O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

Интернет сайтлари 
5.
http://textshare.tsx.org
6.
http://www.mgimo.ru/fileserver/
7.
http://www.philol.msu.ru/~rlc2001/ru/sch_14.htm
 
Назорат саволлари 
1.
Шахс муаммосининг методологик асослари
2
Myers, D. G. Psychology. HopeCollege. Holland, Michigan, 2010. - Р. 553. 

---

19
2.
Шахс назарияларини репрезентативлик мезонлари
3.
Шахсни тадқиқ этиш методлари.
4.
Онгни ўрганишга доир илк тадқиқотлар
5.
Хулқ-атворни ўрганишдаги ўзига хослик
6.
Шахсни ўрганиш ёки қиёслаш
7.
Номотетик ёндашув
8.
Идеографик ёндашув
9.
Шахс назарияларини ижобий баҳолаш мезонлари
 
 

---

20
II BOB 
________________________________________________________ 
SHAXS PSIXOLOGIYASI TUSHUNCHASI 
__________________________________________________________ 
1.
 Shaxs psixologiyasi tushunchasi 
 
1. Individ, shaxs, individuallik. 
2. Shaxsning ijtimoiyligi ongi va o‗zini anglashi 
3. Shaxs rivojlanishining yo‗nalishlari va nazariyasi 
4. Shaxsning shakllanshi va o‗z-o‗ziga baho berishi 
5. Shaxs taraqqiyotining psixotik, cheklangan va nevrotik
darajalari
Psixologiya fani faqat psixik protsesslar, ularning yuzaga kelishi va 
taraqqiyot qonunlari bilangina shug‗ullanmay, balki odamning shaxsi hamda 
shaxsiy xislatlarning yuzaga kelishi va kamol topishib bilan ham 
shug‗ullanadi. 
Shaxs deganda nimani tushunamiz? Shaxs deganda konkret bir 
insonni, yani ma‘lum jamiyat a‘zosini, shu jamiyatda yashab, shu jamiyatda 
ishlaydigan hamda shu jamiyat a‘zolari bilan ma‘lum munosabatda 
bo‗ladigan konkret odamni tushunamiz. 
Har bir shaxsning boshqa shaxsdan ajratib turadigan o‗ziga xos 
xislatlari bo‗ladi. Odamning shaxsiy xislatlari xech vaqt tug‗ma ravishda, 
ya‘ni tayyor holda berilmaydi. har bir odamning o‗ziga xos bo‗lgan va 
boshqa odamlarda takrorlanmaydigan shaxsiy xislatlari, yashash sharoiti, 
ya‘ni ijtimoiy muhit va ta‘lim-tarbiyaning aktiv ta‘siri ostida tarkib topadi.
Odamning shaxsiy xislatlari deganda biz - har turli ehtiyojlarini, 
qiziqish va ideallarini, qobiliyat hamda iste‘dodini, xarakter va 
temperamentlarini tushunamiz. Odamning shaxsiy xislatlari mehnat 
faoliyatlarida, boshqa odamlar bilan bo‗lgan munosabatlarida namoyon 
bo‗ladi. Lekin odamning ayni shu kundagi ishga munosabati, boshqalarga 
muomalasiga qarab (masalan, shu bugun juda yaxshi ishlagan va odamlar 
bilan yaxshi muomalada bo‗lgan bo‗lsa) uning shaxsiy xislatlari xaqida 
xulosa chiqarib bo‗lmaydi. 
Ana shu yuqorida ko‗rsatib o‗tilgan xislatlar epizodik tarzda 
emas, ya‘ni ahyon-ahyonda emas, balki odamning kundalik faoliyatlarida va 
har qanday sharoitda doimo namoyon bo‗ladigan shaxsiy xislatlariga 
aylanadi. 
Shu narsani ham aytib o‗tish kerakki, odamning shaxsiy xislatlari 
qanchalik mustahkam bo‗lsa ham o‗zgarmaydigan bo‗lmaydi. Odamning 

---

21
barcha shaxsiy xususiyatlari tashqi yashash sharoiti va ta‘lim-tarbiyaning 
ta‘siri bilan o‗zgarib boradi. Masalan, odamning yoshi ulg‗ayishi bilan 
dunyoqarashida, ishonch-e‘tiqodlarida, qiziqish va ehtiyojlarida jiddiy 
o‗zgarishlar yuzaga keladi. Buning asosiy sababi-odam kata bo‗lgan sari 
yashash tarzi, imkoniyatlari tubdan o‗zgarib ketadi. Bu o‗zgarish o‗z 
navbatida odamning shaxsiy xislatlarini (xususiyatlarini) ham bir qadar 
o‗zgarishga olib keladi.
Har bir odamning shaxsini xarakterlashda uning ehtiyojva 
qiziqishlari juda katta rol o‗ynydi. Odam tirik mavjudot sifatida juda ko‗p 
narsalarga muhtoj bo‗ladi, ya‘ni uning har doim juda ko‗p ehtiyojlari bo‗ladi. 
Ehtiyoj- inson ongida qandaydir predmet va hodisalarga nisbatan 
zaruriyatni aks ettirishdir. Psixologiyada quyidagi asosiy ehtiyojlar ajratiladi-
tabiiy, moddiy, madaniy, ma‘naviy, ijtimoiy. Tabiiy vamoddiy ehtiyojlarini 
qondirilishi inson va hayvonlarning mavjud bo‗lishini ta‘minlaydi. 
Shaxs tushunchasiga psixolog-olimlar tomonidan berilgan qator (50 ga 
yaqin ) tavsiflar mavjud. 
Shulardan misollar keltiramiz: «Shaxs- ijtimoiy munosabatlarining 
subekti 
va 
obektidir» 
(A.G.Kovalyov) 
«Shaxs 
individlararo 
munosabatlarning subekti siatida» (A.V.Petrovskiy) «Shaxs- jamiyatda 
o‗z o‗rnini anglovchi faoliyatga qodir a‘zosidir» K.Platonov) «Shaxs – 
faoliyat subektidir» (A.N.Leontev) «Shaxs- tashqi xatti-harakatlarni 
o‗zgartiruvchi ichki sharoitlar yig‗indisiir» (S.L.Rubinshteyn) Juda 
ko‗plab tarif va tushunchalar orasida amerikalik psixolog G.Ollnort (1897-
1967)ning tarifi e‘tiborga molikdir: «Shaxs – bu hayot jarayonida 
shakllanuvchi 
individual 
o‗ziga xos psixofiziologik tizimlar-shaxs 
xususiyatlari yig‗indisi bo‗lib, u asosida Ushbu insonga xos tafakkur va xulq-
atvor yuzaga keladi». Shunday qilib, shaxs-bu jamiyat a‘zosi bo‗lib, u 
individning psixofiziologik tizimining dinamik tashkil etuvchisi bo‗lib,bu 
uning xatti-harakati va tafakkurini belgilab beradi.