O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkеnt davlat iqtisodiyot univеrsitеti

10.3 Oddiy korrelyatsiya va regressiya.
Ikki o’zgaruvchi o’rtasidagi k korrelyatsiya oddiy korrelyatsiya deb yuritiladi. Oddiy korrelyatsiya yuli bilan tahlil qilishdan maqsad ikki hodisa o’rtasidagi bog’lanish zichligining umumlashtirilgan bahosi korrelyatsiya indeksi hisoblanadi.

(1)

bu yerda: - natija ko’rsatkich dispersiyasi.

- amaliy qiymat natijalari ko’rsatkichidan regressiya tenglamasi asosida nazariy hisoblangan ko’rsatkichdan chetga chiqish o’rtacha kvadrati.

Korrelyatsiya indeksi doirasida bo’ladi. Agar Rq1 bo’lsa, funksional bog’lanish bo’ladi. Agar Rq0 bo’lsa, u holda o’rganilayotgan hodisalar o’zaro bog’lanmagan bo’ladi.

Bog’lanish zichligi baholanayotgan vaqtda quyidagi klassifikatsiya qo’llaniladi:

... 0,2 --- kuchsiz bog’lanish;

0,2-0,4 --- o’rtacha zichlikdan kuchsizroq bog’lanish;

0,4-0,6 --- o’rtacha bog’lanish;

0,6-0,8 --- o’rtachadan zichroq bog’lanish.

Mazkur klassifikatsiya shartli hisoblanadi. Korrelyatsiya indeksi juft bog’lanish har kanday formasining bog’lanish zichligini baholash uchun to’g’ri keladi. Agar bog’lanish chiziqli bo’lsa, u holda bog’lanish zichligini baholashda moment usuli usulida aniqlangan korrelyatsiyalar koeffitsiyentidan foydalanish mumkin.

(2)
bu yerda

(3)

Shuningdek, korrelyatsiyalar koeffitsiyenti modifikatsiyasidan ham foydalanish mumkin:

(4)
(5)

Korrelyatsiya koeffitsiyenti oralig’ida qiymatga ega bo’ladi.

Korrelyatsiya koeffitsiyentining manfiy qiymati hodisalar o’rtasida teskari bog’lanish mavjud ekanligidan dalolat beradi. Ayrim hollarda korrelyatsiyaning indeksi yoki koeffitsiyenti bilan bir qatorda, determinatsiya koeffitsiyenti dqr² deb ataladigan ko’rsatkich ham aniqlanadi. Determinatsiya koeffitsiyenti natijalar ko’rsatkichi va variatsiyasining kaysi qismi faktor ko’rsatkichlari variatsiyasi bilan bog’langanligini ko’rsatadi. Agar tahlil ta’sir qilayotgan faktor qiymatining o’zgarishiga muvofiq hodisalar qiymati taxminan bir tekisda o’zgarishini ko’rsatsa, u holda to’g’ri chiziqli bog’lanish mavjudligini ko’rsatadi. Mabodo bu o’zgarish bir tekisda bo’lmasa, unda egri chiziqli bog’lanish bo’ladi. Iqtisodiy tadqiqotlarda qo’llanilayotgan korrelyatsion formulalar turli shaklga ega.