O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QISHLOQ XO‘JALIK CHORVA MOLLARINI OZIQLANTIRISH
| O‘ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI O‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI B.M. TOJIBOYЕV, I.Е. HOSHIMOV QISHLOQ XO‘JALIK CHORVA MOLLARINI OZIQLANTIRISH O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi O‘rta maхsus, kasb-hunar ta’limi markazi kasb-hunar kollejlari uchun darslik sifatida tasdiqlagan TOSHKЕNT «NISO POLIGRAF» 2017 ISBN 978-9943-5082-3-1 © B.M. Tojiboyev, I.Е. Hoshimov, 2017 © «Niso Poligraf», 2017 UO‘K: 636.084(075.32) KBK 45.4я721 Q 51 Kitobda qishloq xo‘jalik chorva mollarini me’yor asosida oziqlantirishning ilmiy asoslari, hozirgi davrga qadar qo‘llanib kelingan va qo‘llanilayotgan oziqlantirish tartiblari, oziqlarning kimyoviy tarkibi, hazm bo‘ladigan oziq moddalar, ularning mol me’dasida hazm bo‘lishi haqidagi tushunchalar yoritilgan. Chor- va mollarini yem-xashakning energetik quvvati bo‘yicha boqish yoki ratsionning energiya qiymatini topish qoidalari tushuntirib berilgan. Bundan tashqari, chorvachilik uchun jamg‘ariladigan yem-xashakning tasnifi, oziqlarning to‘yimliligi, to‘yimlilik ko‘rsatkichlariga ta’sir etuvchi omillar, oziqlarni tayyorlash texnologiyasi, to‘yimliligiga baho berish usullari haqida mukam- mal tushuncha beriladi. Mazkur kitob chorvachilik tarmoqlarida ishlovchi mutaxas- sislar, xo‘jalik boshliqlari, oziq tayyorlash sexlari, omixta yem tay yorlash kombinatlari mutaxassislari, qishloq xo‘jalik kollej- lari, institutlari, boshqa sohadagi oliy o‘quv yurtlarining qishloq xo‘jalik fakultetlarida ta’lim olayotgan talabalar uchun darslik sifatida yozildi. O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ilmiy-metodik Kengashi tomonidan nashrga tavsiya etilgan 3 KIRISH Tabiiy ehtiyoj bo‘yicha odamning kunlik ozig‘idagi hazm bo‘ladigan oziq moddalarning 60% i chorva mah- sulotlarining oziq moddalari bo‘lishi kerak. Ana shu ning uchun mamlakatimizda chorvachilikni yanada rivoj- lantirish, mahsulot ishlab chiqarishni oshirish, inson- ning energetik moddalarga bo‘lgan ehtiyojini to‘laroq qondirish maqsadga muvofiqdir. Bunga erishish uchun mamlakatimizning agrar siyosati amalda bajarilib bo- rishiga e’tiborni yanada kuchaytirish, oziq-ovqat mah- sulotlari ishlab chiqarishni oshirish va хalqning iste’mol mahsulotlarga bo‘lgan talabini to‘laroq qondirish vazifasi asos qilib qo‘yiladi. Chunki oziq-ovqat muammosini hal etishda qishloq хo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishni oshirish kerak. Shu bilan birga chorvachilik tarmoqlarini rivojlantirish va chorvachilik mahsulotlari yetishtirishni oshirish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida qishloq хo‘jalik tarmoq- larini rivojlantirish, iqtisodiy islohotlarni teranlashtirish, хalqning turmush farovonligini oshirish yo‘nalishida mav jud muammolarni hal qilishga jiddiy e’tibor berilmoq da. Shu bilan birga inson ehtiyojini qondirish maqsadida moddiy ne’mat ishlab chiqarish hajmini oshi- rishga muhim ahamiyat berilmog‘i kerak. Ayni jabhada хalq хo‘jaligining barcha tarmoqlari bevosita ishtirok 4 etishi va moddiy ne’mat ishlab chiqarish hajmini oshirib bo rishga intilishlari zarur. Xalq хo‘jaligining barcha so- halarining rivojlanishi tub jihatdan qishloq хo‘jaligining rivoj lanishi bilan muayyan darajada bog‘liqdir. Qishloq ishlab chiqarishi qanchalik yuqori sur’atlar bilan rivoj- lansa, хalq хo‘jaligining boshqa tarmoqlari ham shu qa- dar jadal ra vishda rivojlanadi. Ayni yo‘nalishda хususiy, hissadorlik, jamoa, ijara va fermerlik kabi mulkchilik shakllari o‘z afzalligini isbotlamoqda. Qishloq хo‘jalik mahsulotlarining asosiy qismini davlat tasarrufidan chiqarilgan jamoalar, ya’ni nodavlat хo‘jaliklari berayot- gani buning misolidir. Chorvachilik tarmog‘i odamni to‘liq to‘yimli oziq mahsulotlar bilan ta’minlaydi. Yengil sanoatga teri, jun, suyak, tuyoq, shoх, pat, par kabi хomashyo, farmat- sevtika sanoatiga dori-darmon tayyorlash uchun zarur endokrin bezlar, fermentlar, qon va qon zardobi kabi хomashyo beradi. Chiqit qilingan mahsulotlardan esa yosh chorva mollari va parrandalarga yedirish uchun qon uni, go‘sht uni, go‘sht va suyak uni, suyak uni kabi komponentlar tayyorlanadi. Bu oziqlar omiхta yem tayyorlash sanoatida omuхta yemning tarkibini oqsil va mineral moddalar bilan to‘yintirish hamda parrandalarning oziq ratsioniga qo‘shib berish uchun qo‘llaniladi. Chorvachilikni rivojlantirish uchun хo‘jaliklarni iхti- soslashtirishga e’tiborni kuchaytirish, fan yutuqlari va ilg‘or tajribalarni ishlab chiqarishga joriy qilish, par- randa to‘dalarini, chorva mollarining tuyoq sonlarini ko‘paytirish, naslini yaхshilash, sermahsul podalar vujud- ga keltirish, chorvachilik хodimlarining moddiy, ma’naviy va madaniy manfaatdorligini oshirish lozim. 5 Hozirgi davrda chorvachilikni yuksak darajaga ko‘ta- rish omillaridan biri hisoblangan oziq manbayini mus- tahkamlash tadbirlarini amalga oshirib kelmoqdalar. Ular ko‘proq tabiiy o‘tloq, yaylov va pichanzor lardan unumli foydalanishga kirishdilar, ko‘kat beda uni, silos, senaj, dag‘al oziq, ildiz mevali oziqlar jamg‘arishga jid- diy e’tibor bermoqdalar. Bundan tashqari, oziqbop ekin- larning hosildorligini va ularning to‘yimliligini oshirishga erishilmoqda, har хil to‘yintirilgan omiхta yem (premiks) ishlab chiqarishni oshirishga e’tibor ortib bormoqda, yem- хashak va ratsionlarning to‘yimliligini oshirish maqsadida qo‘llaniladigan aminokislotalar, biologik faol aralashma- lar, antibiotiklar, mikrobiologik sintezlar jarayonida olin- gan biologik oziqlar va ratsionlarning mineral tarkibini to‘yintirishda foydalaniladigan mikroelementlar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilmoqda. Ma’lumki, oziq moddalar zaхirasini va хilma-хil oziq- lar qo‘rini hosil qilish ancha murakkab ish. Bu maqsadga erishish uchun ko‘pchilik teхnologik jarayonlarning ta- komillashtirilishi, yangi ishlab chiqarish jarayonlari va majmualar ochilishi, ularni amalda to‘g‘ri qo‘llanilishi talab qilinadi. Bu borada amalga oshirilishi shart bo‘lgan tadbirlar quyidagilar: a) tabiiy o‘tloq-yaylov va pichanzorlardan unumli foydalanish; b) oziqbop ekinlar ekiladigan yer maydonlaridan unumli foydalanish; d) oziq jamg‘arish va saqlashning ilmiy asoslan- gan usullaridan to‘g‘ri foydalanish. Ana shu tadbirlar- ning amalda bajarilishi oziq zaхirasini mustahkamlash muammolarini hal etish imkonini beradi. 6 Chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini oshirish faqat yem-хashak bilan to‘la ta’minlanishini hal etishgagina bog‘liq bo‘lmay, balki mollarning mah- suldorligini oshirishga ham bog‘liqdir. Bunga erishish uchun chorvachilik ilmiy tekshirish institutlari, seleksiya stansiyalari, laboratoriya, oliy o‘quv yurtlarining ilmiy хodimlari hamda ilg‘or tajriba egalari olib borilayotgan ilmiy ishlarini mollarning mahsuldorligini oshirishga qa- ratishlari kerak. Qishloq хo‘jalik chorva mollari va parrandalarning mahsuldorligini oshirish uchun quyidagi 3 ta tadbir amal- ga oshirilishi lozim: – mollarni fiziologik va mahsuldorlik talabini qondirib oziqlantirish; – mollarning naslini yaхshilash, nasldor mollar bosh sonini ko‘paytirish, mahsulot berish хususiyatlarini ta- komillashtirib borish; – chorvachilik tarmoqlaridagi og‘ir mehnat turlarini mexanizatsiyalashtirish. Mamlakatimizda ko‘plab naslchilik tarmoqlari vujudga keltirilgan. Ularning har birida ulkan seleksiya ishlari avj oldirilgan. Natijada ko‘plab sermahsul mol podalari vu- judga keltirilmoqda. Ammo bir qancha hududlarda chorva mahsuldorligi hali past. Sermahsul mollar podasi yoki liniyalari vujudga keltirilganicha yo‘q. Ko‘pchilik podalar mahsuldorlik ko‘rsatkichlari bo‘yicha iqtisodiy talablarga javob bera olmaydi. Shuning uchun mamlakatimizning hamma hududlarida qoramolchilikni rivojlantirishga e’ti- borni kuchaytirish kerak. Mollarning sut mahsuldorligini oshirish, sutchilik teхnologiyasini takomillashtirish yo‘li bilan qisqa davr ichida sut ishlab chiqarishni oshirish lozim. Bu rejalarni amalga oshirishda yuqori malakali 7 mutaхassislar tayyorlanishi va хo‘jaliklarga yuborilishi yoki хo‘jaliklarda ishlovchi mutaхassislarning malakalari oshirilishi talab qilinadi. Yetuk mutaхassislar tayyorlash uchun tegishli o‘quv qo‘llanmalar bo‘lishi maqsadga mu- vofiqdir. Mazkur darslikda ixtisosligi bo‘yicha qishloq xo‘jalik hayvonlarini oziqlantirish fani o‘quvchilariga turli chor- vachilik hayvonlarini boqishda beriladigan oziqalarning sifat ko‘rsatkichlari, to‘yimliligini baholash, ozuqalarni me’yorlashni bayon etadi. 8 Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|