O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Magnitli temirtosh
. Bu ruda qoramtir tusda bo’lib, magnitlik xossasiga ega, 
uning tarkibi temir 
Fe
2
O
4
formula bilan ifodalanidigan oksid tarzidadir. Magnitli 
temirtosh 
minerali magnetit
deb ataladi
. Bu rudada temirning miqdori boshqa 
rudalardagiga qaraganda ko’proq bo’lib, 45-70 % ni tashkil etadi. Magnetit 
temirning boshqa rudalariga qaraganda zich bo’lganligi uchun undan temir ancha 
qiyin qaytiraladi. Magnitli temirtosh konlari, asosan, Uralda Magnitnaya, Visokaya 
va Blagodat tog’larida uning zapaslari Qozog’istonning Kustanay oblastida ham 
uchraydi. 
Qo’ng’ir temirtosh
. Bu ruda sarg’ish qo’ng’ir rangda bo’lib, uning tarkibi 
temir 
mFe
2
O
3
nH
2
O
ko’rinishidagi umumiy formula bilan ifodalanadigan oksidlar 
tarzidadir. Qo’ng’ir temirtoshda 35-60% gacha temir bo’ladi. Unda oltingurgut 
bilan fosfor miqdori temirning boshqa rudalaridagiga qarganda ko’proq. Bu 
rudadan temir ososn qaytariladi. Qo’ng’ir temirtosh konlari Uralda, Kerch yarim 
orolida, Kola yarim orolida, Tula oblastlarida, Qozog’istonda va boshqa 
joylardadir. 
Shpatli temirtosh
. Sarg’ish kul rang tusli ruda. Unda temir 
FeCO
3
 
formula 
bilan ifodalanadigan karbonat tarzida bo’ladi. Shpatli temirtosh konlari Uralda 
(Zlastoust konlari), Kirov oblasti va boshqa joylardadir. 
Cho’yan metallurgiyasida yuqorida tilga olingan rudalardan tashqari, 
kompleks rudalardan ham foydalaniladi. Kompleks rudalarida esa temir bilan bir 
qatorda xrom, nikel , titan, vanadiy va ba`zi boshqa metallar ham bo’ladi. 
Kompleks rudalar jumlasiga temir-marganetsli, temir-xromli, temir-xrom-nikelli, 
temir-vanadiy-titanli rudalar kiradi. 
Temir-marganetsli rudalar tarkibida, temirdan tashqari, 20% gacha 
marganets ham bo’ladi. Temir-marganetsli rudalar koni, asosan, Qozog’istondadir. 
Temir-xromli rudalar tarkibida, temir oksidi-FeO dan tashqari, xrom oksidi 
(Cr
2
O
3
) ham bo’ladi. Domna pechlarida ferroxrom (temir bilan xrom qotishmasi) 
suyuqlantirib olish uchun ishlatiladi. Xromit konlari Ural va Qozog’istondadir. 

---

26 
Temir-xrom-nikelli (xrom-nikelli)rudalar. Bunday rudalar jumlasiga 
tarkibida temirdan tashqari ozroq miqdorda xrom va nikel ham bo’lgan rudalar 
kiradi. Orsk-Xalilovsk konidan chiqadigan rudalar-qo’ng’ir temirtosh tipidagi 
rudalar bo’lib, ularda 35-48% temir, 1,3-1,5% xrom va 0,3-0,5% nikel bor. 
Temir-vanadiy-titanli (titan-magnetitlar) rudalarda 42-48% temir, 0,3-0,4% 
vanadiy, 2,7-7,8% titan bo’ladi. Titan-magnetitkonlari, asosan, Uraldadir. 
Suyuqlantirib olinadigan cho’yan tarkibida marganets miqdorini oshirish, 
shuningdek, maxsus cho’yan, ferromarganets (temir bilan marganets qotishmasi) 
ishlab chiqarishda marganets rudalaridan foydalaniladi. 
Marganets rudalari yumshoq, sochiluvchan va gigroskopik bo’lib, ularda 
marganets miqdori 28% dan 48% gacha yetadi. Tarkibida marganets miqdorining 
ko’pligi jihatidan olinganda, Kavkazdagi Chiatura koni muhim ahamiyatga ega, bu 
kondan chiqadigan ruda tarkibida 52% gacha marganets bo’ladi. Marganets 
rudalari koni Ukrainada (Nikopol skda), Sibirda (Achinsk shahri yonida) Ural va 
Qozog’istonda ham bor. 
Kondan qazib olinga rudani domna pechiga solishdan oldin unga tegishli 
ishlov beriladi, ya`ni ruda suyuqlantirishga tayyorlanadi.