O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

piknoz
) bu esa ko'pincha yadroning siqi-
lishiga  (
karioreksis
)  yoki  yadroning  erib  ketishiga  (
kariolizis
)ga  olib  keladi. 
Yadrochalar  ularda  rRNK  sintezi  to'xtashi  natijasida  granulalarini  yo’qotib  frag-
mentlarga ajralib ketadilar. 
Yadro qobig’ida ro'y beradigan o'zgarishlardan biri perinuklear bo’shliqning 
kengayib ketishi, yadro membranalarining erib ketishidir. 
O'zgarishlarning erta bosqichlarida hujayra shaklining yumaloqlashishi va 
uning yuzasidagi o'simtalar, mikrotukchalar sonining kamayishi kuzatiladi. Plaz-
matik membrana yuzasida turli pufakchalar yuzaga keladi. 
 
Plazmatik membrananing buzilishiga quyidagilar sabab bo'lishi mumkin: 
1. Erkin  radikallarning (stabil bo'lmagan va tashqi orbitasida toq elektronlar 
soniga ega   
    bo'lgan  zarrachalar)  hosil  bo'lishi.  Ular  faol  kislorodga  ega  bo'lib,  mem-
brananing li-  
    pidlari    bilan  reaksiyaga  kirishishi    natijasida  ortiqcha  energiya    hosil  
bo’ladi, lipidlar  
    oksidlanadi. 
2. Komplement tizimining faollashishi. Bular plazmatik membrana faol bo'l-
magan oqsil- 
    lari  guruhi  bo'lib  ularning  faollashishi  natijasida  membrana fermentativ 
yemiriladi.   

---

 
101 
    Sog’lom  hujayrada  bu  fermentlar  tashqaridan  kirgan  yod  moddalarni  par-
chalash vazi- 
    fasini bajaradi. 
3.  Fermentlar  ta'sirida  lizislanishi.  O'tkir  pankreotit  (oshqozonosti  bezi  sha-
mollashi) ka- 
    salligida  ortiqcha  fermentlarning  sintezi  plazmatik  membranani  nekrozga 
(o'limiga)  
    keltiradi. 
4. Hujayraga kirayotgan viruslar ta'sirida lizislanadi. 
5. Kimyoviy va fizikaviy omillar ta'sirida (yuqori yoki past harorat, kimyoviy 
moddalar) 
 
Plazmatik membrana shikastlanishi oqibatlari: 
1.  Strukturaviy  butunlikning  yo’qolishi.  Uncha  katta  bo'lmagan  o'zgarishlar 
tiklanishi mumkin, lekin bunda plazmatik membrana yuzasi kamayadi. 
2. To'siq vazifasining buzilishiga sabab bo'ladi, bu esa hujayra ichiga ortiqcha 
suv kirishiga olib keladi. 
 
Plazmatik  membrana  shikastlanishi  turlari:  membrana  patologiyasi  ularning 
o'tkazuvchanligining  buzilishi,  membrana  orqali  trasportning  buzilishi,  membrana 
harakati va hujayra shaklining o'zgarishi, sintez va almashinuvning buzilishi.  
Membranalar shaklining o'zgarishi morfologik jihatdan deformatsiya (o'zgar-
ish) va  maxsus  tuzilmalar  atrofiyasi (ishlamay  qolishi) bilan teshiklar va uzilishlar 
hosil bo'lishi bilan tafsiflanadi. 
Mitoxondriyalar shikastlanish sabablari ATF sintezi buzilishi bilan bog’liq. 
Glyukoza  energiya  hosil  bo'lishida  asosiy  substrat  va  bosh  miya  neyronlari 
uchun asosiy energiya manbaidir. Shuning uchun qonda glyukoza miqdorining ka-
mayishi (gipoglikemiya) ATF sintezining kamayishiga olib keladi,bu ayniqsa miya 
hujayralarida bilinadi.