44
aerofototasvirlar tasviridan foydalanib tuziladi. Xalq xo’jaligini rivojlantirish
planlari va loyihalarini tuzishda, yirik qurilish inshootlarining o’rnini belgilashda,
territoriyani dastlabki o’rganishda ayni shu kartalardan foydalaniladi. Territoriyani
geografik jihatdan o’rganishda, maxsus kartalar hamda mayda massshtabli kartalar
va atlaslar tuzishda obzor-topografik kartalarga asoslanadi.
Geografik kartalarda territoriya ancha umumlashtirib tasvirlanadi. Ularda yer
yuzidagi obyektlarning deyarli barchasi masshtabsiz, shartli belgilar bilan
ko’rsatiladi. Shuning uchun ham territoriyani umumiy o’rganishda geografik
kartalardan foydalaniladi. Yer yuzidagi obyektlardan tashqari turli tabiiy va ijtimoiy
hodisalar ham tasvirlangan geografik kartalar maxsus kartalar deb yuritiladi. Maxsus
tabiiy geografik kartalarga geologik, gidrologik, geofizik, botanik, ilmiy va boshqa
kartalarni, maxsus sotsial-iqtisodiy kartalarga esa tarixiy-iqtisodiy, ma’muriy-
siyosiy va boshqa kartalarni misol qilib ko’rsatish mumkin.
Topografik kartalar yirik masshtabli bo’lganligidan ularda territoriya ma’lum
kattalikdagi qismlarga bo’linib, har bir qism alohida alohida varaqda qabul qilingan
kartografik proyeksiyada, masshtab hamda ramkada tasvirlanadi. Topografik
kartaning har bir varag’idagi territoriyaning o’lchami ma’lum qoida va
nomenklaturaga asosan olinadi. Topografik kartaning ana shu elementlari,
kartografik to’ri, masshtabi, nomenklaturasiga uning matematik elementlari
deyiladi; yer yuzining topografik kartada tasvirlanadigan tafsilotlari esa kartaning
geografik elementlari deb ataladi. Geografik elementlar territoriyaning relyefi,
gidrografiyasi, o’simlik va tuproq ko’rsatkichlari, aholi yashaydigan punktlar hamda
bazi bir xo’jalik, siyosiy ma’muriy elementlardan iborat. Topografik kartadan
foydalanishni osonlashtirish maqsadida uning ramkasidan tashqarida turli chizma,
sxema va yozuvlar beriladi. Bular topografik kartaning yordamchi elementlaridir.
Dostları ilə paylaş: