O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta
Partaning o‘quvchiga qaragan qirrasining pol sathidan baland-
Yüklə 3,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Document Outline
Partaning o‘quvchiga qaragan qirrasining pol sathidan baland- ligi o‘quvchi o‘tirganda pol sathidan to‘g‘ri burchak hosil qilgan tirsagining balandligiga teng bo‘lishi kerak. Parta ustki qismining o‘tiruvchiga nisbatan 15° pastga og‘ishi gigiyenik talablarga javob beradi. Partalar va stollarning ustki sathi tabiiy taxta rangida yoki yashil, sariq va havo rangga bo‘yalgani ma’qul, bunda yorug‘likni qaytar- ish koeffitsienti 35–55% atrofida bo‘ladi. Shuningdek,stollar va stullar ham gigiyenik talablarga javob beradi. Shu bois ham hozir sinflar stol va stullar bilan jihozlanayapti. www.ziyouz.com kutubxonasi 300 Bolalarni antropometrik belgilarni hisobga olib partalarga o‘tqi- zish ularning to‘g‘ri rivojlanishiga ta’sir qilib qolmay, ish qobili- yatini ham oshiradi. SINF ÒAXÒALARIGA QO‘YILADIGAN SINF ÒAXÒALARIGA QO‘YILADIGAN SINF ÒAXÒALARIGA QO‘YILADIGAN SINF ÒAXÒALARIGA QO‘YILADIGAN SINF ÒAXÒALARIGA QO‘YILADIGAN GIGIYENIK ÒALABLAR GIGIYENIK ÒALABLAR GIGIYENIK ÒALABLAR GIGIYENIK ÒALABLAR GIGIYENIK ÒALABLAR Sinflardagi taxtalar, asosan,ikki devorga o‘rnatilgan va ko‘chma taxtalarga bo‘linadi. Òaxtadagi yozuv hammaga ko‘rinishi uchun oxirgi qatordagi partalar yoki stollarga nisbatan oraliq ko‘pi bilan 8–9 m bo‘lishi kerak. Bunday masofada sinf taxtasiga yozilganlarni o‘quvchi yaxshi ko‘radi. Sinf taxtalarining yuzasi yaltiramaydigan, silliq jigarrang, yoki to‘q yashil tusdagi linoleum, rezina yo bo‘lmasa, plastmassadan tayyorlanadi. Òaxtaning pastki cheti partalar balandligidan sal yuqoriroq (poldan hisoblaganda 85–95 sm baland) bo‘lishi kerak. Yaxshi ko‘rinib turadigan bo‘lishi uchun taxtalar tepasiga qo‘- shimcha chiroq o‘rnatish ham mumkin. MAKÒAB O‘QUV USÒAXONALARIGA QO‘YILADIGAN MAKÒAB O‘QUV USÒAXONALARIGA QO‘YILADIGAN MAKÒAB O‘QUV USÒAXONALARIGA QO‘YILADIGAN MAKÒAB O‘QUV USÒAXONALARIGA QO‘YILADIGAN MAKÒAB O‘QUV USÒAXONALARIGA QO‘YILADIGAN GIGIYENIK ÒALABLAR GIGIYENIK ÒALABLAR GIGIYENIK ÒALABLAR GIGIYENIK ÒALABLAR GIGIYENIK ÒALABLAR O‘quvchilarning mehnat bilan shug‘ullanishi ularning jismoniy va aqliy jihatdan uyg‘un rivojlanishiga imkon beradi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari mehnat darsida qo‘l mehnati- ning yengil turlari (karton, plastilin, gazlamalar) bilan shug‘ul- lanadilar, o‘rta va yuqori sinf o‘quvchilarining mehnat darsi har xil kasbni egallash bo‘yicha ustaxonalarda, ishlab chiqarish kor- xonalarida, jamoa xo‘jaliklari dalalarida, fermalarda o‘tadi. Mehnat darsining samaradorligi ko‘p jihatdan gigiyenik ta- lablar asosida tashkil qilinishiga bog‘liq. Mehnat darsi ham boshqa fanlar singari 45 minut davom etishi kerak. Boshlang‘ich sinflarda ikki darsni qo‘shib o‘tishga ruxsat etilmaydi, 5-8- sinflarda ikkita mehnat darsi qo‘shib o‘tilishi mumkin, lekin har 45 minutdan so‘ng o‘n daqiqali tanaffus beriladi. Yuqorida qayd qilinganidek, boshlang‘ich sinflarda uchinchi darsda 5-7- sinf o‘quvchilarining ustaxonalardagi amaliy mashg‘ulotlarni esa ertalabki 3-4-darslarda, peshingi o‘qishda 1-2- darslarda o‘tkazish kerak. Chunki, mehnat darsida turli harakatlar natijasida organizmda qon aylanishi, miya hujayralarining kislorod bilan ta’minlanishi yaxshilanadi. Bu esa ish qobiliyatining tiklanishi va keyingi darslarda o‘zlashtirishning yaxshilanishiga imkon beradi. www.ziyouz.com kutubxonasi 301 O‘quvchilar ishlaydigan ustaxona yorug‘, harorati me’yorida, havosi toza bo‘lishi kerak. Agar maktab binosi ko‘p qavatli bo‘lsa, ustaxona birinchi qavatga, iloji bo‘lsa alohida binoga joylashtirili- shi kerak. Lekin ustaxonani yerto‘laga o‘xshash, qorong‘i, nam, sovuq binoga joylashtirish mumkin emas. Ustaxonaning polini taxtadan qilish shart, agar sement yoki yer bo‘lsa, bolalar ishlaydigan joyda ularning oyog‘i ostiga taxta panjara yasab beriladi. Devor, ship, eshik va deraza romlari och bo‘yoqqa bo‘yaladi. Har bir darsdan keyin derazalarni ochib, xona havosi yangilanadi, ustaxonaning poli va asbob-uskunalari nam- langan mato bilan artib qo‘yiladi. Maktab ustaxonasining har bir xonasi 18–20 o‘quvchiga mo‘ljallangan bo‘lib, sathi 66–70 m, har qaysi o‘quvchiga 3,0– 3,3 m 2 dan to‘g‘ri kelishi kerak. Duradgorlik, temirchilik ustaxonalari dastgohlar bilan jihoz- lanadi. Dastgohlar ustaxonada 2–3 qator qilib joylashtiriladi, qa- torlar o‘rtasidagi oraliq 120 sm dan, dastgohlar orasidagi masofa esa 80 sm dan kam bo‘lmasligi kerak. Dastgohlarning kengligi 75 sm dan kam bo‘lmasligi, balandligi esa o‘quvchilarning bo‘yiga mos bo‘lishi lozim. Duradgorlik dast- gohlarining balandligi quyidagicha bo‘ladi: o‘quvchining bo‘yi 120– 127 sm bo‘lsa, dastgoh balandligi 65,5 sm, bo‘yi 129–133 sm bo‘lsa, dastgoh—70,5 sm, bo‘yi 134-141 sm bo‘lsa, dastgoh— 77,5 sm bo‘lishi kerak. Òemirchilik ustaxonasida esa o‘quvchi bo‘yi 120—127 sm bo‘lsa, dastgoh 75,7 sm, bo‘yi 128—133 sm bo‘lsa, dastgoh—80,5 sm, bo‘yi 134 —141 sm bo‘lsa ,dastgoh—88 sm bo‘lishi lozim. O‘quvchining bo‘yi juda past bo‘lsa, uning oyog‘i ostiga taxtadan zinacha yasab beriladi. Ustaxonada texnika havfsizligi choralari ko‘rilgan bo‘lishi ke- rak. Ishlagan paytda yog‘och, temir, tunuka parchalari o‘quvchini shikastlamasligi uchun uning ishlayotgan joyi bir metr baland- likdagi mayda sim panjara bilan to‘sib qo‘yiladi. Ustaxonaga elektr asboblar havfsizlik qoidalariga binoan juda ehtiyotlik bilan chega- ralab joylangan, elektr toki ulaydigan knopka sathidan 3–5 mm chuqurlikda, ajratuvchi knopka esa tekislik sathidan 3—5 mm ko‘tarib joylashtiriladi. Elektr asboblarning havfli qismlari to‘sib qo‘yiladi, qolgan qismlari yashil bo‘yoq bilan bo‘yaladi. Ustaxonani tozalash paytida elektr asboblari tokdan uzila- di,chiqindi, axlat, changni tozalash uchun uzun dastali ilgak cho‘tka va boshqa asboblardan foydalaniladi. Mashg‘ulot vaqtida www.ziyouz.com kutubxonasi 302 mehnat darsi o‘qituvchisi va o‘quvchilar korjomada (qo‘lqop, himoya ko‘zoynagi, bosh kiyim va h.k bilan) ishlashlari kerak. O‘quvchi dam olishi uchun uning ishlab turgan joyida qu- laylashtirilgan, ya’ni ochib-yopiladigan kursi, buyumlarni qo‘yish uchun tumbochka yoki kichkina shkafcha bo‘lishi kerak. O‘quvchilar ustaxonada ishlash texnik havfsizligi qoidalari, ish tartibi bilan ham tanishtiriladi. Ustaxonada aptechka bo‘lishi shart. Vaqt-vaqti bilan dorilarni yangilab to‘ldirib turish lozim. O‘quvchilar o‘z-o‘ziga va bir-biriga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish qoidasi bilan tanish bo‘lishlari kerak. YOZGI DAM OLISH OROMGOHLARIGA QO‘YILADIGAN YOZGI DAM OLISH OROMGOHLARIGA QO‘YILADIGAN YOZGI DAM OLISH OROMGOHLARIGA QO‘YILADIGAN YOZGI DAM OLISH OROMGOHLARIGA QO‘YILADIGAN YOZGI DAM OLISH OROMGOHLARIGA QO‘YILADIGAN GIGIYENIK ÒALABLAR GIGIYENIK ÒALABLAR GIGIYENIK ÒALABLAR GIGIYENIK ÒALABLAR GIGIYENIK ÒALABLAR Sog‘lomlashtirish tadbirlari sistemasida bolalar oromgohlari muhim rol o‘ynaydi. Ikki tipdagi oromgoh farq qilinadi: 1) bitta drujinali—o‘rinlar soni 400 dan ortiq bo‘lmagan alohida oromgoh; 2) ikki va undan ortiq drujinali–o‘rinlar soni ko‘pi bilan 1600 bo‘lgan bolalar oromgohi. Oromgohlarda bolalar yoshiga qarab quyidagi yosh guruhlari ajratiladi: 7—8 yashar bolalar uchun (25—30 nafar bola), 2- kichik guruh uchun otryadlar (10—12 yashar 35—40 nafar bola) va katta guruhlar uchun (13—15 yashar 35—40 nafar bola). 1600 bolaga mo‘ljallangan bolalar oromgohlari uchastkasining maydoni bir kishiga 200 m 2 ; 400, 800 va 1600 bolaga mo‘ljallangani tegishlicha–175,150 va 135 m 2 ni tashkil etishi kerak. Oromgohlar uchun uchastka suv bilan yaxshi ta’minlanadigan manbaga yaqin joydan ajratiladi. Uchastka dov-daraxtlar bilan o‘rab olinadi. Dov-daraxtlar ekiladigan umumiy maydon kamida 50% ni tashkil etishi kerak. Uchastkadagi qurilishlar ko‘pi bilan 15% maydonni egallashi lozim. Imoratlarni pavilon sistemasida qurish tavsiya etiladi. Yotoq binolari oralig‘i sanitariya nuqtayi nazaridan kamida 25m, yotoq binolari bilan oshxona oralig‘i 30 m bo‘lishi kerak. Hovli- dagi hojatxona bilan yotoqxona oralig‘i kamida 25—50 m, oshxo- nadan kamida 50 m bo‘lishi zarur. Oromgoh uchastka bolalar, sport maydonchalari, meditsina, yordamchi xo‘jalik zonalariga bo‘linadi va bolalar kiradigan asosiy yo‘l hamda xo‘jalik ehtiyojlari uchun alohida yo‘l ajratiladi. www.ziyouz.com kutubxonasi 303 Bolalar zonasida yotoq binolari, har xil o‘yinlar o‘tkaziladigan maydonchalar, „jonli burchak“, yuz-qo‘l yuviladigan joy va ho- jatxona bo‘ladi. Ertalabki saflanish sport maydonchalari, oshxo- na, gulxan uchun joy ajratish ko‘zda tutiladi. Meditsina zonasi (izolator va medetsina punkti) bolalar o‘ynab yuradigan joydan olisroqqa quriladi va dov-daraxtlar bilan o‘rab olinadi. Yordamchi zonada ma’muriy bino, xodimlar uchun kvarti- ralar, yotoqxonalar va boshqa binolar bo‘ladi. Xo‘jalik zonasida dushxona, oshxona, kirxona, qozonxona va boshqalar quriladi. Yotoqxonaga ko‘pi bilan 10 bola (bir zveno) yotqiziladi. Yota- digan xonaning maydoni yozda foydalaniladigan binolar uchun bir o‘ringa 3,5 m 2 va qishin-yozin foydalaniladigan binolar uchun 4 m 2 hisobida normalanadi. Karavotlar oralig‘i kamida 0,4—0,5 m, karavot qatorlari oralig‘i esa 1 m bo‘lishi lozim. Janubiy tumanlar va o‘rta mintaqada katta yoshdagi bolalar uchun balandlikdagi quruq joyga yotoq palatka tiklash mumkin. Palatkalar oralig‘i 2,5 m, qatorlar oralig‘i 3—5 m bo‘lishi lozim. Palatkalarning uzun tomoni janubga, qisqa tomoni shimolga qaratib quriladi, bunda qulay mikroiqlim sharoiti yaratiladi. Yotoq binolari vestibyulida kiyim-bosh va poyabzalni quritish va chamadonlarni saqlash uchun xona bo‘lishi ko‘zda tutiladi. Yuz-qo‘l yuviladigan xonalarda 8 bolaga 1 jo‘mrak hisobida umivalnik, 12 bolaga 1 ta vanna hisobida oyoq vannalari o‘rnatib, tokchalar qilib, ilgaklar qoqib qo‘yiladi. Qiz bolalarning shaxsiy gigiyena kabineti ikkita otryadga (4m 2 ) mo‘ljallanadi. Oshxona (ovqatlanadigan zal) normada bir o‘ringa 0,9 m 2 hisobidan olinadi. Bino ichiga yoki uning hududida umivalnik o‘rnatiladi. Òibbiy punktga vrach kabineti, tish vrachi kabineti, muolaja xonasi, kutish xonasi (ayvoncha bo‘lishi ham mumkin) kiradi. Izolatorda tashqaridan kiriladigan alohida eshigi bo‘lgan boks tipi- dagi palatalar, yuqumli kasallar uchun palatalar, muolaja xona- si, shlyuzdagi hojatxona, vanna xonasi, xodimlar uchun va ovqat isitish xonalari bo‘ladi. Oromgohni suv bilan ta’minlashga alohida e’tibor beriladi. Suv sifati ichimlik suviga qo‘yiladigan sanitariya-gigiyena talablariga ja- vob berishi kerak. Isitilmaydigan lagerlarda suv miqdori bir o‘ringa 100 l/ sutkani tashkil etishi zarur. Kanalizatsiya bo‘lmaganda hovlilarda suv o‘tkazmaydigan o‘ralar qazib, hojatxonalar qurishga ruxsat etiladi. www.ziyouz.com kutubxonasi 304 Izolator, qorovulxona, albatta, markaziy sistemadan yoki pechka yoqib isitilishi kerak. Yozning issiq oylarida o‘rtacha oylik harorat 10—14° C dan oshmaydigan iqlim zonalarida kichik yosh bolalar guruhi yotadigan xonalar ham isitiladi. Bolalar oromgohlarining kundalik rejimida bolalar va o‘s- mirlarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda kunduzi ux- lash, ijtimoiy mehnat faoliyatini to‘g‘ri tashkil etish, bo‘sh vaqt, tabiatning tabiiy omillaridan foydalanish ko‘zda tutiladi. MAKÒABLAR VA YOZGI BOLALAR OROMGOHLARIDA MAKÒABLAR VA YOZGI BOLALAR OROMGOHLARIDA MAKÒABLAR VA YOZGI BOLALAR OROMGOHLARIDA MAKÒABLAR VA YOZGI BOLALAR OROMGOHLARIDA MAKÒABLAR VA YOZGI BOLALAR OROMGOHLARIDA BOLALARGA GIGIYENIK ÒARBIYA BERISH HAMDA BOLALARGA GIGIYENIK ÒARBIYA BERISH HAMDA BOLALARGA GIGIYENIK ÒARBIYA BERISH HAMDA BOLALARGA GIGIYENIK ÒARBIYA BERISH HAMDA BOLALARGA GIGIYENIK ÒARBIYA BERISH HAMDA GIGIYENA ASOSLARINI O‘RGAÒISH GIGIYENA ASOSLARINI O‘RGAÒISH GIGIYENA ASOSLARINI O‘RGAÒISH GIGIYENA ASOSLARINI O‘RGAÒISH GIGIYENA ASOSLARINI O‘RGAÒISH O‘quvchilarga gigiyenik tarbiya berish va ularga gigiyena asos- larini o‘rgatish bizning mamlakatimizda davlat xarakteriga ega. Maktab va o‘quv yurtlarining o‘quvchilari „yosh shifokor“ to‘garaklari, klublar, salomatlik universitetlarida (yuqori sinf o‘quvchilari uchun) gigiyena bilimlarini egallaydilar va baxt- siz hodisalar sodir bo‘lganda birinchi yordam berishni o‘rga- nadilar. Bolalarda gigiyena ko‘nikmalarini tarbiyalash bilan pedagoglar, bolalar va o‘smirlar muassasalariga xizmat ko‘rsatadigan tibbiyot xodimlari shug‘ullanadilar. Òibbiyot xodimlari tarbiyachilar va o‘qituvchilar gigiyenaning turli masalalariga oid metodik va ilmiy- ommabop adabiyotlar bilan ta’minlanishlari zarur. Bu ishda Salo- matlik markazi va DSENM yordam beradi. Maktabda gigiyenik tarbiya berish va o‘qitish maktab dasturiga kiritilgan gigiyena asoslari darslarida izchil va muntazam dars o‘tishni, shuningdek o‘quvchilarni gigiyenik tarbiyalash bo‘yicha sinfdan va maktabdan tashqari ishlar olib borishni o‘z ichiga oladi. Gigiyenik tayyorgarlik dasturi bilim berishni asta-sekin chu- qurlashtirib va kengaytirib borishni ko‘zda tutadi. Boshlang‘ich (1—3) sinflarda maktabgacha yoshda olingan bilim mustahkamlanadi. Bolalarga sog‘liqni va yuqori mehnat qobiliyati- ni saqlash uchun ertalabki badantarbiya va chiniqtiruvchi muola- jalarning ahamiyati tushuntiriladi. Qaddi-qomatni to‘g‘ri tutishga o‘rganish masalalari, kundalik rejimga faol dam olishni, ochiq havoda sport o‘yinlari va serharakat o‘yinlar o‘ynashni kiritish- ning ahamiyatiga katta e’tibor beriladi. Bolalar ko‘cha harakati qoi- dalarini o‘rganishadi. O‘quvchilarni shaxsiy gigiyena qoidalari bi- www.ziyouz.com kutubxonasi 305 lan tanishtiriladi va qo‘lni qanday yuvish, tishni qanday toza- lash, uyda ish joyini qanday tashkil etish va boshqalar ko‘rsatiladi. Òushintirishda iloji boricha ko‘rgazmali qurollar ko‘rsatib boriladi. Bu ma’lumotlarni o‘qituvchilar fizkultura muallimlari, shuningdek maktabning sanitariya faniga kirgan yuqori sinf o‘quvchilari be- radilar. 4–7-sinflarda boshlang‘ich maktablarda olingan bilim va ko‘nikmalar mustahkamlanadi. Botanika, zoologiya, anatomiya va fiziologiya fanlarini o‘rganishda gigiyena bilan ancha mukammal tanishtiriladi. Bota- nika darsida o‘qituvchi atrof-muhitni muhofaza qilish uchun shaharlar va qishloqlarni ko‘kalamzorlashtirishning ahamiyati to‘g‘risida so‘zlab beradi, shaxsiy va jamoat gigiyenasiga amal qilinishi muhimligini aniq ko‘rsatib beradi, har xil kasallik- larning qo‘zg‘atuvchilari va shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qil- inmaganda kasallik kelib chiqishi ehtimoli borligi to‘g‘risida so‘zlab beradi. „Odam anatomiyasi va fiziologiyasi“ kursida odam organizmining tuzilishi va hayot faoliyati to‘g‘risida dastlabki bilim beriladi. O‘quvchilar organizmning turli sistemalari (mushak, yurak-tomir va boshqalar) hamda ularning to‘g‘ri rivojlanishiga imkon beradi- gan gigiyena sharoitlarini o‘rganadilar. Jinsiy tarbiya gigiyenasi muhim ahamiyatga ega. Jinsiy tarbiya jins va yoshni hisobga olgan holda vrach va o‘qituvchi bilan birga- likda alohida-alohida o‘tkaziladi. O‘qituvchilar va tarbiyachilar qiz va o‘g‘il bolalarning prepu- bertat va pubertat yoshda anatomik-fiziologik rivojlanish xususi- yatlarini, organizmning fiziologik va psixologik xususiyatlarini, balog‘atga yetish davrida o‘quv mashg‘ulotlari va shaxsiy gigiyena rejimini tashkil etishni bilishlari zarur. Maktablar, internat-maktablar va bolalar oromgohlarining rahbarlari mazkur muassasalarda qiz bolalarning oddiy gigiyena qoidalarini bajarishlariga imkon berish uchun zarur sanitariya- gigiyena sharoitlarini yaratib berishlari shart. O‘qituvchi gigiyena ilmi va ko‘nikmasiga o‘rgatish bilan birga dasturlardan tashqari suhbatlar va epidemiyaga qarshi tadbirlar (tozalikni ko‘zdan kechirish, hasharotlarga qarshi kurashish va boshqalar) o‘tkazadi. Mehnat tarbiyasi va ijtimoiy foydali mehnat bo‘yicha dastur- larda o‘quvchilar mehnat operatsiyalari (arralash, randalash, metallni kesish, hayvonlarni boqish) ni o‘zlashtirishda mehnat 20 — Gigiyena www.ziyouz.com kutubxonasi 306 gigiyenasi va xavfsizlik texnikasidan ma’lumot olishadi. Qiz bolalar ro‘zg‘or tutish darsida ovqat pishirishga qo‘yiladigan gigiyena ta- lablari bilan tanishadilar. Gigiyenik tarbiya sistemasida o‘quvchilarning sanitariya jihat- dan tashabbuskorligini tashkil etish muhim ahamiyatga ega, buning uchun har bir maktabda umumiy va sinf sanitariya (post) joylari, shuningdek, maktab sanitariya drujinasi tuziladi. Umummaktab sanitariya posti maktabning sanitariya holatini shuningdek, o‘quvchilar tomonidan shaxsiy gigiyena qoidalari- ning bajarilishini kuzatib boradi, sog‘lomlashtirish tadbirlari o‘tkazishda maktabning tibbiyot xodimiga yordam beradi, baxtsiz hodisalar ro‘y berganda birinchi yordam ko‘rsatadi, biror o‘quvchi kasal bo‘lib qolganda va sanitariya holati buzilganda bu haqda vrachga xabar beradi. Sinf sanitariya postlari sinfning tozaligi, uning shamollatib turilishi, shaxsiy gigiyena qoidalarining bajarilishini kuzatib bora- di, o‘quvchilar orasida sanitariya-oqartuv ishlari olib borishda yordam beradi. Maktab sanitariya drujinasi yuqori sinf o‘quvchilaridan tashkil etilib, vrach tomonidan tayyorlanadi. Maktab sanitariya drujinasining shaxsiy tarkibi sinf sanitariya postlariga yordam beradi, maktabni ko‘kalamzorlashtirishda, turistik sayohatlarda ishtirok etadi, maktabda sanitariya-sog‘lomlashtirish va profilak- tika ishlari, suhbatlar o‘tkazadi, sinflar va sanitariya postlari o‘rtasida sanitariya ko‘rsatkichlari bo‘yicha musobaqalar tashkil etadi. Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilar tomonidan shaxsiy gigiye- na qoidalarining bajarilishi, sinfning tozaligi va uni shamollatib turish ustidan sanitariya uchligi nazorat qilib boradi. Maktablar meditsina xodimi o‘qituvchilar va ota-onalar bilan sanitariya-oqartuv ishlari olib borishadi. Shu maqsadda vrach o‘qituvchilar konferensiyalari, ota-onalar majlislarida o‘quv- chilarning sog‘lig‘ini muhofaza qilishning muhim masalalari bo‘- yicha ma’ruzalar qiladi, bolalar sog‘lig‘ini muhofaza qilishga yor- dam beradigan kengash tashkil etadi, unga vrachdan tashqari o‘qi- tuvchilar, ota-onalar kiradilar. Maktab vrachi va tibbiyot hamshirasi gigiyenik tarbiya va sani- tariya maorifi bo‘yicha o‘tkazilgan ishlarni hisobga olib borishi kerak, o‘quv yili davomida o‘tkazilgan bunday ishlar yakuni bo‘yicha vrach maktab pedagoglar kengashi va bolalar poliklinikasida hiso- bot beradi. www.ziyouz.com kutubxonasi 307 GIMNAZIYA, LITSEY, AKADEMIK LITSEY VA GIMNAZIYA, LITSEY, AKADEMIK LITSEY VA GIMNAZIYA, LITSEY, AKADEMIK LITSEY VA GIMNAZIYA, LITSEY, AKADEMIK LITSEY VA GIMNAZIYA, LITSEY, AKADEMIK LITSEY VA KASB-HUNAR KOLLEJLARIGA QO‘YILADIGAN KASB-HUNAR KOLLEJLARIGA QO‘YILADIGAN KASB-HUNAR KOLLEJLARIGA QO‘YILADIGAN KASB-HUNAR KOLLEJLARIGA QO‘YILADIGAN KASB-HUNAR KOLLEJLARIGA QO‘YILADIGAN GIGIYENIK TALABLAR GIGIYENIK TALABLAR GIGIYENIK TALABLAR GIGIYENIK TALABLAR GIGIYENIK TALABLAR (qurilish me’yorlari va qoidalari QMQ 2.08.02. –1996) (qurilish me’yorlari va qoidalari QMQ 2.08.02. –1996) (qurilish me’yorlari va qoidalari QMQ 2.08.02. –1996) (qurilish me’yorlari va qoidalari QMQ 2.08.02. –1996) (qurilish me’yorlari va qoidalari QMQ 2.08.02. –1996) O‘rta maxsus, kasb-hunar hamda oliy o‘quv yurtlari te- gishli vazirliklar va idoralar topshirig‘i bo‘yicha maxsus loyiha asosida shahar va kasabalarga joylashtiriladi. Bu o‘quv yurtla- ridagi o‘qituvchilar va xizmatchilar soni shahar guruhiga ki- radi. Òurli ko‘rinishdagi o‘quv yurtlari uchun yer uchastkalari o‘quvchilar va talabalar soniga qarab ajratiladi. O‘rta maxsus o‘quv yurtlari uchastkalari qayta tiklash joylari sharoitida 50% gacha qisqartirilishi mumkin. Qishloq xo‘jalik yo‘nalishidagi yer uchastkalari maydonlarini joylashtirish qishloq joylarda 50% gacha ko‘paytiriladi. O‘quv yurtlarini kooperativ joylash- tirishga uchastkalarni qisqartirish tavsiya etiladi. O‘rta maxsus o‘quv yurtlarida 1500 dan 2000 gacha o‘quvchilar bo‘lganda 10% ga, 2000 dan ortganda 20–30% ga, oliy o‘quv yurtlari 20% ga qisqartiriladi. i r a l t r u y v u q ‘ O i n o s r a l i h c v u q ‘ O a g i h c v u q ‘ o r i B r e y n a g n a l l a j l ‘ o m m , i n o d y a m 2 v u q ‘ o s u s x a m a t r ‘ O i r a l t r u y a h c a g 0 0 3 0 0 9 – 1 0 3 0 0 6 1 – 0 0 9 5 7 5 6 – 0 5 0 4 – 0 3 r a l a b a l a T i r a l y o j i r a l a n o x q o t o y 0 2 – 5 1 Jamoat binolarining qavatliligi. (qurilish me’yorlari va qoidalari QMQ 2.08.02. 96-yil.) r . T i r u t r a l t a r o m I i g i l i l t a v a Q ) n a l i b i ‘ g i h s o ( 1 - b a t k a m , r a l y e s t i l , a y i z a n m i G r a l t a n r e t n i 3 2 r a l y e s t i l k i m e d a k a , r a l j e l l o K 4 www.ziyouz.com kutubxonasi 308 O‘quv yurtlarining asosiy binolariga qo‘yiladigan talablar: 1. Umumta’lim o‘quv binolarining sig‘imi loyihalashtirishga berilgan vazifa orqali belgilanishi kerak, biroq qoida bo‘yicha, oshig‘i bilan 3-sinf yoki maktablarda 1000 o‘rin, gimnaziya, litseylarda va kollejlarda 850 o‘rindan belgilanadi. 2. Asosiy o‘quv xonalari maydonlari quyidagi jadvalga mu- vofiq qabul qilinishi kerak. r a l a n o X n a g n a l l a j l ‘ o m a g i h c v u q ‘ o 1 m , n o d y a m 2 ) a d i m a k ( a d r a l j e l l o k a v y e s t i l , a y i z a n m i G 4 , 2 - a r o b a l a h c i y ‘ o b r a l n a f y i i b a T m s a r a v k i l i h c a m z i h c , r a l a y i r o t a v a y i z a n m i g : i r a l t e n i b a k a d r a l j e l l o k 9 , 2 i s a k i n x e t h s a l b o s i h a k i t a m r o f n I i t e n i b a k ) a g i y o j h s i 1 i g a d y e l p s i d ( 0 , 6 i r a l t e n i b a k n o f o g n i L 4 , 2 3. O‘quv yurtlaridagi kutubxona: qiroatxona, kitob saqla- nadigan xona, darsliklarni saqlash va ta’mirlash xonalarini o‘z ichiga olishi kerak. Kutubxonalar maydoni vazifasiga ko‘ra 1 o‘quvchiga kamida 0,3 m 2 bo‘lishi kerak. 4. O‘quv yurtlarining oshxonalarida ovqatlanish zalining maydonini zaldagi o‘rinlar soniga qarab, zaldagi 1 o‘rin hisobi- dan kelib chiqqan holda qabul qilinadi: 80 ta o‘ringacha kamida 0,75 m 2 , 80 dan ortiq o‘rinda esa 0,65 m 2 bo‘lishi kerak. 5. 50 o‘rinlik, audiovizual o‘quv vositalari va 75 o‘rinli katta o‘lchamli asbob-uskunalar bilan jihozlangan auditoriya va labora- toriyalar, shuningdek ikki yarusli stellajlar va o‘quv ishlab chiqarish binolarining balandligi kamida 4,2 m bo‘lishi kerak. 6. O‘quv yurtlarining tarkibi va maydoni loyihalashtirishga berilgan vazifa bo‘yicha belgilanadi. Binolar maydoni hisobga ko‘ra qabul qilinadi: o‘quvchilar, o‘qituvchilar, xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar, ilmiy-tadqiqot bo‘limlarining xodimlari, aspirantlar shular tarkibiga kiradi. 7. Asosiy binolar: o‘quv kabinetlari, laboratoriyalar, chizmachi- lik zallari, kurs va diplom loyihalash zallarining maydoni quyi- dagi jadvalda berilgan. www.ziyouz.com kutubxonasi 309 r a l o n i B i g i l r i b v o h c l ‘ O m , i n o d y a M 2 , a g i g i l r i b v o h c l ‘ o i g a d h s i l a n ‘ o y y i m u m U i r a l t e n i b a k v u q ‘ o r a n u h - b s a k s u s x a m a t r ‘ O i r a l a n o x r o k v u q ‘ o , i r a l j e l l o k a g i n r ‘ o v u q ‘ o 1 , a g i h c v u q ‘ o 1 ( ) a g i h c v o l g n i t 1 8 , 1 a v y i r a z a n m u m U i g a d i l i f o r p m i l ’ a t m u m u r a l a y i r o t a r o b a l a g i n r ‘ o v u q ‘ o 1 , a g i h c v u q ‘ o 1 ( ) a g i h c v o l g n i t 1 2 , 2 m i l i b s u s x a m a t r ‘ O , r a l a y i r o t a r o b a l i g a d i r a l t r u y i r a l t e n i b a k a k i n x e t a g i n r ‘ o v u q ‘ o 1 , a g i h c v u q ‘ o 1 ( ) a g i h c v o l g n i t 1 4 , 2 h s a l b o s i h a v a k i t a m r o f n I i r a l t e n i b a k i s a k i n x e t i g a d i n o y y e l p s i D a g i n r ‘ o i h c h s i 1 0 , 6 i r a l t o l u ‘ g h s a m l i t y i j i r o X i r a l t e n i b a k n o f a g n i l a g n i r ‘ o 1 4 , 2 , s r u k a v i r a l l a z k i l i h c a m z i h C l p i d i r a l l a z i s a h i y o l m o a g n i r ‘ o 1 4 , 2 8. Kafedra xonalarining maydoni bir o‘qituvchiga kamida 4 m 2 hisobidan kelib chiqib qabul qilinadi, kafedra mudiri kamida 18 m 2 , uslubiy kabinet kamida 54 m 2 bo‘lishi kerak. 9. Auditoriyalardagi joylar soni: 12—15 o‘quvchi o‘qiydigan bo‘lsa, 1 o‘ringa 2,5 m 2 ; 25 o‘quvchi o‘qiydigan bo‘lsa 1 o‘ringa 1,8 m 2 bo‘lishi kerak. Zamonaviy informatsiya va aloqa vositalari, axborot Zamonaviy informatsiya va aloqa vositalari, axborot Zamonaviy informatsiya va aloqa vositalari, axborot Zamonaviy informatsiya va aloqa vositalari, axborot Zamonaviy informatsiya va aloqa vositalari, axborot texnologiyalari fan xonalari uchun gigiyenik talablar texnologiyalari fan xonalari uchun gigiyenik talablar texnologiyalari fan xonalari uchun gigiyenik talablar texnologiyalari fan xonalari uchun gigiyenik talablar texnologiyalari fan xonalari uchun gigiyenik talablar (QMQ 2.08.02 —1996) (QMQ 2.08.02 —1996) (QMQ 2.08.02 —1996) (QMQ 2.08.02 —1996) (QMQ 2.08.02 —1996) 1. Hisoblash texnikalari o‘quv xonalarini rejalashtirish O‘zbe- kiston Respublikasining 2001-yil sanitaiya me’yori va qoidalari talablariga mos bo‘lishi kerak. 2. Hisoblash texnikalari xonalari yerto‘lalarda joylashuviga ruxsat etilmaydi. 3. Hisoblash texnikalari xonalari yuqori shovqinlardan alohi- dalangan bo‘lishi kerak. www.ziyouz.com kutubxonasi 310 4. Hisoblash texnikalari xonalari tabiiy yoritilishiga ega bo‘lishi kerak. 5. Hisoblash texnikalari kompyuterlari xonada shunday joylashishi kerakki, ekranda yorug‘lik yaltirab ko‘rinmasligi kerak. 6. Hisoblash texnikalari xonalarida kompyuterlar derazadan tushadigan yorug‘likka qarama-qarshi o‘rnatilishi kerak. 7. Hisoblash texnikalari xonalari maydoni 1 kishiga 6 m 2 hisobida, balandligi 2 m dan past bo‘lmasligi kerak. 8. Hisoblash texnikalari xonalari derazalariga yorug‘likni to‘smaydigan oq rangli pardalar o‘rnatiladi. 9. Hisoblash texnikasi xonalarida 10 va undan ortiq kompyuter va hisoblash texnikasi qo‘yilgan bo‘lsa, 9 m 2 maydonga ega bo‘lgan bitta laborant xonasi bilan ta’minlangan bo‘lishi hamda disketlarni va adabiyotlarni saqlash uchun shkaf yoki stellaj bilan jihozlanishi kerak. 10. Pol yuzasi tekis, antistatik xususiyatlarga ega bo‘lishi lozim, pol linoleum bilan qoplangan yoki taxtadan qilinib bo‘yalgan bo‘lsa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Polga metall qoplash mumkin emas. 11. Hisoblash texnikasi stollariga elektr bilan ta’minlovchi alohida qurilma o‘rnatiladi. Kompyuter qo‘yiladigan stolning balandligi hisoblash texnikasi bilan ish olib boruvchi o‘quvchi bo‘yiga muvofiq, ya’ni quyidagicha bo‘lishi kerak: i h c v u q ‘ O m s , i y ‘ o b m s , a d i m a k , i g i l d n a l a b n a d l o P l o t s i g a d i g a t l o t s h s i y ‘ o q q o y o k i l g a t n u h c u l u t s 0 6 1 — 5 4 1 4 6 3 5 8 3 5 7 1 — 1 6 1 0 7 9 5 2 4 5 7 1 6 7 5 6 6 4 O‘quvchi bo‘yiga stolni moslash uchun oyoq tagiga bo‘yni o‘zgartirish imkoni bo‘ladigan taglik o‘rnatiladi, taglik taxtadan tayyorlangan bo‘lishi kerak. 12. Hisoblash texnikalari xonalarida deraza tomonidagi devor bilan stol orasidagi masofa kamida 0,8 m bo‘lishi kerak. www.ziyouz.com kutubxonasi 311 13. Kabinetga stollar uzunasiga qo‘yilganda ish stollarining har bir qatori orasidagi masofa kamida 1 m bo‘lishi lozim. 14. Agar kabinetning o‘rtasiga monitorlar qo‘yilgan stol o‘rnatilsa, u holda kompyuterlar ekrani qarama-qarshi qilib qo‘yilishi lozim. 15. Xonalarda mashg‘ulot o‘tish vaqtida o‘quvchilar maxsus xalat- larda va paxta-ip matodan tikilgan kostyumlarda bo‘lishlari kerak. 16. Xonadagi barcha kompyuter texnikalari alohida qurilmalar bilan yerga ulangan bo‘lishi kerak. 17. Kompyuterlarni isitish qurilmalari yaqiniga qo‘yishga ruxsat etilmaydi. Hisoblash texnikasi xonalarining mikroiqlimiga Hisoblash texnikasi xonalarining mikroiqlimiga Hisoblash texnikasi xonalarining mikroiqlimiga Hisoblash texnikasi xonalarining mikroiqlimiga Hisoblash texnikasi xonalarining mikroiqlimiga qo‘yiladigan talablar qo‘yiladigan talablar qo‘yiladigan talablar qo‘yiladigan talablar qo‘yiladigan talablar 1. Hisoblash texnikasi xonalari isitish, havo almashtirish yoki havoni konditsionerlash qurilmalari bilan jihozlanadi. 2. Xonalarga konditsionerlar (BK-1500; BK-2500; BK- 2000P) o‘rnatish tavsiya qilinadi. 3. Mashg‘ulotlar boshlanishidan oldin hamda har bir akademik soatdan keyin o‘quv xonasi 2 tomonlama shamollatiladi, haroratga qarab derazalarni ochib qo‘yib mashg‘ulot o‘tkazilsa maqsadga muvofiq bo‘ladi. 4. Xonada havo harorati 18-22° C, nisbiy namlik esa 62-55% bo‘lishi lozim. Xonada havo harakati tezligi 0,1 m/s bo‘lishi hamda xona har kuni namlab artilishi lozim. Xonalarning yoritilishi Xonalarning yoritilishi Xonalarning yoritilishi Xonalarning yoritilishi Xonalarning yoritilishi 1. Xonalar tabiiy va sun’iy yoritilgan bo‘lishi lozim. 2. Quyosh nuri o‘quvchi ko‘ziga va ekranlarga tushmasligi kerak. 3. ÒYK kamida 1,1% bo‘lishi lozim. 4. Xonalarni sun’iy yoritish uchun shiftlarga lyumenessent lampalar o‘rnatiladi. Lyuminessent lampalar nuri kompyuter ekranlariga tushmasligi kerak. Mashg‘ulot davomiyligi Mashg‘ulot davomiyligi Mashg‘ulot davomiyligi Mashg‘ulot davomiyligi Mashg‘ulot davomiyligi 1. Hisoblash texnikasi xonalarida o‘quv mashg‘ulotlari davomliligi kompyuter xiliga, o‘quvchi yoshiga, mashg‘ulot boshlanish vaqtiga bog‘liq. Mashg‘ulotlar: 5- sinf o‘quvchilari uchun–15 min; 6-7- sinf o‘quvchilari uchun–20 min; 8-9- sinf o‘quvchilari uchun–25 min. dan oshmasligi kerak. www.ziyouz.com kutubxonasi 312 2. Darslar orasidagi tanaffuslar 10 min. bo‘lishi lozim. Kompyuterlarda imtihonlar o‘tkazilsa o‘quvchi kompyuterda 2 soatdan ortiq ishlamasligi kerak. Savollar hajmi shu vaqtga mos bo‘lishi kerak. Nazorat savollari Nazorat savollari Nazorat savollari Nazorat savollari Nazorat savollari 1. 1. 1. 1. 1. Bolalar va o‘smirlar gigiyenasining vazifasi nimalardan iborat? 2. 2. 2. 2. 2. Kundalik rejim va o‘quv mashg‘ulotlariga qanday gigiyenik talablar qo‘yiladi? 3. 3. 3. 3. 3. Sinf xonasi jihozlariga qo‘yiladigan gigiyenik talablarni ayting. 4. 4. 4. 4. 4. O‘quvchi stoliga qanday talablar qo‘yiladi? ÒESÒ SAVOLLARI ÒESÒ SAVOLLARI ÒESÒ SAVOLLARI ÒESÒ SAVOLLARI ÒESÒ SAVOLLARI 1. 1. 1. 1. 1. Bolalarda o‘sish jarayonining tezlashuvi deganda nimani tushunasiz? A. Antrometriya. C. Skolioz. B. Akseleratsiya. D. Urbanizatsiya. 2. 2. 2. 2. 2. 5-6-sinf o‘quvchilari uchun uy vazifalarining hajmi necha soatga mo‘ljallanadi? A. 2 soat. C. 2,5 soat. B. 1 soat. D. 1,5 soat. 3. 3. 3. 3. 3. Bolalar muassasalarida YK necha bo‘lishi kerak? A. 1:3 C. 1:6 va 1:7 B. 1:4 va 1:5 D. 1:6 va 1:8 4. 4. 4. 4. 4. „A“ turdagi partalar bo‘yi necha sm bo‘lgan o‘quvchilar uchun mo‘ljallangan? A. 145–60 sm. C. 130-145 sm. B. 130 sm gacha. D. 160-175 sm. Y odda tuting! 1. Akseleratsiya Akseleratsiya Akseleratsiya Akseleratsiya Akseleratsiya - bolalarda o‘sish jarayonining tezlashuvi. 2. Interlinyaj Interlinyaj Interlinyaj Interlinyaj Interlinyaj - kitobdagi yozuvlar qatorlari orasi- dagi bo‘shliq. 3. Approsh Approsh Approsh Approsh Approsh-so‘zlar va harflar orasidagi bo‘shliq. www.ziyouz.com kutubxonasi 313 bemorlarni davolashda eng asosiy omillardan hisoblanadi. Davolash va profilaktika muassasalarini qurishda gigiyena me’yorlari hamda talablarini ishlab chiqish va ularni, albatta, joriy etish kerak. Kasalxona gigiyenasiga oid me’yorlar, asosan, tashqi muhitning organizmga ta’siri natijasida kuzatiladigan patologik jarayonlarga qarab aniqlanadi. Kasalxona sharoitini bemor organizmiga ijobiy ta’siri mikroiqlim sharoitiga, chunonchi, bemorlar yotadigan xonalar hajmi va sathining yetarli bo‘lishiga, kasalxonaning ko‘kalamzorlash- tirilishiga bog‘liq. Kasalxona maxsus jihozlangan muassasa bo‘lib, u yerda be- morlar yotib davolanadi. Kasalxona hamma bemorlarga kimligidan qat’iy nazar malakali, ixtisoslashgan tibbiy yordam ko‘rsatiladigan va profilaktika muassasasi hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 27- fevral 1997- yil ¹ 100-sonli „Qishloq aholisiga tibbiy-sanitariya yordami ko‘rsatishni yaxshilash choralari va qishloq davolash pro- filaktik muassasalari faoliyatini tashkil qilish” to‘g‘risidagi buy- rug‘ida tuman markaziy shifoxonasi to‘g‘risida va shifoxonaning tuzilishi to‘g‘risida ma’lumotlar hamda mazkur buyruqda uchast- ka kasalxonalari, qishloq hududiy tashxis poliklinikalari, qishloq vrachlik ambulatoriyasi, tuman yuqumli kasalliklar shifoxonasi, feldsherlik-akusherlik punkti, tuman markaziy shifoxonasi, tez tibbiy yordam bo‘limi, tuman teri-tanosil dispanseri, shifoxo- naning akusherlik kompleksi, qishloq vrachlik punkti, sil kasalligiga qarshi dispanser, „Hamshira parvarishi“ kasalxonasi (bo‘limi), shahar, tuman bolalar kasalxonalari, Davlat sanitariya epidemi- ologiya nazorati markazi to‘g‘risida ma’lumotlar berilgan. Òuman markaziy shifoxonasi quyidagicha tuzilishga ega bo‘ladi: — qabulxona va kunduzgi davolash bo‘limlaridan iborat kasal- xona; — poliklinika; DAVOLASH-PROFILAKTIKA DAVOLASH-PROFILAKTIKA DAVOLASH-PROFILAKTIKA DAVOLASH-PROFILAKTIKA DAVOLASH-PROFILAKTIKA MUASSASALARI GIGIYENASI MUASSASALARI GIGIYENASI MUASSASALARI GIGIYENASI MUASSASALARI GIGIYENASI MUASSASALARI GIGIYENASI XII BOB D avolash muassasalarida qulay gigiyenik sharoit www.ziyouz.com kutubxonasi 314 — davolash-tashxis bo‘limi, kabinet va laboratoriyalar; — tashkiliy-metodik bo‘lim (kabinet); — tez shoshilinch tibbiy yordam bo‘limi; — patologik anatomiya bo‘limi; — har xil tuzilmalar: apteka, ovqat tayyorlash, tibbiy ku- tubxona va arxiv. Markaziy shifoxonada: terapiya, pediatriya, jarrohlik, tug‘- ruqxona bloki, yuqumli kasalliklar, boshqa bo‘limlar aholining maxsus tibbiy yordamga ehtiyoji va material texnik baza salohiyat- iga qarab tashkil qilinadi. Kasalxonada ixtisoslashgan bo‘limlardan tashqari, tashxis bo‘limlari (rentgen, fizioterapiya, funksional diagnostika, labo- ratoriyalar va h.k), ma’muriy xo‘jalik bo‘limlari, kutubxona bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligini „Qishloq aholisiga tibbiy sanitariya yordami ko‘rsatishni yax- shilash choralari va qishloq davolash profilaktika muassasalari faoliyatini tashkil qilish to‘g‘risida“ gi buyrug‘i amalda baja- rilmoqda. Qishloq aholisiga tibbiy xizmat ko‘rsatishni yaxshilash maqsa- dida qishloq vrachlik punktlari tashkil qilinmoqda. QISHLOQ VRACHLIK PUNKTI (QVP) QISHLOQ VRACHLIK PUNKTI (QVP) QISHLOQ VRACHLIK PUNKTI (QVP) QISHLOQ VRACHLIK PUNKTI (QVP) QISHLOQ VRACHLIK PUNKTI (QVP) Qishloq vrachlik punkti (QVP) davolash-profilaktik muassasasi hisoblanib, biriktirilgan hudud aholisiga maxsus tibbiy yordam ko‘rsatadi. QVP hududdagi aholi soni 1500 va undan yuqori bo‘lganda tashkil qilinadi. Har bir QVP da umumiy amaliyot vrachi, feldsher, akusher, patronaj hamshira va sanitar feldsher ish olib boradi, QVP da klinik laboratoriya tekshiruvlari, fizioterapevtik muolajalari va kunduzgi kasalxonalarda davolash uchun shart-sharoitlar yaratiladi. Har bir QVP „Òez yordam” mashinasi, telefon aloqasi, suv va gaz bilan ta’minlanishi lozim. (O‘z SSVning 2001- yil 23- iyuldagi 327- sonli buyrug‘iga binoan tasdiqlangan.) Shu buyruqda tibbiy hujjatlar ro‘yxati, zarur dori-darmonlar, tibbiy asbob-uskunalar ro‘yxati berilgan. Qishloq (shahar) vrachlik punkti yumshoq va qattiq jihozlar bilan ta’minlanadi. www.ziyouz.com kutubxonasi 315 QVPning asosiy vazifalari: — xizmat ko‘rsatadigan hududdagi aholining kasalligi va jarohatlarini, nogironligini davolash va oldini olish; —hudud aholisini sanitariya-gigiyenik tushuncha va bilimlarini oshirish chora-tadbirlarini tashkil qilish, sog‘lom turmush tarzini va ratsional ovqatlanish, spirtli ichimliklar iste’mol qilish va chekish hamda boshqa zararli odatlarga qarshi kurash, jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanishni targ‘ibot qilish; — epidemiyaga qarshi chora-tadbirlarni tashkil qilish va amalga oshirish; — o‘sib kelayotgan yosh avlodni sog‘lomlashtirish, onalar va bolalar salomatligini saqlash, kutilmagan homiladorlik profi- laktikasi, bolalar o‘rtasida tug‘ma anomaliyalar va nasliy kasal- liklarni oldini olish choralarini ko‘rish; — aholini profilaktik va dispanser ko‘riklaridan o‘tkazishni tashkil qilish (asosan, bolalar, o‘smirlar, tug‘ish yoshidagi ayollar, qishloq xo‘jalik xodimlari va bemorlarni); — aholi orasida sil, teri-tanosil kasalliklari va xavfli o‘smalar bilan kasallanishlarning oldini olish va ularga qarshi kurash kabi davolash-profilaktik tadbirlarni o‘tkazish; — aholining kasallanish va vaqtinchalik mehnat qobilyatini yo‘qotishi sabablarini o‘rganish va korxona, xo‘jalik rahbarlari bilan hamkorlikda ularni kamaytirish chora-tadbirlarini ko‘rish; — aholi o‘rtasida kasalliklarni erta aniqlash va zaruriy holatlarda tuman markaziy shifoxonasining mutaxassis vrachlariga konsulta- tsiya tashkil qilish va ko‘rsatmalarga asosan bemorlarni boshqa davo- lash-profilaktika muassasalariga o‘z vaqtida yotqizishni tashkil qilish; — vaqtinchalik mehnat qobilyatini yo‘qotganlarni ko‘rsatma- larga asosan tahlil qilish; — tuman DSENM va tuman markaziy kasalxonasiga hududda aniqlangan yuqumli kasalliklar, zaharlanishlar va boshqa favqulodda holatlar to‘g‘risida zudlik bilan xabar yuborish; — aholi salomatligini saqlash va mustahkamlash uchun jamoatchilikni keng jalb qilish. «HAMSHIRALIK PARVARISHI» KASALXONASI «HAMSHIRALIK PARVARISHI» KASALXONASI «HAMSHIRALIK PARVARISHI» KASALXONASI «HAMSHIRALIK PARVARISHI» KASALXONASI «HAMSHIRALIK PARVARISHI» KASALXONASI (BO‘LIMI) (BO‘LIMI) (BO‘LIMI) (BO‘LIMI) (BO‘LIMI) 1. «Hamshiralik parvarishi» bo‘limi (kasalxonasi) bemorlarga tibbiy, qayta tiklanish, ijtimoiy jihatdan va og‘ir surunkali onko- logik, ruhiy bemorlarga, qarovchisi yo‘q yolg‘iz qariyalarga, www.ziyouz.com kutubxonasi 316 boquvchisini yo‘qotgan kishilarga yordam ko‘rsatish uchun tashkil qilinadi. 2. «Hamshiralik parvarishi» bo‘limi mavjud kasalxona qoshi- dagi va qayta ta’mirlangan binoda mustaqil tibbiy muassasa sifatida faoliyat ko‘rsatadi. «Hamshiralik parvarishi» bo‘limi shahar, tuman, viloyat, respublika ko‘p tarmoqli kasalxonalari qoshida tashkil qilinishi mumkin. 3. «Hamshiralik parvarishi» bo‘limi ko‘kalamzorlashtirilgan hududga ega bo‘lishi va dam olish uchun imkoniyat bo‘lishi kerak. Bo‘lim kasalxona ishi, asosan, bemorlar holatini yengillashtirishga qaratilgan va boshqa kasalxonalardan farqli ravishda uy sharoitiga mos holatda jihozlangan bo‘ladi. 4. «Hamshiralik parvarishi» bo‘limi rahbari yoki bo‘lim boshlig‘i mehnat faoliyatiga kamida 10 yil bo‘lgan o‘rta maxsus ma’lumotli feldsher, tibbiy hamshirasi bo‘lishi mumkin. Marka- ziy shifoxona bosh vrachi tavsiyasiga binoan vrach ham tayinlanishi mumkin. 5. «Hamshiralik parvarishi» bo‘limi Davlat tomonidan ta’minlanadi va o‘zining faoliyatini turli jamg‘armalar va tashkilotlar (mahalla qo‘mitalari, Qizil Yarimoy jamiyati, aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi va fuqarolar) tomonidan ajratilgan mablag‘ hisobiga ham amalga oshirishi mumkin. 6. «Hamshiralik parvarishi» bo‘limiga bemorlar uchastka shifokorlari, ba’zi holatlarda tibbiy hay’at tomonidan yuboriladi. 7. «Hamshiralik parvarishi» bo‘limi rahbarining buyrug‘i bilan kasalxonaga mutaxassis shifokorlar biriktiriladi, ular kasalxonaga yangi kelgan bemorlarni va haftada bir marta hamma bemorlarni nazoratdan o‘tkazadilar. K K K K Kasalxona maydoni va binosini qurishga qo‘yiladigan asalxona maydoni va binosini qurishga qo‘yiladigan asalxona maydoni va binosini qurishga qo‘yiladigan asalxona maydoni va binosini qurishga qo‘yiladigan asalxona maydoni va binosini qurishga qo‘yiladigan gigiyena talablari gigiyena talablari gigiyena talablari gigiyena talablari gigiyena talablari Davolash va profilaktika muassasalari uchun mo‘ljallangan qurilishlar gigiyena talablariga to‘la javob berishi kerak. Chunki: — bu yerda bemorlarning davolanishi uchun qulay sharoit bo‘lishi; — davolash va kasalliklarning oldini olish tadbirlarini qo‘llashga imkoniyat yaratish; — kasalxonada davolanuvchi bemorlar orasida yuqumli kasalliklar tarqalishiga yo‘l qo‘ymaslik; www.ziyouz.com kutubxonasi 317 — bemorlarni davolash va parvarish qilishda tibbiy xodimlar uchun qulayliklar bo‘lishi; — bemorlarni tez tuzalib ketishiga, ish qobilyatini qisqa mud- datda tiklashga sharoit yaratilishi; — tibbiy xodimlar bemorlarni davolashda va parvarish qilishda tegishli asboblar bilan ta’minlanishi kerak. Umumiy tipdagi kasalxona davolash (terapevtik, jarrohlik, akusher-ginekologik, bolalar va hs.k) bo‘limlaridan tashqari tashxis (rentgen, laboratoriyalar va boshqalar), patologoanatomik, xo‘jalik bo‘limlaridan hamda dorixonadan iborat bo‘ladi. Davolash va profilaktika muassasalari amaldagi loihalash me’yorlari va qoidalari asosida quriladi. Ixtisoslashgan kasalxonalar (sil, ruhiy, yuqumli kasalliklar va h.k) asosan, shahardan chetda shovqin, chang kam, havosi toza, maysazor yerga quriladi. Umumiy tipdagi kasalxonalar poliklinikasi bilan birga aholi yashaydigan mavzelar orasida bo‘lgani ma’qul. Chunki qabul qilingan tavsiyanomalar bo‘yicha turar joylar bilan shu dahani qabul qiluvchi poliklinika orasi 1,5 km dan uzoq bo‘lmasligi kerak. Maslahatxonasi bilan birga tug‘ruqxonalarga, dispanserlarga, stomatologik poliklinikalarga, tez yordam stansiyalariga ham xuddi shunday talablar qo‘yiladi. Shikastlanganda yordam ko‘rsatishda ixtisoslashgan kasalxonalar sanoat korxonalari yaqiniga, yuqumli kasalliklar uchun quriladigan kasalxonalar esa poliklinika bilan bog‘liq bo‘lmaganligi sababli, aholi ya- shaydigan joylardan uzoqroqda bo‘lgani ma’qul, kasalxonaga ajratiladigan maydon sanitariya talablariga to‘la javob berishi kerak, bunga: — sanitariya korxonalaridan, temiryo‘llaridan, shaharning asosiy shox ko‘chalaridan, bozor, aholiga maishiy xizmat ko‘r- satish, chiqindilarni zararsizlantirish muassasalaridan, shovqin va chang hosil bo‘ladigan joylardan yiroqda bo‘lishi kerak; — ajratilgan maydonda kasalxona binosi kunga qaragan qilib qurilishi, ayni paytda kun issig‘ida juda isib ketmaydigan joyda bo‘lishi lozim; — janubiy tumanlarda kasalxonalar maysazorlar, daraxtzorlar yonida joylashgani ma’qul; — suv manbalariga (daryo, dengiz, ariq) yaqin joyga noqulay mikroiqlim sharoitlarida qurilmasligi; — ichimlik suvi, elektroenergiya, gaz bo‘lishi hamda chiqin- dilarni olib chiqib ketish qulay bo‘lishini hisobga olish kerak. www.ziyouz.com kutubxonasi 318 Sanoat korxonalari bilan aholi yashaydigan joylar orasidagi muhofaza oralig‘i sanoat korxonalarining atmosferaga chiqaradigan zaharli birikmalariga qarab SN-245-71 bo‘yicha 50 metrdan 1000 metrgacha bo‘lishi kerak. Davolash binosi bilan patologoanatomik binogacha hamda oshxonadan patologoanatomik bino oralig‘i 25 metrdan kam bo‘lmasligi kerak. Kasalxona maydoniga kamida ikki yo‘l bilan kiriladigan qilinadi (davolash va xo‘jalik hovlisiga). Qurilish zichligi 12–15 % daraxtzor va ko‘kalamzorlar umumiy maydonning kamida 60 % hisobida bo‘lishi shart. Perimetri bo‘yicha yashil maysazor 15 metr kenglikda bo‘lgani ma’qul (36-rasm). Kasalxona muassasalarining asosiy loyihasini tuzishda bo‘limlarning yo‘nalishiga ko‘ra joylashtirishga ahamiyat beriladi: — davolash binosi (yuqumli kasalliklar uchun alohida bino); 36- 36- 36- 36- 36- rasm. rasm. rasm. rasm. rasm. Uchastka kasalxonasining bosh rejasi: 1 — asosiy korpus, 2 —yuqumli kasalliklar korpusi, 3 — poliklinika korpusi, 4 —o‘likxona, 5 — xo‘jalik korpusi; 6 — garaj; 7 — omborxona. www.ziyouz.com kutubxonasi 319 — poliklinika, xo‘jalik bo‘limi, dorixona va laboratoriyalar; — patologoanatomik korpus maydoni; — xo‘jalik maydoni. Uchastka chegarasidan qurilishgacha 30 metrlik yashil oraliq bo‘lishi kerak. Yashil to‘siq kasalxonani shovqin, kuchli shamol, avtotransport hamda sanoat korxonalarining chiqindilari, changdan himoya qiladi. Derazasi kasalxona bog‘iga qaragan palatalar yoz kunlari salqin va toza bo‘ladi. Kasalxona maydoni har bir bemorga 25 m 2 dan kam bo‘lmasligi kerak. Kasalxona bog‘ida jismoniy tarbiya maydoni ajratilishi, bundan tashqari, chiniqtiruvchi muolajalar uchun joy hamda sayrgoh xiyobonlar bo‘lishi kerak. Kasalxona tarkibida yuqumli kasalliklar va sil kasalligi bo‘limlari bo‘lsa, bunday hollarda ular uchun kasalxona bog‘idan che- garalangan maydon ajratiladi. Poliklinika uchun qurilgan korpus, asosiy davolovchi korpusdan 30–50 metr orqada bo‘lib, alohida yo‘lak bilan ta’minlanishi darkor. Agar kasalxona kichik bo‘lsa, u holda tashxis xonalarini davolash xonasi bilan birga joylashtirgan ma’qul, lekin ambu- latoriyaga kirish va kutish xonalari alohida bo‘lishi shart. Xo‘jalik hovlisi asosiy davolash xonasidan 30 metrdan yaqin bo‘lmasligi, shamolga teskari bo‘lishi kerak. Xo‘jalik hovlisida, qozonxona, kir yuvish xonasi, dezinfeksiya kamerasi, garaj, omborxona, sabzavotlar saqlanadigan yerto‘la, oshxona, xo‘jalik hovlisiga kirish uchun alohida darvoza bo‘lishi kerak. Xo‘jalik hovlisining chegaralangan joyiga patologoanatomik bo‘lim (o‘likxona) quriladi. Kasalxonalar qurilishi markazlashmagan, markazlashgan va aralash turda bo‘ladi. Markazlashmagan usulda qurilgan kasalxona 1, 2, 3 qavatli qilib quriladi, qavatlarda ixtisos bo‘yicha davolash bo‘limlari joylashadi. Yuqumli kasalliklar bo‘limi yaxshilab chegaralanganda, kasalxonalar ichida yuqumli kasalliklar tarqalmaydi.Ba’zi bemorlarni bir-biridan ajratib qo‘yish (suyak sili, o‘pka sili va h.k). Sil kasallar uchun alohida kasalxona qurishni taqozo qiladi. Markazlashmagan usulda kasalxona qurish seysmik jihatdan tinch joylarda, tog‘li hududda, maxsus kasalxonalar qurishda o‘zini oqlaydi. Markazlashgan usul. Bu bitta binodan iborat kasalxona bo‘lib, bunday kasalxonalarda terapevtik, jarrohlik, asab kasalliklari bo‘limlari bo‘ladi. www.ziyouz.com kutubxonasi 320 Aralash kasalxonalar ko‘proq quriladi. Markazlashgan kasalxonada hamma kasalliklar bo‘limlari bir-biridan chega- ralanmasdan bitta asosiy binoga joylashtiriladi. Xuddi shu binoga tashxis laboratoriyalari hamda qabulxona joylashtiriladi. Lekin yuqumli kasalliklar, tug‘ruqxona, bolalar bo‘limi markazlash- magan usulda joylashadi. Poliklinika, xo‘jalik va patologoanatomik bo‘limlar alohida bo‘limga joylashtiriladi. K K K K Kasalxona binolari ichki loyihasining gigiyenik asoslari asalxona binolari ichki loyihasining gigiyenik asoslari asalxona binolari ichki loyihasining gigiyenik asoslari asalxona binolari ichki loyihasining gigiyenik asoslari asalxona binolari ichki loyihasining gigiyenik asoslari Qabulxonaning ichki qismini loyihalash asosiy kasalxona ichida yuqumli kasalliklar tarqalishiga yo‘l qo‘ymaslik, davolash va profilaktika ishlari sifatini oshirishga qaratilishi kerak. Bolalar, yuqumli kasalliklari bor, sil bemorlar, ruhiy kasalliklar, akusher- ginekologik bemorlarning har biri maxsus ixtisoslashgan xonalarga alohida eshikdan kirishi kerak. Qabulxona markazlashgan (kasalxona bo‘yicha) hamda markazlashmagan (har bir kasallik turiga qarab alohida-alohida) bo‘lishi mumkin. Qabulxonada kasallik aniqlanib, unga tashxis qo‘yiladi. Hamda qaysi bo‘limga yotqizish masalasi hal qilinadi. Qabulxonada bemorga tashxis xonalari (rentgen, funksional tashxis, biokimyoviy laboratoriyalar va h.k) yordamida (kerak bo‘lganda) tez tibbiy yordam ko‘rsatiladi. Qabulxonada har bir bemorga tezda to‘g‘ri tashxis qo‘yib yuvintiriladi. Qabulxonaga kutish bo‘limi va sanitariya nazorati bo‘limlari kiradi. Sanitariya qarovi xonalari: yechinish, vanna va dushxona hamda kiyinish bo‘limlaridan iborat bo‘ladi. Bo‘limlar birin-ketin joylashishi kerak. Katta kasalxonalarda qabulxona ixtiyorida jarohatlarni boy- laydigan, tashxisni aniqlaguncha bemorni vaqtincha yotqizib turish xonasi, ba’zi vaqtlarda jarrohlik xonasi (tez operatsiya qilish uchun), singan-chiqqan suyaklarni gipslash hamda rentgen xonalari loyihasi tavsiya etiladi. Qabulxonaga yil davomida murojaat qiluvchi bemorlar soni ko‘p tarmoqli kasalxonada davolanuvchi bemorlar sonining 10 % ini tashkil qiladi, sil va ruhiy kasalliklar bo‘yicha 2 % ni, tez tibbiy yordam 15 %, tug‘ruqxona 12 % ni tashkil qiladi. Qabulxonada tashxisi aniqlanmaganlar uchun kasalxonaga bir sutkada qabul qilingan umumiy bemorlar sonining 10% miqdorida joy ajratilishi kerak. Bolalar uchun qabulxona alohida bo‘lishi, unda qabul qilish, ko‘rish, vaqtincha davolash (16 m 2 ), tashxisi aniqlanmagan bolalar www.ziyouz.com kutubxonasi 321 21 — Gigiyena 37- 37- 37- 37- 37- rasm. rasm. rasm. rasm. rasm. Qabulxona — ko‘rik boksi: A — shluz, B — ko‘rik xonasi, C — tambur; 1 — kushetka, 2 — stolcha, 3 — kursi, 4 — zambillar, 5 — bemorning narsalari uchun ilgak, 6 — chig‘anoq, 7 — unitaz. Ko‘chadan kirish Palatalar koridori uchun boks (22 m 2 ), xodimlar uchun sanitariya nazorati bo‘limi bo‘lishi kerak. Qabul qilish-ko‘rish bokslarining soni 3 % ni, bokslar soni umumiy bemorlar uchun ajratilgan joyning 5% ini tashkil qilishi lozim. Bemorlarni kasalxonaga qabul qilish va kasalxonadan chiqarish ham pediatriya bo‘limining o‘zida tashkil qilinadi. Yuqumli kasalliklar tarqalishining oldini olish maqsadida har bir bemor bolani alohida boksda ko‘rish tavsiya etiladi. Har bir boksning eshigi bo‘lishi kerak. Bemor bola ko‘rilgandan keyin boks nam dezinfeksiyalovchi suyuqlikda ho‘llangan latta bilan artiladi (37- rasm). Yuqumli kasallikka chalingan bemorlar qabul qilingandan so‘ng qabulxona, albatta, dezinfeksiyalovchi suyuqlikda namlangan latta bilan artilishi lozim. Òug‘ruqxona–qabulxona, doyaxona (tug‘ruqxona), ko‘rish bokslari, tug‘uvchi ayolni sanitariya ko‘rigidan o‘tkazish hamda www.ziyouz.com kutubxonasi 322 38- 38- 38- 38- 38- rasm. rasm. rasm. rasm. rasm. Ikki o‘rinli palataga mebelni joylashtirish: 1 — karavot, 2 — karavot oldida turadigan stolcha, 3 — karavot tepasida turadigan stolcha; 4 — stol, 5 — stul, 6 — kreslo, 7 — chig‘anoq, 8 — devorga o‘rnatilgan shkaf. tug‘ruqxonadan chiquvchilarning hujjatlarini rasmiylashtirish xonalaridan iborat bo‘ladi. Filtr xonada homilador ayollarning tana harorati o‘lchanadi, qisqacha anamnez yig‘iladi, epidemiologik sharoit, yiringli teri kasalliklari, gripp, angina va boshqa kasal- liklar bor-yo‘qligi aniqlanadi. Homilador ayolda patologiya va yiringli kasalliklar bo‘lib isitmalayotgan bo‘lsa, boksga joylashtiriladi. Bo‘lim (seksiya) palatalardan tashkil topgan. Bo‘limning asosiy xonasi bemor davolanadigan palata hisoblanadi. Bo‘limlar 1, 2, 3 va 4–bemor uchun 2–4 karavotlik 6–8 palatadan va ikkitadan kam bo‘lmagan bir karavotlik (og‘ir kasallar uchun) palatadan tuziladi. Karavotlar oralig‘i 0,9–1 metrdan kam bo‘lmasligi kerak (38-rasm). www.ziyouz.com kutubxonasi 323 Bolalar palatasida kasalxona ichida yuqumli kasalliklar tarqalmasligi uchun karavotlar orasiga to‘siqlar (shirma) yoki oynali romlar o‘rnatiladi. Bolalar bo‘limining 1 yoshgacha bo‘lgan bo‘limida (chala tug‘ilgan bolalar hayotining birinchi oyidagi va 1 oylik bo‘lgan bolalar uchun) 24 ta karavot bo‘lishi kerak (har sakkiz kara- votga bitta hamshira xizmat o‘rni tashkil qilinadi). Palatada yo‘r- gak stoli, tarozi, bolalar emiziladigan stol, vanna va rakovina bo‘lishi kerak. Palataga kiraverishda 2,8 metr balandlikka bakteriotsid lampa, palata ichida (har bir karavot boshiga) maxsus kislorod berish moslamasi o‘rnatiladi. Bir yoshdan oshgan bolalar bo‘limi 30 o‘rindan iborat bo‘ladi. Bir yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun har bir palatada 2 tadan, bir yoshdan katta bolalar uchun 4 tagacha karavot o‘rnatiladi. Bolalar bo‘limida oddiy bemor uchun har bir karavotga 6 m 2 , yuqumli kasallikka chalingan bemor karavotiga 6,5 m 2 joy ajratiladi. Xona balandligi 3,3 m, karavotlar orasidagi o‘rin almashtirilsa bo‘ladigan to‘siqlar (oynali) balandligi 1,8–2 metr bo‘lishi kerak. Kichik va katta yoshdagi bolalar bo‘limida o‘ynash uchun xona (1 yoshdan 6 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun xona sathi 25 m 2 bo‘lishi kerak) yoki kunduzgi hordiq chiqarish xonasi bo‘ladi (7 va undan katta yoshdagi bolalar uchun 25m 2 ). 3 yoshdan katta bolalar uchun oshxona tashkil qilinadi, bundan tashqari, qish kunlari isitiladigan ayvon va kvars lampalari bilan nurlantirish va fizioterapevtik apparatlarni saqlash uchun xonalar bo‘lishi kerak. Har bir bemorga 20–25 m 3 (bir soatda havo ikki marta yangilanadigan) havo bo‘lishi maqsadga muvofiq. Havoning tozaligi muntazam nazorat qilib turiladi. Palatalar havosida uglerod (IV) oksid miqdori ko‘pi bilan 0,07¼0,1 %, 1m 3 havoda ko‘pi bilan 3000–4000 mikrob, 15–20 ta gemolitik va ko‘karadigan streptokokklar bo‘lishiga ruxsat etiladi. Qishda va fasllar almashayotgan vaqtda ko‘pchilik bemorlar uchun eng ma’qul harorat 19–22 °C hisoblanadi, yozda 24 °C gacha bo‘lishi mumkin. Bemorlar yalang‘och holatda bo‘ladigan xonalarda (jarrohlik xonasida, tug‘ruqxonada, vannaxonada) havo harorati 24–25 °C, yara bog‘lash xonasida esa 22 °C dan past bo‘lmasligi kerak. Intensiv terapiya palatalari, yurak-tomir kasalliklariga chalin- gan bemorlar yotadigan palatalarga konditsioner qo‘yish kerak. www.ziyouz.com kutubxonasi 324 Deraza oynasi sathi polga nisbatan 1:5–1:7m bo‘lishi, ÒYK bir foizdan kam bo‘lmasligi kerak. Palatalardagi cho‘g‘lanma lampalar kamida 30 lk va lyumi- nessent (oq rangli) lampalar 100 lk yorug‘lik beradigan bo‘lishi lozim. Yorug‘likni qaytaradigan va yarim qaytaradigan yoritkichlar ham qo‘llaniladi, yaxshisi, har bir karavotning bosh tomoniga poldan 1,6–1,8 metr balandlikda devorga yoritkichlar o‘rnatgan ma’qul.Yoritkichlar yuqori va pastki sathga yorug‘lik berishi kerak. Yorug‘likning pastga qaragan oqimi o‘qish va oddiy tibbiy muolajalar uchun zarur yorug‘lik (150–300 lk) berishi lozim. Palataning eni (tashqi devor bilan ichki devor oralig‘i) 6 metr- dan oshmasligi, kengligi 2,4 metrdan kam bo‘lmasligi kerak. Bo‘limda palatadan tashqari bufet, oshxona, romli ayvon (bo‘limdagi 50 foiz bola hisobiga har bir bolaga 2,5 m 2 sath), muolaja xonasi, shifokor xonasi, karavotli xonalar (12 m 2 ), sanitariya xonasi va hokazo bo‘lishi kerak. Jarrohlik bo‘limi o‘ziga xos loyihalashtirishni talab qiladi. Jarroh-lik bo‘limi 2 xilda tashkil qilinadi. Har bir jarrohlik bo‘limida operatsion blok qurish yoki hamma jarrohlik bo‘limlari uchun operatsiya bo‘limi, amaliyot bo‘limi qurish kerak. Bunda bemorlar ham, shifokorlar ham qiynalmaydi. Jarrohlik xonasida bitta operatsiya stoli (bo‘limdagi 30 karavotga bitta stol), xonaning sathi kamida 36 m 2 , balandligi 3,5 metr, jarrohlik xonasiga kirish oldidagi (dahliz) sathi kamida 10–20 m 2 bo‘lishi kerak. Jarrohlik bo‘limiga bir qancha qo‘shimcha xonalar, jumladan, zarur asboblarni sterilizatsiya qilish, narkoz berish, shifokor jarroh uchun, tez analiz qilish uchun laboratoriya (12 m 2 ), gipslash va gips saqlanadigan xona, rentgenxona, omborxona, tibbiy xodimlarning kiyimlari saqlanadigan xona, katta jarrohlik hamshirasi, navbatchi xodim xonalari va jarrohlikdan keyingi palatalar, hojatxona, dushxona va boshqalar bo‘lishi kerak. Yuqumli kasallikka chalingan bemorlar to‘g‘ri qabul-ko‘ruv boksiga (sathi 16 m 2 ) keltiriladi. 30–60 tagacha karavotga 2 boks, 60–100 karavotga 3 boks hamda 100 karavotdan ortiq bo‘lganda umumiy karavotlar sonining 3% boksga ajratiladi. Aniqlanmagan yuqumli kasali bor shaxslar bitta karavotli palataga yotqiziladi (1 ta karavotli palata sathi 8–10 m 2 , rakovinasi bo‘lsa, 12 m 2 bo‘lishi kerak), palatadan chiqish joyiga to‘siqlar qo‘yiladi. Bunday palatalar boks yoki yarim boks tipida bo‘ladi, yarim boksdan boksning farqi shundaki, boksda (39-rasm) alo- hida chiqish eshigi va peshayvoni bo‘ladi. www.ziyouz.com kutubxonasi 325 Bu bo‘limda boks bo‘lishining afzalligi shundaki, bemorlarni bir-biridan ajratib qo‘yish oson bo‘ladi (yuqumli kasalliklar bo‘limi 15 ta karavotga mo‘ljallangan bo‘lsa, hammasi 1 karavotli bokslardan, 30 ta karavot bo‘lsa, yarmi 1 karavotli va ikkinchi yarmi 2 karavotli bokslarga joylashtiriladi). Palatalardan va bokslardan tashqari har bir bo‘limda bufet, xodimlar uchun sanitariya ko‘ruv xonasi, kasallar uchun alohida, xodimlar uchun alohida hojatxona, shifokor xonasi (10 m 2 ), xo‘jalik hamshirasi xonasi hamda sanitariya xonasi bo‘lishi kerak. Òug‘ruqxona loyihasi murakkab bo‘ladi, chunki u yerda fiziologiya bo‘limi observatsiya bo‘limidan ajratiladi, tug‘uvchi ayollarni yo‘nalish harakati, tug‘ruqdan keyingi davri, xodimlarni 39- 39- 39- 39- 39- rasm. rasm. rasm. rasm. rasm. To‘liq boks sxemasi: 1 — karavot, 2 — karavot oldiga qo‘yiladigan stolcha, 3 — kursi; 4 — ilgak, 5 — tortma ventilatsion kanal, 6 — ovqatni boksga o‘tkazish uchun shkaf, 7 — supurish-sidirish ashyolari uchun shkaf, 8 — chig‘anoq, 9 — vanna, 10 — unitaz. www.ziyouz.com kutubxonasi 326 hamda tug‘ruqxonaga qatnovchilarning keldi-ketdisi tug‘ruqxonani alohida korpusga joylashtirishni taqozo qiladi. Òug‘ruqxonaning fiziologiya bo‘limida tug‘ruqdan oldin 2—3 ta karavotli palata, tug‘ruq xonasi (15—18 m 2 ), operatsiya xonasi (20—30 m 2 ), operatsiya xonasidan oldingi xona, sterilizatsiya xonasi va yuvinish xonasi bo‘lishi kerak. Keyingi bo‘limda — tuqqan ayollar palatasi, yangi tug‘ilgan chaqaloqlar va qo‘shimcha xonalar bo‘ladi. Yangi tug‘ilgan bolalar xonasida ko‘pi bilan 20 ta karavot bo‘ladi. Palatadagi 1 ta karavot uchun 7 m 2 joy ajratiladi, eklampsiya kasali bor ayollarning har biriga — 15 m 2 , yangi tug‘ilgan bitta bola uchun palatada — 9 m 2 , ikkita bola uchun — 10 m 2 joy ajratiladi. Palatada ko‘pi bilan 2—4 ta karavot bo‘lgani ma’qul. Kasalxonaning ginekologiya bo‘limida bemorlar jarrohlik hamda konservativ yo‘l bilan davolanadilar. Bo‘limda bitta 18 m 2 muolaja qabul qilish xonasi, operatsiya va operatsiya xonasidan oldingi yana bir xona bo‘lishi lozim. Navbatchi hamshiraning xizmat o‘rni. Shoshilinch yordamga muhtoj bemorlar 1 o‘rinli palatalarga—muolajalar xonasiga yaqin joyga yotqiziladi. Hamshiraning xizmat o‘rnidan yo‘lak, palatalar va yordamchi xonalar eshiklari ko‘rinib turishi uchun oradagi masofa 15 metrdan ortiq bo‘lmasligi lozim. Unda zarur jihozlar: stol, shkaf, sterilizator, termometr, bir martalik shpris- lar, sovitgich, rakovina, telefon, palatada turib tibbiyot xo- dimini chaqirish moslamalaridan iborat signalizatsiya bloki bo‘lishi lozim. Ambulatoriya tipidagi muassasalar. Poliklinikalar va ambu- latoriya tipidagi boshqa muassasalar, asosan, kutish xonalaridan, shifokorlik va davolash tashxis xonalaridan tashkil topgan. Poliklinikaning asosiy eshigidan keyin bevosita ro‘yxat qiluvchi (registratura) va kiyim yechiladigan xona bilan bog‘langan dahlizga kiriladi. Kutish uchun 2—3 metrgacha kengaytirilgan dahlizdan foydalanish mumkin. U yaxshi shamollatilishi va yoritilishi lo- zim. Poliklinikalar ishi to‘g‘ri uyushtirilsa, ko‘p bemorlar to‘p- lanishining oldi olinadi, bir-biriga yuqumli kasalliklar tarqatuvchi mikroblar yuqtirishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Bolalar bo‘limi kattalar bo‘limidan butkul alohida joylashgan bo‘ladi. Bolalar bo‘limiga filtr orqali kirish mumkin, bu yerda www.ziyouz.com kutubxonasi 327 tibbiy hamshira bola to‘g‘risida ota-onalardan so‘rab surishtiradi, bemor bola kelgan zahoti ko‘ruvdan o‘tkazilib, harorati o‘lchanadi. Isitmalayotgan, yuqori nafas yo‘llari yallig‘langan, terisiga toshma toshgan yoki boshqa yuqumli kasallik alomatlari bo‘lgan bolalar (alohida eshikli) ko‘rish boksiga yotqiziladi. Bolalar bo‘limlarida hojatxonadan tashqari go‘dak bolalar uchun tuvaklar turadi- gan xona, unitaz, yuvish va dezinfeksiya qilish uchun maxsus jihozlar bo‘lishi kerak. ÒIBBIYOÒ XODIMLARINING MEHNAÒ VA ÒIBBIYOÒ XODIMLARINING MEHNAÒ VA ÒIBBIYOÒ XODIMLARINING MEHNAÒ VA ÒIBBIYOÒ XODIMLARINING MEHNAÒ VA ÒIBBIYOÒ XODIMLARINING MEHNAÒ VA SHAXSIY GIGIYENASI SHAXSIY GIGIYENASI SHAXSIY GIGIYENASI SHAXSIY GIGIYENASI SHAXSIY GIGIYENASI Òibbiyot xodimlari mehnatini yengillashtirishga imkon beradigan sharoitlarni yaratish kasalxona gigiyenasining eng muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Mehnat jarayonini takomillashtirish bo‘yicha tadbirlar majmuyini o‘tkazish yo‘li bilan tibbiy xodimlar charchashining oldini olish mumkin. Poliklinika va kasalxonalarda shifokorlar xonalari, muolaja xonalari, navbatchi hamshiralar ishlash o‘rni, ordinatorlar, laboratoriya xonalari eng zarur ish joylari hisoblanadi. Ish joyi jihozlariga: tibbiy asboblar, yozuv qurollari, hujjatlar, tashkiliy texnika va tezkor aloqa vositalari kiradi. Hujjatlarni yurgizishga ketadigan vaqtni qisqartirish muhim tadbirlardan hisoblanadi. Jumladan, tibbiyotga oid yozuv-hisob ishlarida hujjatlashtirishning bosmaxona imkoniyatlaridan foydalanish lozim. Òibbiy xodim bu qog‘ozlardan foydalanar ekan, zarurining tagiga chizib qo‘ya qoladi. Ma’lumki, bemorga beriladigan yozma tavsiyalar og‘zakisiga qaraganda samarali bo‘ladi. Chunki og‘zaki tavsiyalarni bemorlar faqat 30—35% eslab qoladilar. Òibbiy xodimlar uchun quyidagilar birmuncha ahamiyatli hisoblanadi: 1. Skelet mushaklarning statik taranglashishi. Masalan, ope- ratsiya vaqtida jarroh gavdasining majburiy holati, stomotologning bemorga qarayotgandagi holati. 2. Atrof-muhitning zararli kimyoviy moddalar bilan ifloslanishi. Bulardan eng muhimi amaliyot xonasi havosini narkotik birikmalar bilan, rentgen va fizioterapiya xonalarining simob-kvars lampalarini ishlatishda ozon va azot oksidlari, lazer nuridan foydalanilganda biologik to‘qimalarning chala yongan mahsulotlar bilan ifloslanishi. Kasalxonalar binosi havosida aerozollar antibiotiklar va boshqa www.ziyouz.com kutubxonasi 328 dori moddalar bug‘i, masalan, aerozol terapiya, sezuvchanlikni oshiruvchi ta’siri bo‘lgan dezinfeksiyalovchi moddalar bilan iflos- lanishi mumkin. Novokain, aerozol yoki antibiotiklar, yuvuvchi-tozalovchi vositalar va boshqa birikmalarning teriga tegishi natijasida allergik holatlar yuzaga kelishi kuzatilgan. 3. Juda isitib yuboradigan mikroiqlim. U issiqlik idora etilishini kuchaytirib, birinchi navbatda suv va balchiq bilan davolash xonalari, balneoterapiya bo‘limi, ovqat bloki, kir yuvish xonasida xodimlar sog‘lig‘iga va ish qobiliyatiga noxush ta’sir ko‘rsatadi. Issiq havo jarrohning ish qobiliyatiga ayniqsa yomon ta’sir etishi mumkin. 4. Atmosfera bosimi. Yuqori bosimda ishlaganda azotning narkotik-toksik ta’siri, past bosimda tavsiya qilingan tadbirga rioya qilinmaganda dekompression kasallik ro‘y berishi mumkin. 5. Yuqumli kasalligi bor bemor yoki batsilla tashuvchi bilan muloqotda bo‘lgan tibbiyot xodimi kasalxona gigiyenasi va shaxsiy gigiyena qoidalariga amal qilmaganda yuqumli kasalliklar bilan og‘rib qolishi mumkin. Masalan, gripp epidemiyasi bilan tibbiy xodim boshqalarga qaraganda 2—3 baravar, yuqumli gepatitda esa 4—10 baravar ko‘p kasallanadi. 6. Ionlashtiruvchi nurlar. Rentgen xonasi, radiologiya bo‘limi, radonli vannaxona, angiografiya, koronografiya va kavografiya xonalarida xizmat qiladigan xodimlar, shuningdek yuqoridagiga o‘xshash nazoratda operatsiya qiladigan jarroh ionlashtiruvchi va radioaktiv nurlar hamda radioaktiv moddalar ta’siriga uchrashi mumkin. Òibbiy xodimga ta’sir etadigan boshqa omillarga ultratovush, lazer nuri, turli diapozondagi elektromagnit maydoni va boshqalar kiradi. Kasalxonaga ishga kiradigan barcha kishilar, albatta, tibbiy ko‘rikdan o‘tkaziladi. Oziq-ovqat bloki xodimlari va bevosita bemorlarga xizmat ko‘rsatadigan kichik xodimlar har oyda tib- biy ko‘rikdan o‘tkazib turiladi, yarim yilda bir marta batsilla tashuvchanlikka (ichak infeksiyalarini qo‘zg‘atuvchilari) tek- shiriladi. Chaqaloqlarga va ba’zi bemorlarga xizmat ko‘rsatadigan tibbiy xodimlar burun-halqumda patogen stafilokokklar va streptokokklar borligiga tekshiriladi. Bunday qo‘zg‘atuvchi- larni tashuvchilar kasallikdan forig‘ bo‘lmaguncha ishga qo‘yil- maydi. www.ziyouz.com kutubxonasi 329 Nazorat savollari Nazorat savollari Nazorat savollari Nazorat savollari Nazorat savollari 1. 1. 1. 1. 1. Kasalxona uchastkasiga qanday gigiyenik talablar qo‘yiladi? 2. 2. 2. 2. 2. Shahar va qishloq aholisiga tibbiy xizmat qanday tashkil qilinadi? 3. 3. 3. 3. 3. QVPning tuzilishi va vazifalari nimalardan iborat? 4. 4. 4. 4. 4. Kasalxonaga ishga kiradigan xodimlar qanday tibbiy ko‘riklardan o‘tadilar? ÒESÒ SAVOLLARI ÒESÒ SAVOLLARI ÒESÒ SAVOLLARI ÒESÒ SAVOLLARI ÒESÒ SAVOLLARI 1. 1. 1. 1. 1. Kasalxonaning umumiy maydoni har bir bemor uchun qancha bo‘lishi kerak? A. 5—10 m 2 ; C. kamida 25 m 2 ; B. 15—20 m 2 ; D. 10—15 m 2 . 2. 2. 2. 2. 2. Qishda va fasllar almashadigan vaqtda bemorlar uchun eng ma’qul harorat necha gradus bo‘lishi kerak? A. 16—17°C; C. 19—22°C; B. 17—18°C; D. 16—18°C. 3. 3. 3. 3. 3. Jarrohlik xonasida qishda havo harorati necha gradus bo‘lishi kerak? A. 24—25°C; C. 18—20°C; B. 16—18°C; D. 20—21°C. Esingizda saqlang! 1. QVP — qishloq vrachlik punkti. 2. FAP — feldsher-akusherlik punkti. www.ziyouz.com kutubxonasi 330 MUNDARIJA MUNDARIJA MUNDARIJA MUNDARIJA MUNDARIJA So‘zboshi ................................................................................. 3 I b o b . Gigiyena fani va uning rivojlanish tarixi va asosiy Gigiyena fani va uning rivojlanish tarixi va asosiy Gigiyena fani va uning rivojlanish tarixi va asosiy Gigiyena fani va uning rivojlanish tarixi va asosiy Gigiyena fani va uning rivojlanish tarixi va asosiy qonuniyatlari qonuniyatlari qonuniyatlari qonuniyatlari qonuniyatlari Ekologiya haqida tushuncha ..................................................... 6 Gigiyena taraqqiyoti tarixi ...................................................... 8 O‘rta Osiyoda gigiyena .......................................................... 11 Gigiyenaning tekshirish usullari ............................................ 14 Atrof-muhitni muhofaza qilish tadbirlari .............................. 17 Orol fojiasi ........................................................................ 19 O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining aholi sog‘lig‘ini saqlashning gigiyenik asoslarini mustahkamlash va rivojlantirishga qaratilgan tadbirlari va qarorlari ....................... 21 Sog‘liqni saqlash tizimidagi islohotlar ................................. 21 I I b o b . Havo gigiyenasi Havo gigiyenasi Havo gigiyenasi Havo gigiyenasi Havo gigiyenasi Havo muhitining gigiyenik ahamiyati ..................................... 26 Atmosfera havosining kimyoviy tarkibi va uning gigiyenik ahamiyati ...................................................................... 26 Atmosfera havosi ifloslanishining gigiyenik ta’rifi ................... 29 Havoning chang-tutundan va bakterial ifloslanishining gigiyenik ta’rifi ................................................................ 31 Atmosfera havosining sanitariya muhofazasi bo‘yicha tadbirlar ...... 33 Havoning fizik xossalari va ularning gigiyenik xarakteristikasi ....... 35 Meteorologik sharoitlarning organizmga kompleks ta’siri. Quyosh radiatsiyasi va uning gigiyenik ahamiyati .................................. 39 Iqlim va mikroiqlimning gigiyenik ta’rifi. Akklimatizatsiya ........... 41 „Havo gigiyenasi“ bo‘limiga doir amaliy mashg‘ulot .............. 43 I I I b o b . Òuproq gigiyenasi Òuproq gigiyenasi Òuproq gigiyenasi Òuproq gigiyenasi Òuproq gigiyenasi Aholi yashaydigan joylarni tozalash. Òuproqning gigiyenik ahamiyati .......................................................................... 55 Òuproqning tuzilishi va uning gigiyenik ahamiyati ..................... 56 Òuproqning epidemiologik ahamiyati ...................................... 57 Òuproqning kimyoviy tarkibi va geokimyoviy endemiya ............. 59 Òuproqning ifloslanishi va uni tozalash .................................... 60 Chiqindi turlari, tarkibi, ularning to‘planish me’yori ............ 61 Aholi yashaydigan joylarni tozalash tizimi ........................... 62 Aholi yashaydigan joylarni suyuq chiqindilardan tozalash ....... 62 Qattiq axlatdan tozalash usullari ........................................ 65 www.ziyouz.com kutubxonasi 331 Oqova suvlar va suv havzalarini sanitariya jihatdan muhofaza qilish ................................................................... 68 Oqavani tozalash va zararsizlantirish .................................... 69 I V b o b . Suv gigiyenasi Suv gigiyenasi Suv gigiyenasi Suv gigiyenasi Suv gigiyenasi Suv gigiyenasi va aholini suv bilan ta’minlash ......................... 73 Ichimlik suv sifatiga qo‘yiladigan gigiyenik talablar va uni sanitariya nuqtayi nazaridan baholash ..................................... 77 Suvni sanitariya nuqtayi nazaridan tekshirish ........................... 78 Suv ifloslanishining kimyoviy ko‘rsatkichlari .......................... 80 Suvning sifatini belgilovchi gigiyenik me’yorlar ........................ 81 Suv manbalarining gigiyenik ta’rifi va ulardan foydalanishning asosiy sanitariya qoidalari ...................................................... 83 Suv havzasining o‘z-o‘zidan tozalanishi ................................. 87 Suv sifatini yaxshilash usullarining gigiyenik ta’rifi .................. 87 Suvni koagulatsiya qilish, suzgichdan o‘tkazish ...................... 89 Suvni zararsizlantirish ...................................................... 90 Kimyoviy birikmalar bilan suvni zararsizlantirish ................. 91 Suvni fizik usullar bilan zararsizlantirish ............................. 93 Suvni dala sharoitida zararsizlantirish .................................. 93 Aholi yashaydigan joylarni suv bilan ta’minlash ustidan sanitariya nazorati olib borish ................................................ 96 Suv gigiyenasi bo‘limiga doir amaliy mashg‘ulotlar ............. 100 Ichimlik suvning sifatini aniqlash va uni gigiyenik baholash ..... 100 Suvni tekshirish uchun namuna olish ................................ 102 Ichimlik suvning fizik xossalarini aniqlash ......................... 103 Suvni dala sharoitida tozalash ............................................ 106 V b o b . Òurar Òurar Òurar Òurar Òurar joy va jamoat binolari gigiyenasi joy va jamoat binolari gigiyenasi joy va jamoat binolari gigiyenasi joy va jamoat binolari gigiyenasi joy va jamoat binolari gigiyenasi Òurar joyning gigiyenik ahamiyati ....................................... 108 Òabiiy yoritilishga qo‘yiladigan gigiyenik talablar ..................... 112 Sun’iy yoritilishga qo‘yiladigan gigiyenik talablar ..................... 114 Òurar joylar mikroiqlimiga qo‘yiladigan gigiyenik talablar. Turar joy xonalaridagi namlik sabablari va unga qarshi kurash choralari ......................................................................... 115 Isitishga qo‘yiladigan gigiyenik talablar .................................. 117 Òurar joy va jamoat binolarining havo muhiti va ventilatsiyasi ..... 118 Qishloqda turar joylar va ularni loyihalash. ............................ 120 Shahar qurilishiga qo‘yiladigan gigiyenik talablar .................... 121 „Òurar joy gigiyenasi“ bo‘limiga doir amaliy mashg‘ulotlar... 123 V I b o b . Ovqatlanish gigiyenasi Ovqatlanish gigiyenasi Ovqatlanish gigiyenasi Ovqatlanish gigiyenasi Ovqatlanish gigiyenasi Ovqatlanishning ilmiy asoslari ............................................ 128 Sog‘liqni saqlashda ratsional ovqatlanishning ahamiyati ........ 129 Ovqatlanish rejimi ............................................................ 130 Asosiy oziq-ovqat moddalarining ahamiyati ........................... 131 Oqsillarning ozuqalik va biologik qiymati ............................... 131 www.ziyouz.com kutubxonasi 332 Ovqatdagi oqsillar tarkibining ahamiyati .............................. 132 Yog‘larning ozuqa va biologik qiymati .................................... 133 Ovqatdagi yog‘lar me’yori .................................................. 136 Uglevodlarning ozuqa va biologik qiymati ............................... 136 Vitaminlar va ularning biologik ahamiyati ............................. 138 Vitaminlar klassifikatsiyasi ................................................. 139 Vitaminlarning fiziologik ahamiyati va manbalari. Suvda eriydigan vitaminlar ....................................................................... 139 Yog‘da eriydigan vitaminlar ................................................. 141 Mineral moddalar va ularning organizm uchun ahamiyati ........ 141 Ovqatlanishni to‘g‘ri tashkil etish ........................................ 142 Umumiy ovqatlanish korxonalariga nisbatan qo‘yiladigan sanitariya talablari .............................................................. 144 Kundalik sanitariya nazorati ................................................. 144 Ovqatdan zaharlanish ........................................................ 147 Mikroblar tushgan ovqatdan zaharlanishlar ........................... 148 Ichak tayoqchasi va protey qo‘zg‘atadigan toksikoinfeksiyalar ..... 148 Enterokokklar qo‘zg‘atadigan toksikoinfeksiyalar .................... 150 Sporali anaeroblar (klastridium perfringens) qo‘zg‘atgan ovqat toksokoinfeksiyalari ................................................... 150 Sporali aeroblar (bas. cereum) qo‘zg‘atgan ovqat toksikoinfeksiyalari ............................................................ 151 Stafilokokk intoksikatsiyalari ............................................... 152 Botulizm ......................................................................... 154 Alimentar toksik aleykiya (septik angina) ............................... 156 Achigan nondan zaharlanish ............................................... 158 Ergotizm ...................................................................... 158 Mikrobga aloqador bo‘lmagan ovqatdan zaharlanishlar ............. 159 Zaharli o‘simlik mahsulotlaridan zaharlanish ......................... 159 G‘alladagi begona o‘tlar urug‘idan zaharlanish ....................... 160 Zaharli o‘simliklardan zaharlanish ....................................... 162 Hayvon mahsulotlaridan zaharlanish .................................... 163 Vaqtincha zaharli bo‘lib qolgan mahsulotlardan zaharlanish ...... 163 Pestitsidlardan zaharlanish ................................................. 164 Asboblardan, plyonkalardan o‘tadigan birikmalardan zaharlanish ...................................................................... 165 Ovqatdan zaharlanishdan saqlanish asoslari ........................... 169 „Ovqatlanish gigiyenasi“ bo‘limiga doir amaliy mashg‘ulotlar . 170 Tekshirish kartasi .......................................................... 177 V I I b o b . Shaxsiy gigiyena, kiyim-kechak gigiyenasi Shaxsiy gigiyena, kiyim-kechak gigiyenasi Shaxsiy gigiyena, kiyim-kechak gigiyenasi Shaxsiy gigiyena, kiyim-kechak gigiyenasi Shaxsiy gigiyena, kiyim-kechak gigiyenasi Shaxsiy gigiyena ............................................................... 182 Cho‘milish ...................................................................... 185 Chiniqtirish ..................................................................... 186 Hammomning gigiyenik va epidemiyaga qarshi ahamiyati .......... 189 Hammomning gigiyenik ahamiyati ................................... 190 www.ziyouz.com kutubxonasi 333 Kiyimning gigiyenik xususiyatlari ..................................... 196 Bolalar kiyimiga qo‘yiladigan gigiyenik talablar ................... 197 Poyabzalga qo‘yiladigan talablar ........................................ 198 Ichki kiyimlar .............................................................. 199 V I I I b o b . Sanitariya maorifi va aholini gigiyenik jihatdan tarbiyalash Sanitariya maorifi va aholini gigiyenik jihatdan tarbiyalash Sanitariya maorifi va aholini gigiyenik jihatdan tarbiyalash Sanitariya maorifi va aholini gigiyenik jihatdan tarbiyalash Sanitariya maorifi va aholini gigiyenik jihatdan tarbiyalash Sanitariya maorifining nazariy asoslari .................................. 201 Sanitariya maorifini tashkil etish .......................................... 202 Sanitariya maorifining uslub va vositalari ................................ 203 I X b o b . Qizil Xoch va Qizil Yarimoy jamiyatlarining faoliyati Qizil Xoch va Qizil Yarimoy jamiyatlarining faoliyati Qizil Xoch va Qizil Yarimoy jamiyatlarining faoliyati Qizil Xoch va Qizil Yarimoy jamiyatlarining faoliyati Qizil Xoch va Qizil Yarimoy jamiyatlarining faoliyati O‘zbekiston Qizil Yarimoy Milliy jamiyati ............................ 207 Qizil Xoch va Qizil Yarimoy jamiyatlari xalqaro federatsiyasi ..... 208 Xalqaro Qizil Xoch qo‘mitasi ............................................. 209 Sanitariya maorifi bo‘limiga doir amaliy mashg‘ulot ............. 209 X b o b . Mehnat gigiyenasi Mehnat gigiyenasi Mehnat gigiyenasi Mehnat gigiyenasi Mehnat gigiyenasi Bajariladigan ishni energiya sarfiga ko‘ra guruhlarga ajratish ......... 213 Mehnat jarayonida ayrim a’zolar va sistemalarda ro‘y beradigan funksional o‘zgarishlar ....................................................... 214 Òoliqish va uning oldini olish ............................................. 215 Òoliqishga qarshi kurashish va mehnat jarayonini to‘g‘ri tashkil qilish .................................................................... 216 Gavda vaziyatiga bog‘liq kasb kasalliklari ................................ 219 Korxonalarda zaharli birikmalar, kasb tufayli zaharlanish va uning oldini olish chora-tadbirlari ................................................ 221 Korxonada zaharli birikmalar va ularning organizmga ta’siri ...... 221 Korxonada ba’zi kimyoviy birikmalardan zaharlanish va uning oldini olish chora-tadbirlari .................................... 222 Sanoatda zaharlanishning oldini olish tadbirlari ...................... 228 Kon sanoatida mehnat gigiyenasi ......................................... 229 Chang va uning kishi organizmiga ta’siri ................................ 232 Changdan saqlanish tadbirlari ............................................. 232 Shovqinning organizmga ta’siri va va uning oldini olish chora-tadbirlari ................................................................ 233 Shovqinning organizmga ta’siri ............................................ 234 Shovqinga qarshi chora-tadbirlari ...................................... 235 Òebranish, tebranish kasalligi va uning oldini olish chora- tadbirlari, tebranish tabiati ............................................. 235 Òebranish kasalligi ............................................................ 236 Qishloq xo‘jaligida mehnat gigiyenasi .................................... 237 Paxtakorlarning mehnat gigiyenasi ....................................... 237 Chigit ekishdan oldingi ishlarda mehnat gigiyenasi .............. 238 Chigit ekish va g‘o‘zani parvarish qilish davrida mehnat gigiyenasi ..................................................................... 238 Mirobning mehnat gigiyenasi .......................................... 240 Òerimchilarning mehnat gigiyenasi ................................... 242 www.ziyouz.com kutubxonasi 334 Mashina terimida mehnat gigiyenasi ................................... 243 Qishloq xo‘jaligida kimyoviy birikmalar bilan ishlashda mehnat gigiyenasi ............................................................. 244 Pestitsidlardan zaharlanishning oldini olish ........................... 247 Dala shiyponlariga qo‘yiladigan sanitariya-gigiyena talablari ........ 248 Chorvadorlarning mehnat gigiyenasi .................................... 250 Mehnat gigiyenasi bo‘limiga doir amaliy mashg‘ulot ............ 252 Korxonadagi shovqin, uning odam organizmiga ta’siri. Shovqinni aniqlash va uning oldini olish .......................................... 256 Korxona dastgohlari tebranishining odam organizmiga ta’sirini aniqlash va uning oldini olish .......................................... 257 „Kasb kasalliklari“ni oldini olish yuzasidan tavsiyalar ......... 259 Nur radiatsiyasini aniqlash ............................................. 260 X I b o b . Bolalar va o‘smirlar gigiyenasi Bolalar va o‘smirlar gigiyenasi Bolalar va o‘smirlar gigiyenasi Bolalar va o‘smirlar gigiyenasi Bolalar va o‘smirlar gigiyenasi Bolalar va o‘smirlarni tarbiyalash. O‘qitish gigiyenasi asoslari ..... 264 Maktabgacha tarbiya va kichik maktab yoshidagi bolalar gigiyenasi ..................................................................... 265 Bolalar va o‘smirlarning jismoniy rivojlanishini dinamikada kuzatish va baholash usullari ........................................................... 274 Maktabgacha tarbiya yoshidagi va kichik maktab yoshidagi bolalarning gigiyenik tarbiyasi ............................................................. 276 Maktabgacha yoshdagi bolalar ovqatlanishini tashkil etish ........ 278 Bolalar muassasalari yer uchastkasiga nisbatan qo‘yiladigan gigiyenik talablar ............................................................... 279 Bolalar muassasalarini jihozlash gigiyenasiga nisbatan qo‘yiladigan talablar .......................................................... 280 O‘yinchoqlar, ularga qo‘yiladigan gigiyenik talablar ................. 281 Maktabgacha tarbiya va kichik maktab yoshidagi bolalarga tibbiy yordam ko‘rsatish ............................................................. 282 Bolalar muassasalarida sanitariya nazorati ............................... 284 Maktab yoshidagi bolalar va o‘smirlar organizmining morfologik va fiziologik xususiyatlari ..................................................... 284 O‘quvchining kun tartibi .................................................... 287 O‘quv mashg‘ulotlari gigiyenasi .......................................... 292 Maktab binosini rejalashtirish va unga qo‘yiladigan gigiyenik talablar ........................................................................... 296 Maktab partasiga qo‘yiladigan gigiyenik talablar. Bolalarni partaga o‘tqazish ......................................................................... 298 Sinf taxtalariga qo‘yiladigan gigiyenik talablar ......................... 300 Maktab o‘quv ustaxonalariga qo‘yiladigan gigiyenik talablar ...... 300 Yozgi dam olish oromgohlariga qo‘yiladigan gigiyenik talablar ..... 302 Maktablar va yozgi bolalar oromgohlarida bolalarga gigiyenik tarbiya berish hamda gigiyena asoslarini o‘rgatish ..................... 304 Gimnaziya, litsey, akademik litsey va kasb-hunar kollejlariga qo‘yiladigan gigiyenik talablar ............................................. 307 www.ziyouz.com kutubxonasi 335 Zamonaviy informatsiya va aloqa vositalari, axborot texnologiyalari fani xonalari uchun gigiyenik talablar ................................ 309 Hisoblash texnikasi xonalarining mikroiqlimiga qo‘yiladigan talablar ........................................................................ 311 X I I b o b . Davolash-profilaktika muassasalari gigiyenasi Davolash-profilaktika muassasalari gigiyenasi Davolash-profilaktika muassasalari gigiyenasi Davolash-profilaktika muassasalari gigiyenasi Davolash-profilaktika muassasalari gigiyenasi Qishloq vrachlik punkti (QVP) ........................................... 314 „Hamshiralik parvarishi“ kasalxonasi (bo‘limi) ....................... 315 Kasalxona maydoni va binosini qurishga qo‘yiladigan gigiyenik talablar ........................................................................ 316 Kasalxona binolari ichki loyihasining gigiyenik asoslari ........ 320 Òibbiyot xodimlarining mehnat va shaxsiy gigiyenasi ............... 328 www.ziyouz.com kutubxonasi 336 AZIZOV MUHAMMADALI ABDUSATTOROVICH, SOLIXO‘JAYEV SAIDAMIN SAIDXO‘JAYEVICH, QAMBAROVA SHAVKATJON QAMBAROVNA GIGIYENA GIGIYENA GIGIYENA GIGIYENA GIGIYENA Tibbiyot kollejlari uchun darslik Òoshkent „O‘qituvchi“ 2003 Tahririyat mudiri B.Akbarov Muharrir D.Abbosova Badiiy muharrir F.Nekqadamboyev Òexnik muharrir T.Greshnikova Kompyuterda sahifalovchilar: Q. Kuzayeva, E.Gulyamova Musahhih A.Ibrohimov IB ¹ 8198 Original-maketdan bosishga ruxsat etildi 28.11.03. Bichimi 60½90 1 / 16 . Kegli 11 shponli. Òayms garniturasi. Ofset bosma usulida bosildi. Bosma t. 21,0. Nashr t. 20,0. 6000 nusxada bosildi. Buyurtma ¹ «O‘qituvchi» nashriyoti. Òoshkent, 129. Navoiy ko‘chasi, 30. Shartnoma ¹ 10-48-03. O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligining Toshkent kitob-jurnal fabrikasida chop etildi. Toshkent, Yunusobod dahasi, Murodov ko‘chasi, 1-uy. 2003. Q 19 Azizov M.A., Solixo‘jayev S.S., Qambarova Sh.Q. Azizov M.A., Solixo‘jayev S.S., Qambarova Sh.Q. Azizov M.A., Solixo‘jayev S.S., Qambarova Sh.Q. Azizov M.A., Solixo‘jayev S.S., Qambarova Sh.Q. Azizov M.A., Solixo‘jayev S.S., Qambarova Sh.Q. Gigiyena: Gigiyena: Gigiyena: Gigiyena: Gigiyena: Tibbiyot kollejlari talabalari uchun darslik. – T.: „O‘qituvchi“, 2003. — 336 b. Sarlavhada: O‘zR Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Sog‘liqni saqlash vazirligi. I. Muallifdosh. BBK 51.2ya722 www.ziyouz.com kutubxonasi Document Outline
Yüklə 3,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|