O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi Davlat Universiteti



Yüklə 251,21 Kb.
səhifə1/4
tarix01.05.2022
ölçüsü251,21 Kb.
#86352
  1   2   3   4
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi u

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

Qarshi Davlat Universiteti

Pedagogika fakulteti

“Maktabgacha ta'lim” kafedrasi

019-23 -guruh talabasi Qaraxonova Maftunaning

“Bolalar nutqini o’stirish” fanidan tayyorlagan

KURS ISHI

Mavzu: Suratlar orqali suhbatlar o’tkazish usullari

Topshirdi: _______________ _____

Qabul qildi: ____________________

Baholash: _______________

Qarshi-2022


REJA:

Kirish


  1. Asosiy qism

1.1. Suhbat turlari. Suhbat qismlari.

1.2. Suhbatga tarbiyachining tayyorlanishi va o'tkazishi.

1.3. Suhbatda asosiy o'rgatish usuli orqali savollar berish.

II. Suratlar orqali suhbatlar o'tkazish usullari

2.1. Suratlar orqali suhbatlar o'tkazish usullari.

2.2.Suratlar bilan o'tkaziladigan mashg'ulotlarda bolalarni so'zlashuv nutqiga (dialogik) o'rgatish.

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar



Kirish

Ushbu kurs ishida so'zlashuv uslubini o'rganishga qaratilgan. Asosiy maqsad - bu nutq uslubining stilistik xususiyatlarini aniqlash, suhbat boshqa uslublardan qanday farq qilishini tushunish. Mening vazifam - so'zlarning nutq uslubini aniqlash, uni turlarga ajratish, so'zlashuv uslubining o'ziga xos xususiyatlari va ichki uslublarini aniqlash.

Til - bu odamlar o'rtasidagi aloqa vositasi, fikrlar va hissiyotlarni shakllantirish va ifoda etish vositasi, yangi ma'lumot, yangi bilimlarni o'zlashtirish vositasi. Ammo ong va his-tuyg'ularga samarali ta'sir qilish uchun bu tilning ona tilida so'zlashuvchi uni yaxshi bilishi kerak, ya'ni nutq madaniyati bo'lishi kerak.

Gorkiy yozadiki, til boshlang'ich element, adabiyotning asosiy moddasi, ya'ni so'z birikmasi, sintaksis, nutqning butun tuzilishi asosiy element, asarning g'oyalari va tasvirlarini tushunish kaliti. Ammo til ham adabiyot vositasidir: "Tozalik uchun, semantik aniqlik uchun, tilning o'tkirligi uchun kurash madaniyat vositasi uchun kurashdir. Qurol qanchalik aniq bo'lsa, aniqroq yo'naltiriladi va u shunchalik g'olib chiqadi. "

Stilistika ("uslub" so'zi igna nomidan kelib chiqqan yoki qadimgi yunonlar mum tabletkalarida yozgan stil) adabiy tilning uslublarini (nutqning funktsional uslublari), turli xil sohalarda tilning ishlash qonuniyatlarini, ayniqsa til vositalaridan foydalanishni o'rganadigan til fanidir. Bayonotning holati, mazmuni va maqsadlariga, aloqa doirasi va holatiga qarab. Stilistika adabiy tilning barcha darajalarida stilistik tizimni va to'g'ri (adabiy til normalariga rioya qilgan holda), to'g'ri, mantiqiy va ifodali nutqni stilistik tarzda tashkil etadi. Stilistika til qonunlarini ongli va maqsadga muvofiq ravishda ishlatishni va nutqda til vositalaridan foydalanishni o'rgatadi.

Lingvistik stilistikada ikki yo'nalish mavjud: til uslubi va nutq uslubi (funktsional uslub). Til stilistikasi tilning stilistik tuzilishini o'rganadi, lug'at, frazeologiya va grammatikaning stilistik vositalarini tavsiflaydi. Funktsional stilistikani, birinchi navbatda, nutqning har xil turlari, har xil ifoda maqsadlari bo'yicha ularning shartliligi. M. N. Kojina quyidagi ta'rifni beradi: "Funktsional stilistika - bu nutqning turli xil turlari, inson faoliyati va aloqalarining u yoki bu sohalariga mos keladigan tilning o'ziga xos xususiyatlari va qonuniyatlarini, shuningdek funktsional uslublarning nutq tuzilishini o'rganadigan tilshunoslik". "Tilni tanlash va birlashtirish" 1. Uslubning asosi doimiy bo'lishi kerak. Unda har xil nutq turlarining predmet bilan bog'liqligi, bayonning maqsadi, aloqa shartlari, nutqning adresatisi, muallifning nutq mavzusiga munosabati ko'rsatilishi kerak. Stilistikaning eng muhim toifasi funktsional uslublardir - jamoat hayotining turli tomonlariga xizmat qiluvchi adabiy nutq (adabiy til) turlari. Uslublar - bu muloqotda tildan foydalanishning turli xil usullari. Har bir nutq uslubi til vositalarini tanlashning o'ziga xosligi va ularning bir-biri bilan o'ziga xos kombinatsiyasi bilan ajralib turadi.

Uslublarni tasniflash ekstralvatsionistik omillarga asoslanadi: tilning doirasi, uni aniqlaydigan mavzular va muloqot maqsadi. Til doirasi inson ongining ijtimoiy ong shakllariga (fan, qonun, siyosat, san'at) mos keladigan turlari bilan bog'liqdir. Faoliyatning an'anaviy va ijtimoiy ahamiyatli sohalari: ilmiy, biznes (ma'muriy va huquqiy), ijtimoiy-siyosiy, san'at. Shunga ko'ra, ular ajratilgan va rasmiy nutq (kitob) uslublari: ilmiy, rasmiy biznes, jurnalistik, adabiy va badiiy (badiiy). 1

Funktsional uslub - bu faoliyat sohasidagi til vositalaridan foydalanishning o'ziga xos xususiyatlari va ularning o'ziga xos tashkil etilishi bilan yaratilgan, inson faoliyati va aloqa sohasida ma'lum bir sohada faoliyat ko'rsatadigan adabiy tilning tarixiy rivojlangan va ijtimoiy ongli turi (uning quyi tizimi)


Asosiy qism

1.1. Suhbat turlari. Suhbat qismlari.
So'zlashuv nutqi og'zaki nutqning ancha oddiy shakli bo'lib, u suhbatdoshlar tomonidan quvvatlanadi. So'zlovchilar turli vositalardan (ifodali vosita, ko'z qarashlar, imo-ishora, intonatsiya va hokazolar) foydalanib, bir-birlarini tushunadilar. So'zlovchilar uchun muhokama etiladigan predmet (buyurri, nar'sa) ma'lum bo'ladi. Bu nutq shakli sintaktik tomonidan ham juda oddiy: tugallanmagan gaplardan, xitob, undov so'zlardan foydalaniladi; u savol va javoblardan, luqma tashlashdan va qisqa xabarlardan iborat bo'ladi. Ruhshunoslikda oddiy dialog (tayyorlanmagan) bilan suhbat o'rtasidagi farq aniqlangan. Suhbat o'ziga xos dialog bo'lib, ma'lum bir mavzu yo'nalishidan iborat bo'ladi. Suhbatning maqsadi qandaydir savolni (masalan, mavzuni) muhokama qilishdir. Suhbatni olib borish uchun suhbatda ishtirok etuvchilar oldindan tayyorlanadilar, unda kengroq ma'lumotlar ko'proq bo'ladi.

So'zlashuv nutqi bog'langan, tushunarli bo'lishi kerak. Mak-tabgacha tarbiya yoshidagi bolalar so'zlashuv nutqini kattalar rahbarligida egallashadi. 2 - 3 yoshli bolalar so'zlashuv mazmunidan tez chalg'iydilar. Ularda hali tafakkur, xotira, diqqat, lug'at boyligi, nutqning grammatik tonioni yaxshi rivojlanmagan. Dialog nutq esa bolalardagi tafakkurning, xotira va diqqatning, lug'at boyligining rivojlanganligi, nutqning gram­matik jihatdan shakllanganligiga bog'liqdir.

4 - 5 yoshli bolalar sekin-astalik bilan fikrni keng va to'liq bayon etishga o'ta boshlaydilar. So'zlashganda ko'plab savollar (Nega? Nima uchun?) bera boshlaydilar. 5 yoshli bolalar uzoq vaqt davomida so'zlashish qobiliyatiga ega bo'ladi. Bola bunday so'zlashuvda savollarga javob beradi, suhbatdoshini tinglaydi va hokazo.

Bolalarning so'zlashuv (dialogik) nutqini tarkib toptirishda maxsus mashg'ulotlar ham olib boriladi. Bu mashg'ulotlar: 1) suhbatlar; 2) ta'limiy o'yinlar; 3) suratlarni ko'rib chiqish va u haqda suhbat. Suhbat mashg'ulotlarining ahamiyati. Suhbat ta'lim-tarbiyaviy ishning murakkab turidir. Suhbat tarbiyachining guruhdagi hamma bolalar bilan ma'lum bir rriavzu yuzasidan maqsadga qaratilgan holda tashkiliy so'zlashishidir.

Bolalar bog'chasida bolalar bilan o'tkaziladigan suhbat ularning kundalik faoliyatlari va turli voqea-hodisalarni kuzatishi natijasida olgan tushunchalarini aniqlash va ularni bir tizimga solish maqsadida o'tkaziladi. Tarbiyachi bolalar bilan suhbatni tashkil etar ekan, u bolalarga haqiqatni to'liq va chuqur idrok qilishga yordam beradi, ularning diqqatini tushunish qiyin bo'lgan voqea-hodisalarga jalb qiladi. Suhbat mashg'ulotida bola ilgari ko'rgan, kuzatgan voqea va hodisalarni qaytadan esga tushiradi, mantiqiy fikr yuritadi, tahlil va muhokama qiladi. Suhbat bolalarni jamoaga birlashtiradi, bir-birlariga bo'lgan qiziqishni oshiradi, bilim va tasavvurlarini mustahkamlaydi, ularning nutqiga (lug'atini faollashtirishga, gram-matik shakllarni takomillashtirishga) sezilarli darajada ta'sir etadi, tarbiyachining gaplarini, o'rtoqlarining berayotgan javobini e'tibor bilan eshitishga odatlanadilar. Suhbat bolalarni o'z fikri bilan o'rtoqlashishga, jamoada so'zlashishga, faolligini oshirishga, o'z-o'zini tuta bilishga odatlantiradi, dunyoqarashini shakllantiradi, ya'ni yuqori axloqiy sifatlarni tarbiyalashda katta ahamiyat kasb etadi. Suhbat uslubiyoti bolalarda bilim, axloqiy sifatlarni tarkib toptirish bilangina cheklan-may, balki ularning bog'lanishli nutqini o'stirishda, tevarak-atrofdagi narsalarga qiziqishga, ularni aniq ko'rishga va ushbu narsalarga nisbatan to'g'ri munosabatda bo'lishga o'rgatishda muhim vosita hisoblanadi. Suhbat mashg'ulotida tarbiyachi quyidagilarni amalga oshiradi:

1.Bolalarning tajribalarini aniqlaydi va tartibga soladi, ya'ni. tarbiyachi rahbarligida kuzatish vaqtida va oiladagi, bolalar bog'chasidagi turli faoliyatlar jarayonida kishilar hayoti va tabiat to'g'risidagi bilim hamda tasavvurlarini aniqlaydi.

2. Bolalarda tevarak-atrofga to'g'ri munosabatni tarbiyalaydi.



3.Bolalarni suhbat mavzusidan chalg'imay, o'z fikrini maqsadga yo'naltirilgan holda izchillik bilan bayon etishga o'rgatadi.

4.O'z fikrini oddiy va tushunarli tarzda ifodalashga o'rgatadi.

5.Bolalarning ilgari o'zlashtirgan bilimlariga asoslanib, ularning fikrlarini faollashtiradi, mustaqil mulohaza va muhokama qilishga o'rgatadi, muhokama qilinayotgan hodisaga nisbatan to'g'ri munosabatda bo'lish fazitatini shakllantiradi va tarbiyalaydi. Bundan tashqari, tarbiyachi suhbat vaqtida bolalarda barqaror diqqatni, boshqalarning nutqini tinglash va tushunishni, savollarga ortiqcha kuttirmasdan, chaqirishni kutmasdan, tez javob berish istagini, yetarli ovoz balandligida, hamma eshitarli qilib aniq gapirish odatini ham tarbiyalaydi.



Suhbat mashg'ulotida bolalar kelgusida maktabda ta'lim olish jarayonida zarur bo'lgan bilim, malaka va odatlarni egallaydilar. Suhbat bolalarning xilma-xil faoliyatlariga va xulqlariga katta ta'sir etadi. Masalan, oila, onalar mehnati to'g'risidagi suhbatlardan so'ng bolalar o'zlarining yaqin kishilariga amaliy jihatdan o'z munosabatlarini namoyon etishga harakat qiladilar. Bunday suhbatlardan keyin bola tarbiyachisiga: „Yaqinda onamning tug'ilgan kunlari, ularga nima sovg'a qilishim niumkin, maslahat bering", — deb murojaat etadi.

Transport vositalari to'g'risidagi suhbatdan keyin esa ko'cha bo'ylab harakat qilayotgan mashinalarni zo'r qiziqish va diqqat bilan kuzatadilar, ularda juda ko'p qiziqarli savollar paydo bo'ladi, ijodiy o'yinlarining mazmuni sezilarli darajada boyiydi.
1.2. Suhbatga tarbiyachining tayyorlanishi va o'tkazishi.

Suhbat turlari. Suhbat asosan 3 xil bo'ladi:

  1. Kirish suhbati.

  2. Sayohat va kuzatish davomida o'tkaziladigan suhbat.

  3. Yakuniy suhbat.

Kirish suhbati. Bu suhbat turidan bolalarni sayohatga olib borishdan oldin yoki bolalarga o'qilgan badiiy asarlarni qayta hikoya qildirishdan oldin foydalaniiadi. Masalan, 6 yoshli bolalar bilan „Pomidor o'tqazdik" mavzusida suhbat o'tkazishda (pomidor o'tqaziladigan yerga olib borishdan avval) tarbiyachi bolalarni guruh xonasida to'plab, qisqacha kirish suhbati o'tkazadi, kirish suhbati davomida bolalarga quyidagi savollarni beradi:

  • Bolalar, eslanglar-chi, biz sizlar bilan tuvakdagi pomidor ko'chatlarini yerga (jo'yaklarga) qachon ekkan edik?

  • Kimning ko'chati qayerga ekilganligini tez bilib olish uchun qanday belgi qo'ygan edik?

  • Pomidor yaxshi hosil berishi uchun uni qanday parvarish qilish kerak?

  • Pomidorga suvni nimada quyish yaxshiroq - leykadami yoki chelakdami?

Bolalar javobidan so'ng tarbiyachi ularni to'ldirib, shunday deydi: - To'g'ri, bolalar, biz uch kun oldin guruhimizning yeriga tuvakdagi pomidor ko'chatlarini ekkan edik. Har kim o'z ko'chatini parvarish qilishi uchun har bir ko'chat kimniki ekanligini bildiruvchi uzun cho'pni tuvak yoniga (yerga) suqib, unga ismlarni yozib qo'ygan edik. Mana bugun biz sizlar bilan yerga ekilgan pomidor ko'chatlarimizni parvarish qilish uchun boramiz va u yerda kimning ko'chati qanday ko'karganini, unga qanday qilib suv berishni, qanday o'g'it solishni kuzatamiz. Mana, men pomidor ko'chatlariga suv quyish uchun leykachalarni tayyorlab qo'ydim. Leykachalardan quyilgan suv xuddi yomg'irga o'xshab tushadi. Bu ko'chat ildizlarining atrofini yumshatishga, ildizning yaxshi rivojlanishiga yordam beradi. Hozir hammangiz kiyimlaringizni kiyib olib, ikkitadan bo'lib, qo'l ushlashib, ekin maydonimizga borishga tayyorlanasiz.

Bog'cha dahlizida shovqin qilmasdan, boshqa guruhlarning mashg'ulot o'tishlariga xalaqit bermasdan, sekin-asta yuramiz.



Sayohat yoki biror-bir narsani kuzatish davomida suhbat o'tkazish. Bolalarni pomidor ko'chati ekilgan yerga olib borib, pomidor ko'chatining o'sishini kuzatish va uni qanday parvarish qilish to'g'risidagi suhbatni tarbiyachi quyidagi savollar asosida davom ettiradi:

  • Bolalar, biz hozir qayerga keldik?

  • Kimning ko'chati qayerga ekilganligini qanday bilib olasiz?

  • Pomidor ko'chati yaxshi o'sishi uchun nima qilish kerak?

  • Parvarish qilish nimalardan iborat?

  • Nima uchun o'simlikka namlik (suv) kerak?

---Suvni nimada quygan yaxshiroq? Nima uchun? (Bir bolaga leykachani beradi, u o'z ko'chatiga suv quyadi.)

---Nima uchun ko'chatga oziq beriladi? (Tarbiyachi ko'chatga oldindan tayyorlab qo'yilgan o'g'itni solib ko'rsatadi va ustidan leyka bilan suv quyadi.)

  • Ko'chatga nima uchun quyosh nuri kerak?

—Begona o'tlarning ko'chat uchun qanday zarari bor?
Shundan so'ng tarbiyachi bolalarning javobini toidirib,

suhbatni pomidor haqidagi she'rni aytib berish bilan tugatadi:

Barglar ostidan Xoh salat qiling,

Boqsam mo'ralab. Xoh soling oshga.

Uzgingiz kelar, Ishtaha ochgum

Tongda saralab. Keksa-yu, yoshga.

Tarbiyachi mashg'ulotdan so'ng bolalarga o'z ko'chatlariga o'g'it va leykadan suv quyishni aytadi, o'zi esa topshiriqni bolalar qanday bajarayotganlarini kuzatib boradi, zarur bo'lsa, yordam beradi.



Yakuniy suhbat. Bu suhbat turi bolalarning ko'rgan-eshitgan narsalari haqidagi bilimlarini aniqlash va uni mustahkamlash maqsadida o'tkaziladi.

Tarbiyachi bolalarni pomidor ko'chati ekilgan yerga boshlab borib, ko'chatni parvarish qilish kerakligi va bu ish nimadan iborat ekanligi haqida suhbat o'tkazib, parvarish bilan bog'liq bo'lgan ishlar bajarilgach, oradan bir hafta o'tgach, „Biz pomidor ko'chatini qanday ekdik va parvarish qildik" mavzusida yakuniy suhbat o'tkazadi.

Ushbu suhbat jarayonida bolalarga quyidagi savollarni berish mumkin:

- Biz o'tgan haftada qayerga borgan edik?

- U yerda biz nimani kuzatgan edik?

- Biz tuvakdagi pomidor ko'chatini qayerga ekkan edik?

- Har kim o'z ko'chati yoniga qanday belgi qo'ygan edi? Buni riifna uchun qilgan edi?

- Nima uchun pomidor ko'chatiga o'g'it solinadi?

- Ko'chatga suvni nimada quydingiz? Nima uchun leykada suv quydingiz?

- Pomidor ko'chatlari uchun quyosh nuri nima uchun kerak?

- Pomidor yaxshi o'sishi uchun uni nimalardan tozalash kerak?

- Pomidor qachon ekiladi? U qachon pishadi?



- Bizning ekin maydonimizda yana qanday sabzavotlar bor? Ular nima uchun kerak?

Tarbiyachi bolalar javobini to'ldiradi va suhbatni sabzavotlar to'g'risidagi she'rlar yoki topishmoqlar aytish bilan tugatadi.

Har bir suhbat 3 qismdan iborat bo'ladi:

1) suhbatni boshlash; 2) suhbatning borishi; 3) suhbatni yakunlash.

Suhbat mashg'ulotini tashkil etishda asosiy o'rinni suhbatni boshlash qismi egallaydi. Suhbatni boshlashda bolalar e'tibori biror-bir narsa yoki suratni ko'rishga yoki bo'lmasa, ularga tanish bo'lgan hodisalarni eslashga qaratiladi. Ba'zan suhbatni quyidagi jiimlalarni aytish bilan ham boshlash mumkin: „Men ko'pincha o'ylab qolaman, baliqlar akvariumda o'zlarini qanday his qilar ekanlar...", „Bugun men avtobusda emas, trolleybusda kelishimga to'g'ri keldi va shunda o'ylab qoldim, mening bolalarim qanday transportlarga tushish mumkinligini bilisharmikan?", „Bolalar kim biladi, mening qo'limdagi nima?" Ba'zan tarbiyachi suhbatni suhbat mavzusiga yaqin boigan topishmoq yoki she'r aytib berishdan ham boshlashi mumkin.

1.3.Suhbatda asosiy o'rgatish usuli orqali savollar berish.



Suhbat mashg'ulotining borishida tarbiyachining tushuntirishi, ko'rsatmasi, bergan savollari asosiy o'rinni egallaydi. Suhbat uchun savollarni to'g'ri tanlay bilish juda muhimdir. Savollar bolalarga tushunarli bo'lishi lozim. Shuning uchun bolalarga beriladigan savollarni tuzishda tarbiyachi oldiga quyidagi talablar qo'yiladi:

1.Savol aniq va sodda bo'lishi kerak.

2.Savolni tuzayotgan vaqtda tarbiyachining o'zi bolalardan qanday javob chiqishini ko'z oldiga keltirishi lozim.

3.Bolalarning idrok qilishlari turlicha bo'lishini hisobga olib, tarbiyachi yordamchi savollar berish orqali asosiy savolning mazmunini bolalarga anglatishi lozim.

Masalan, bolalarning oshpaz mehnati haqidagi tushun-chalarini aniqlash va mustahkamlash maqsadida tarbiyachi ularni oshxonaga olib boradi va oshpazning ishini kuzatish jarayonida bolalar bilan suhbat o'tkazadi. Buning uchun suhbat olib borish jarayonida quyidagi savollarni berish mumkin:

- Biz hozir qayerga keldik?

- Oshxonada kimlar ishlaydi?

- Ular qanday ishlarni bajaradilar?

- Qanday ovqatlarni tayyorlaydilar?

- Nimalarni qovuradilar?

- Nimalarni qaynatadilar?

- Hozir qanday ovqatlarni tayyorlamoqdalar?

- Bu ovqatlarni pishirish uchun qanday asboblar kerak bo'ladi?

- Ovqat tayyorlash uchun qanday masalliqlar kerak?

- Oshpaz ovqatni kimlar uchun tayyorlaydi?

- Qani ayting-chi, oshpaz mehnati yengilmi yoki og'irmi?
Tarbiyachi suhbatni topishmoq, she'r, maqol, ashula aytib berish, suhbat mavzusiga taalluqli suratni ko'rsatish, axloqiy sifatlarni tarbiyalashga qaratilgan mantiqiy xulosalar qilish bilan yakunlaydi.
II. Suratlar orqali suhbatlar o'tkazish usullari

2.1. Suratlar orqali suhbatlar o'tkazish usullari.




Yüklə 251,21 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə