O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi


Lazerlarning ishlash prinsiplari



Yüklə 301 Kb.
səhifə3/5
tarix20.05.2022
ölçüsü301 Kb.
#87485
1   2   3   4   5
2 5460717588747129624

Lazerlarning ishlash prinsiplari

Lazerlarningishlash prinsipida faol moddaning atom tuzili-shi juda muhimdir. Muhit atomlarining qo’zg’algan (g’alayonlangan) holatida, metastabil holatida yoki g’alayonlangan holatda “uzoq vaqt turish” hususiyati bo’lishi zarur. Atomlar o’z tuzilishiga qarab biror “turtki”siz sekund metastabil holatda bo’ladilar. Oddiy muhitdan yorug’lik o’tsa u yutiladi va intensivligi kamayadi. faol muhitda esa yorug’lik tarqalishida u kuchayishi va intensivligini ortishi kuzatiladi. Bunday muhitlarfaol yoki zarralarning energetik sathlar bo’yicha inversli (teskari) muhit deyiladi. Optik kvant generatori (OKG) yoki lazer faol muhit, qo’zg’atuvchi (tebrantiruvchi) qurilma va rezonatordan iborat bo’ladi.


Faol muhit turiga qarab lazer qurilmalari qattiq jismli, suyuqlikli, gazli, yarimo’tkazgichli va bo’yoq moddali lazerlar ko’rinishida bo’ladi.
Muhitni g’alayonlangan (uyg’ongan, qo’zg’algan) holatga keltirish (aktivlashtirish) qo’zg’atuvchi qurilma yordamida “qo’zg’otib” amalga oshiriladi. Qattiq jismli lazerlarda qo’zg’atish yoki “optik tazyiq” kuchli yorug’lik yordamida bajariladi. Gazli lazerlar elektr razryadi (uchqun)dan foydalaniladi. yarimo’tkazgichli lazerlar faol muhit ishchi qismi p-n o’tish orqali elektronlar oqimi (elektr toki) ni o’tkazishga asoslanib ishlaydi. Invers bandli muhit nurlanishi intensivligini oshirishda rezonatorlar (ikkita yaqin shaffof ko’zgular) dan foydalaniladi.
Tarqalayotgan fotonlarning faol muhit orqali ko’p marta o’tishi rezonator yordamida amalga oshiriladi. Lazerlarda ular tutib qoluvchi va kuchaytiruvchi vazifasini bajaradi.
Lazerlarning ish jarayonini 3 yoki 4 sathli modelda ko’rsatish mumkin. Uch sathli generatorlarda “lazer nurlanish” elektronlarning invers joylashishi asosida sath bilan “uyg’ongan” sathlarning birortasi orasida, to’rt sathli generatorlarda esa ikkita “uyg’ongan” sathlar orasida ro’y beradi. Uch sathli sxema bilan ishlaydigan lazerlarga yoqut (rubin) lazeri misol bo’la oladi. Bu guruhga kirgan xrom , samariy , uran , neodim va boshqa elementlardan tuzilgan lazerlar kiradi. Rubin (yoqut) lazerda 0,05% gacha xrom ionlari qo’shilgan alyuminiy oksid dan tayyorlangan kristall ishlatiladi (1-rasm). Lazerlarda asoslari parallel bo’lgan silindrik sterjen ishlatiladi. Impulsli lampadan chiquvchi yorug’lik faol muhitda tebranish hosil qiladi. Lazer nurlanishini hosil qilishda bir nechaming joulgacha energiyali zaryadlangan kondensatorlar batareyasi lampa orqali razryadlanadi. Lampa qisqa muddatlar yorug’lik oqimi bilan yoqut o’qini yoritadi. Impulsli lampaning kuchli yorug’lik oqimi yoqutga tushganda, xrom ionlari lampadan chiqayotgan nuolanish spektrining yashil va sariq qismlarini yutib, “uyg’ongan” holatga, ya’ni uchinchi energetik sathga o’tadi. Xrom ionlari qisqa vaqt turgach, spontan holda nurlanishsiz ikkinchi (metastabil) holatga o’tadi. bu nurlanishga tayyor faol muhitni hosil qiladi. Lampa nurlanishidan turtki olib, lazer nurlanishi hosil qilinadi. Lazerning nurlanish quvvati 2 Kvtgacha etadi. Uning foydali ish koeffitsienti 0,1-10% ni tashkil etadi.
Suyuqlikli lazerlar organik bo’yagichlar eritmasida ishlaydigan lazerlardir. Bu lazerlarda “optik tazyiq” ni yoqutli lazer yoki neodim shishali lazer bajaradi (2-rasm). Bo’yagich moddalarning ko’p turi (~100) mavjud ekanidan lazer nuri chastotasi turli bo’ladi.
Gazli lazerlarda faol muhit sof gaz yoki gazlar aralashmasidan iborat bo’ladi. Geliy-neonli lazer bunga misol bo’la oladi (3-rasm). Gaz arlashmasi elektr razr-yadi bilan “uyg’ongan” holatga keltiriladi. Bu lazer rezonatori gazli nay o’qiga tik joylashtiriladi. Bu lazer nurlanishi mkm bo’lgan kogerent to’lqindir yoki mkm infraqizil nurni generatsiyalaydi.
Yarimo’tkazgichli lazerlarda faol muhit p-n o’tishli yarimo’tkaz-gichdir. yarimo’tkazgichli lazerlarda faol muhit optiq tazyiq va elektr toki ta’sirida uyg’ongan holatga keltiriladi. yarimo’tkazgichli diod qalinligi 0,1 mm va yuzasi bir necha mm2 bo’lgan kristall plastinkadan iborat (4-rasm). Plastinkaning ikki tomoniga elektrodlar ulanadi. Bu lazerlar nurlanish diapazoni infraqizildan ultrabinafshagacha bo’lishi mumkin. Bu lazerlar tuzilishi sodda, o’lchamlari kichik va uzoq vaqt davomida ishlaydi.
Ionli va kimyoviy lazerlar ham gazli lazerlar hisoblanadi. Ionli lazerlarda faol muhit ionlar bo’lsa, kimyoviy lazerlarda esa kimyoviy reaksiya natijasida uyg’ongan holatga o’tgan atomlar bo’ladi.

Yüklə 301 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə