumiy cho’ktiruvchi modda bilan ishlov beriladi. Cho’ktiruvchi modda tregrning har –bir zarrachasining qurshab oladi va kolonka namlangan holda turedi. Kolonkaning yuqori qismidan tekshiriluvchi eritmaning malum hajmi utkaziladi eritmadagi moddalardan cho’kma hosil qilish hususiyati yuqori bo’lgan (eruvchanlik ko’paytmasi kichik qiymatga ega) modda biribchi cho’kadi, keyin qolgan moddar birin ketin cho’kib, kolonkaga joylashadi natijada cho’kma hosil qilish hususiyatiga qarab moddalar bir necha qatlam hosil qiladi. Bu cho’kmalar hususiyatiga qarab rangli qatlamlar ham hosil qilish mumkin. Cho’kalarning kolonkadan ajratish uchun yuvish yoki siqib chiqarish usularidan foydalamniladi.
Yuvish usulida har –bir cho’kmani erita oladigan erituvchi bilan yuvib, alohida idishlarga yig’iladi va analiz qilinadi.
Siqib chiqarish Xromatografiyasi usulida kolonkaga cho’kma hosil qilish qobilyati cho’kmadagi moddalarnikidan ham yuqori bo’lgan modda quyilsa u o’zidan yuqoridagi cho’kma moddani eritib, urniga o’zi cho’kma hosil qiladi. Erigan modda pastga intilib, o’z navbatida keyingi moddani eritib, cho’kmadan siqib chiqaredi. Shunday qilib, birin ketin hamma moddalarni alohida –alohida siqib chiqarish va idishdagi yig’ib, analiz qilish mumkin. Cho’kma hosil qilish Xromatografiyasida ham qatlamga umumiy cho’ktiruvchi bilan ishlov beriladi va start chizig’iga analiz qilinuvchi moddalarni tomizib, erituvchiga botiriladi. Moddalar erituvchi bilan birga yuqoriga qarab harakat qiladi va cho’kma hosil qilish qobilyatiga qarab dog’lar qatlam- qatlam bo’lib joylashadi. Faqat kolonkadagi jarayonga teskari bo’ladi, yani cho’kma hosil qilish qobilyati yuqori bo’lgan moddalar birichi bo’lib cho’kadi va pastki qismda joylashadi.
Hozirgi asbob uskunalarda Xromatografiya boshqa usullar bilan birga qo’llanilgan holda yana ham yuqori imkiniyatga ega bo’lgan usular paydo bo’ldi. Xromatomasspektrometriya bunga misol bo’la oladi. Bu usulda murakkab moddalar aralashmasi xromatografik usulda ajratib olinadi va masspektrometrga kiritib analiz qilinadi. Natijada ham miqdoriy, ham sifat analizi, qilinadi; bundan tashqari, moddalarning molekulyar massasini va ularning tuzilishini bir vaqrni o’zida o’rganish mumkin.