O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi



Yüklə 3,08 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə101/147
tarix21.04.2022
ölçüsü3,08 Mb.
#85782
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   147
3 Sitologiya. Abdulov I.A., Qodirova N.Z. 2012.

75 
DNK kompaktizatsiyasi
 
DNKning  oqsillar  bilan  xromatin  tarkibidagi  o'zaro  munosabatidan  uning 
kompaktizatsiyasi  (taxlanishi)  amalga  oshadi.  DNP  (dezoksiribonukleoprotein) 
molekulasi  xromatin  tuzilishidagi  eng  kichik  birlik.  Uning  yuksak  darajadagi 
taxlanishini  mitozda  ya'ni  xromosoma  maksimal  darajada  kondensatsiyalanib 
kompakt yig’ilganida ko'rish mumkin. 
Xromosomalar  tarkibidagi  DNP  fibrillarni  birinchi  marta  1957  yilda  X.Ris 
topgan bo'lib, ularga elementar xromosoma fibrillari deb nom beradi. 
Odamning bitta xromosomasidagi DNK ning uzunligi o'rtacha 4 sm. Metafa-
za  xromosomasining  uzunligi  4  mkmni  tashkil  etadi.  Demak,  odamning  metafaza 
xromosomasidagi DNK molekulasi 10 000marta qisqarib, taxlanib joylashadi.  
DNK tarkibidagi gistonlar guruhlar hosil qilib joylashadi. Har bir guruh 8 ta 
gistondan iborat bo'lib, bu tuzilma nukleosoma nomini olgan. Nukleosomaning kat-
taligi 10 nm bo'lib, uning ustida DNK molekulasi o'raladi. Har bir nukleosoma atro-
fida 140 nukleotidlar juftligidan iborat DNK molekulasi o'ralib joylashadi. Natijada 
nukleosomani  hosil  bo'lishida  DNK  uzunligi  7  marta  qisqaradi.  Nukleosomalar 
orasidagi  DNK  bo'lagida  H1  oqsili  joylashadi.  DNKning  bu  qismi  linker  DNK 
deyiladi. Linker DNKning uzunligi 10-60 tagacha nukleotidlardan iborat. Shunday 
qilib, fibrill tuzilmasi ipga tizilgan munchoqlarni (marjonni) eslatadi. 
H1  gistoni  nukleosomalarni  keyingi  bosqichda  kondensatsiyalanishida  mu-
him ahamiyatga ega. Bu bosqich xromatin DNK sining keyingi tuzilish darajasidir. 
Bunda  nukleosomalar  6  tagacha  bo'lib  birlashib  25  nm  diametrga  ega  bo'lgan 
nukleomeralarni  hosil  qiladi.  A.Klug  modeliga  asosan  nukleomeraning  bitta 
qadamiga (10nm) 6 ta nukleosoma to'g’ri kelsa, DNKning uzunligini 40 marta qis-
qarishiga olib keladi.  
Mitoz bo'linishda DNK replikatsiyasi (2 hissa oshishi) natijasida har bir xro-
momsoma ikkita xromatindan iborat bo'ladi. Har bir xromatida ikkita nukleoproteid 
iplaridan-xromonemalardan-  tuzilgan,  demak  xromosoma  tanasida  bu  iplar  to'rtta. 
Xromosomalar tarkibidagi bu tuzilmani birinchi marta 1880 yilda Baranetskiy (Pol-
sha)  topgan  bo'lib,  1992  yilda  Veydovskiy  ularni  xromonema  deb  nomlaydi.  Xro-
monemalarning  zichlashib  spirallari  tugunchalar  hosil  qilib  joylashishi  natijasida 
xromomeralar hosil bo’ladi. 
DNK ning tuzilish darajalari quyidagi bosqichlardan iborat: 
 1. Nukleosoma  -  DNK spiralining giston oqsillari ustida o'ralishi. 
 2.  Nukleomera    -    6-8  ta  nukleosomaning  globula  shaklida  birlashishi.  Bir  nechta 
nukleomer          larning o'zaro yaqinlashishidan DNP (dezoksiribonukleoprotein) 
lar hosil bo’ladi. 
 3.  Xromonema.  DNP  fibrillalarining  nogiston  oqsillari  yordamida  rozetkasimon 
tuzilmalarni hosil qilishi. 
 4. Xromomera. Xromonemalarning spiralsimon yig’ilishidan hosil bo'lgan xromo-
soma iplari.
 


 

Yüklə 3,08 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   147




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə