O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

Mashg’ulotning rivojlantiruvchi maqsadi: 
talabalarda hujayra organoidlari 
tuzilishi haqidagi bilimlarini, mustaqil ishlash ko'nikmalarini muloqot madaniyatini 
rivojlantirish. 
Mashg’ulot jihozlari:
  mitoxondriya  va  plastidalar  ultrastrukturasi  tasvirlan-
gan jadvallar, plastidalar ontogenezini ifodalovchi slaydlar. 
Eukariot  hujayralarning  ikki  membranali  organoidlari.  Mitoxondriyalar 
hamma  hayvon  va  o'simlik  hujayralari  uchun  xos,  plastidalar  faqat  fotosintez  ja-
rayoni amalga oshuvchi o'simlik hujayralarida uchraydi. 
Ushbu  organoidlar  tuzilishidagi  umumiylik  belgilardan  biri  sitoplazmadan 
ikkita  –  tashqi  va  ichki  membrana  bilan  chegaralanganligidir.  Shuning  uchun  mi-
toxondriya va plastidalarda ikkita bo’shliqqa: birinchisi tashqi va ichki membrana-
lar orasidagi, ya'ni membranalararo bo’shliq, ikkinchisi ichki membrana bilan che-
garalangan asosiy  matriksiga ega. Umimiylikni tashkil etuvchi ikkinchi belgi ichki 
membranalari burmalar, xaltachalar ichki matriksga yo'nalgan bo'rtmalarni hosil qi-
lishi. Funksional jihatdan ikkalasi ham energetik jarayonlarni amalga oshiruvchi or-
ganoidlardir. 
Mitoxondriyalarni  o'rganish  tarixi  1850  yilda  boshlanib  shu  yili  Kelliker 
hasharotlarda  ularni  ko'rib  sarkosomalar  deb  nom  beradi  (hozirgi  kunda  bu  atama 
muskul  to'qimasining  mitoxondriyalar  uchun  ishlatiladi),  1890  yilda  R.Altman  bu 
tanachalarning  fuksin  bilan  maxsus  bo'yalish  usulini  ishlab  chiqib,  ularga  bio-
blastlar  deb  nom  beradi  va  ularning  o'zidan  ko'payish  xususiyatga  ega  ekanligi 
g’oyasini ilgari suradi. 1898 yilda K. Benda ularni mitoxondriyalar deb nomlaydi, 
Mixaelis  esa  mitoxondriyalarning  hujayradagi  oksidlanish  jarayonlari  bilan 
bog’liqligini  aytadi.  O'simlik  hujayralarida  mitoxondriyalarni  1904  yilda  Meves 
aniqlaydi. 
Hujayradagi mitoxondriyalar yig’indisi–
xondriom
 deyiladi. Mitoxondriyalar 
shakli  jihatidan  granulyar  va  ipsimon  tuzilishga  ega.  Shakli  va  o'lchami  doimiy 
hisoblanmaydi. O'rtacha olganda kengligi 0.5mkm uzunligi esa ipsimon shakllarida 
7-10  mkmni  tashkil  etadi.  Bitta  hujayradagi  soni  bir  nechtadan  bir  necha  yuz  va 
mingtani tashkil etadi. Hayvon hujayralariga nisbatan o'simlik hujayralarida mitox-
ondriyalar  soni  kamroq  bo'ladi,  chunki  ular  bajaradigan  vazifaning  bir  qismini 
o'simliklarda plastidalar bajaradi. 
Anaerob  muhitda  yashovchi  ichak  entoamyobalarida  va  ba'zi  parazit  sodda 
hayvonlarda mitoxondriyalari bo'lmaydi. 

---