O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

1.3. Raqamli iqtisodiyotda kognitiv texnologiyalari 
1.3.1. Kognitiv texnologiyalar tushunchasi va mohiyati
 
 
“Kognitiv" so‘zi 
cognitio 
(lot . "bilmoq") so‘zidan 
olingan. 
 Kognitiv  fan 
bilish 
jarayonini –  biz  dunyoni  qanday  qabul  qi-
lishimiz,  qanday  fikrlashimiz,  nimalarga  e’tibor  berishimizni 
o‘rgatadi. 
Uning kashfiyotlari asosida 
kognitiv texnologiyalar 
yaratiladi 
–  bizning  holatlarimizni  hisobga  oladigan,  bizning  e’tiborimizga 
e’tibor  beradigan  va  hatto  miyamizning  ishlashini  kuzatadigan 
qurilmalar,  ya’ni  kognitiv  texnologiyalar  bizning 
bilimimiz 
bilan 
"ishlaydigan"  texnologiyalar:  e’tiborimizni  baholaydigan,  ahvo-
limizni, miyning  faoliyatini  kuzatib boradigan  va  odamni  "tushu-
nishga" harakat qiladigan texnologiyalar. 
Qisqacha tarixi
 
So‘nggi  yillarda  kognitiv  jarayonlarni  o‘rganishga  qiziqish 
tobora 
ortib 
bormoqda. XX asrning 50-yillari 
boshlariga 
qadar falsafa  va  mantiq  bo‘yicha  asarlarda  bilimlar  nazariyasiga 

---

36 
oid  masalalar  ko‘rib  chiqilgan. XX asrning  50  yillarning  bosh-
larida  o‘rganish  mexanizmlarini psixologiya mutaxassislar tomo-
nidan  tadqiq  qilingan. Birinchi  tadqiqotlar  idrok  mexanizmlarini 
o‘rganishga bag‘ishlandi. 
Hozirgi  vaqtda  yanada  murakkab  kognitiv  mexanizmlar 
o‘rganilmoqda,  masalan:  qarorlarni  qabul  qilish  mexanizmi, 
o‘rganish, xotira va boshqalar. 
Bilim 
mexanizmlarini 
psixologik 
va 
neyrofiziologik 
tadqiqotlar ma’lumotlariga asoslanib, bilish hodisasini o‘rganishga 
tabiiy yondashuv 
kognitologiya 
deb 
nomlandi 
. 
Hozirgi kunda 
kognitologiya 
tsivilizatsiyaning strategik vazi-
falaridan  birini  hal  qilish  uchun  zarur  bo‘lgan  muhim  tadqiqot 
obyekti bo‘lib kelmoqda, uning maqsadi ongli shaxsni boshqarish 
va insonparvar robotlarni yaratish usullarini ishlab chiqishdir.