O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
-rasm.Sathiy yuzada nuqtalarning joylashishi
Yüklə 6,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.1-rasm.Sathiy yuzada nuqtalarning joylashishi 14 ya’ni sathiy yuza yer yuzining har bir nuqtasidan tushirilgan shovun chizig’i to’g’ri chiziq bilan kesib o’tadi. Yerning asosiy sathiy yuzasi okeanlarning tinch turgan suv sathini Yerning quruqlik qismi ostidan u hamma joyda shovun chizig’ini to’g’ri burchak bilan kesib o’tadigan qilib davom ettirilgan deb faraz qilinganda hosil bo’lgan sathiy yuzadir. Yerning asosiy sathiy yuzasi bilan cheklangan yumaloq geometrik shakl Yerning shakli bo’lib, geoid degan nom bilan yuritiladi. Binobarin, Yerning shakli deganda, uning quruqlik qismidagi past-balandliklar e’tiborga olinmaydi.Chunki Yer yuzining ko’proq qismini (71%) okean va dengizlar, ozroq qismini (29%) quruqlik tashkil etadi. Bundan tashqari Yer radiusi 6371,11km, quruqlikning okean sathidan o’rtacha balandligi atigi 875 m, bu esa Yerning umumiy kattaligiga nisbatan nihoyatda kichikdir. Yerning geoid shakli tortish kuchi ta’siriga, tortish kuchi esa Yer bag’ridagi jinslarning joylashishi va zichligiga bog’liq. Jinslarning joylashishi va zichligi yerning hamma qismida bir xil bo’lmaganligidan geoid yuzasi ham murakkab “to’lqinsimon” bo’ladi. Masalan,yer bag’rining biror qismida atrofidagi tog’ jinslariga nisbatan yuksak zichlikdagi T massa joylashgan deylik,bu massaning tortish kuchi atrofdagi jinslarning tortish kuchidan ortiq bo’lganligidan C va E nuqtalardagi shovun chiziqlari T massaga tomon og’ishadi. Natijada sathiy yuza KNL yoyi bo’yicha emas, balki KML yoyi bo’yicha o’tadi. Yer po’stlog’ini tashkil etgan jinslarning zichligi hozirga qadar to’liq o’rganilmaganligi sababli geoidninng aniq shaklini bilish hal qilinishi qiyin bo’lgan juda og’ir masaladir. Keyingi yillarga qadar geoid shaklini aniqlash oliy geodeziyaning asosiy vazifasi deb hisoblanilar edi. Yerning tabiiy yuzasini aniqlash uchun olim M.S.Molodenskiy geoid shakliga to’gri keladigan kvazigeoid deb ataladigan yordamchi yuzani taklif etdi. Okeanlar sathida geoid bilan kvazigeoid yuzalari bir-biriga mos, lekin quruqlikda ular bir-biridan farq qiladi: tekislikda ulardagi farq bir necha santimetr bo’lsa, tog’li rayonlarda eng ko’pi 1 m, baland tog’li rayonlarida 2m ga yaqin. Shuning uchun geodeziyada ko’pchilik masalalarni yechishda geoid bilan kvazigeoid yuzasi bir-biriga to’g’ri keladi deb qabul qilinadi. 15 Geoid (kvazigeoid) shakli murakkab bo’lganligidan, uni biron ma’lum geometrik shakl bilan ifodalash mumkin emas. Shuning uchun geodezik masalalarni yechishda bevosita geoidga asoslanib bo’lmaydi. Geodezik o’lchashlar geoidni aylanma ellipsoidga, ya’ni ellipsoidning kichik o’qi Yüklə 6,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|