O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni Saqlash Vazirligi

Kimyoviy xossalari. Glitserin kimyoviy xossalari jihatidan bir va ikki atomli spirtlarga juda yaqin.

Glitserin etilenglikol kabi mis gidroksidni eritib yuboradi va ko`k rangli mis glitserat hosil bo`ladi:

Glitserin uchun xarakterli reaksiya mavjud bo`lib, bu reaksiya natijasida qo`lansa hidli, burun, tomoq va ko`zni yallig`lantiradigan to`yinmagan aldegid–akrolein hosil bo`ladi. Bu reaksiya glitseinga suvni tortib oluvchi moddalar ta`sir ettirilganda sodir bo`ladi:

Glitserin ko`p midqorda glitsein trinitrat hosil qilish uchun qo`llaniladi. Buning uchun glitseringa HNO₃ bilan H₂SO₄ aralashmasi ta`sir ettiriladi va trinitroglitserin hosil qiladi:

Glitserin trinitrat og`ir, moysimon shirin ta`mli suyuqlik. U kuchli portlovchi modda bo`lib, dinamit tayyorlashda ishlatiladi. Glitserin trinitrat zaharli modda, ammo oz miqdorda yurak qon tomirlarini kengaytirish xossasiga ega. Shuning uchun ham u qimmatli tibbiyot dori vositasi hisoblanib, 1 % li eritma holida qo`llaniladi. Farmatsiyada glitserin trinitrat surtma (maz) va pastalar tayyorlashda ishlatiladi.

Glitserin nitroglitserin (portlovchi modda) ishlab chiqarish, antifrizlar tayyorlashda, kosmetikada (terini yumshatadi), ko`n sanoatida ishlatiladi. Bundan tashqari, glitserin oziq–ovqat sanoatida vino, likyor va boshqa ichimliklarga shirin ta`m berishda ham ishlatiladi.

Aromatik uglevodorodlar benzol halqasidagi bitta, ikkita yoki uchta vodorod atomlari o`rnini bitta, ikkita yoki uchta gidroksil guruhlar almashinishi natijasida hosil bo`ladigan organik birikmalar fenollar deb ataladi. Fenollar aromatik uglevodorodlarning hosilalari hisoblanadi. Molekulasidagi gidroksil guruhlar soniga qarab fenollar uch turga bo`linadi:

1. Bir atomli fenollar–molekulasida bitta gidroksil guruhi mavjud bo`ladi;

2. Ikki atomli fenollar–molekulasida ikkita gidroksil guruhi mavjud bo`ladi;

3. Uch atomli fenollar–molekulasida uchta gidroksil guruhi mavjud bo`ladi.

Aromatik uglevodorodlar benzol halqasidagi bitta vodorod atomi o`rnini gidroksil guruhi almashinishi natijasida hosil bo`ladigan fenollar bir atomli fenollar deb ataladi. Fenollarning nomenklaturasini tuzishda benzol halqasidagi uglerod atomlarini 1 dan 6 gacha bo`lgan raqamlar bilan belgilash qabul qilingan, bunda raqam qo`yish gidroksil guruhi turgan uglerod atomidan boshlanadi. Eng oddiy fenol C₆H₅OH fenol yoki karbol kislota deyiladi.

fenol yoki karbol kislota

Bir atomli fenollarning nomlari benzol so`ziga oksi– old qo`shimchasini qo`shish yo`li bilan hosil qilinadi. Masalan, oksibenzol.

Fenollar–molekulasida gidroksil guruhlari benzol yadrosi bilan bog`langan organik birikmalardir. Ular aromatik uglevodorodlarning hosilalari hisoblanadi.

Molekulasida bitta gidroksil guruhi bo`ladigan fenollar bir atomli, ikkita -OH bo`lsa ikki atomli, uchta -OH bo`lsa uch atomli deyiladi. Fenollarning nomenklaturasini tuzishda benzol halqasidagi uglerod atomlarini 1 dan 6 gacha bo`lgan raqamlar bilan belgilash qabul qilingan, bunda raqam qo`yish gidroksil guruhi turgan uglerod atomidan boshlanadi. Eng oddiy fenol C₆H₅OH fenol yoki karbol kislota deyiladi.

Olinishi. Fenol ko`p miqdorda ikki usul bilan: ko`mirni quruq xaydashda hosil bo`ladigan toshko`mir smolasidan va asosiy qismi–benzol va propilendan sintetik yo`l bilan («kumol usuli») olinadi. Dastlab benzol bilan propilendan izopropilbenzol (kumol) olinadi:

C₆H₆ + CH₂═CH−CH₃ → C₆H₅−CH−CH₃

CH₃

Kumol–rangsiz suyuqlik, suvdan yengil, 152 ⁰C da qaynaydi. Suyuq fazada havo kislorodi bilan katalitik oksidlanganda kumol gidroperoksid hosil bo`ladi.

CH₃

C₆H₅−CH−CH₃ + O₂ → C₆H₅−CH−CH₃

CH₃ O−OH

Hosil bo`lgan birikma sulfat kislota ta`sirida fenol bilan atsetonga ajraladi:

CH₃

C₆H₅−CH−CH₃ → C₆H₅OH + CH₃−CO−CH₃

O−OH

Shunday qilib, benzol bilan propilendan ikkita qimmatli mahsulot–fenol bilan atseton olinadi. Bu usulni rus kimyogari P. G. Sergeyev ishlab chiqqan.

Fizik–kimyoviy xossalari. Fenol–o`ziga xos o`tkir xidli, rangsiz kristall modda. Saqlab qo`yilganda u havo kislorodi ta`sirida asta-sekin oksidlanib pushti rangga kiradi. Fenol 42,3 ⁰C da suyuqlanadi. 182 ⁰C da qaynaydi: kuchli antiseptik xossasi, ya`ni ko`pchilik mikroorganizmlarni o`ldirish xususiyati bor, ancha zaharli.

Kimyoviy xossalari–jihatidan fenollar spirtlardan farq qiladi. Bunday farq fenol molekulasida gidroksil guruhi bilan fenil (C₆H₅-) deyiladigan benzol yadrosining bir-biriga ta`sir etishi tufayli yuzaga keladi. Bu ta`sirning mohiyati shundan iboratki, benzol yadrosining π–elektronlari gidroksil guruhidagi kislorod atomining bo`linmagan elektronlar juftini o`z doirasiga tortadi. Bu o`z navbatida O-H bog`lanishnig elektron zichligini vodoroddan kislorodga tomon yana siljitadi, vodorod kislota xossali, harakatchan va reaksiyaga kirishuvchan bo`lib qoladi. Fenol kuchsiz kislota xossalarini namoyon qiladi. Shuning uchun u faqat Na va K metallari bilangina emas, balki o`yuvchi ishqorlar bilan ham oson reaksiyaga kirishadi va suvdagi eritmalarda barqaror bo`lga fenolyatlar hosil qiladi:

2C₆H₅OH + 2Na → 2C₆H₅ONa + H₂↑

C₆H₅OH + NaOH → C₆H₅ONa + H₂O

Fenolning kislotali xossalari juda kuchsiz ifodalangani sababli fenolyatlar (fenolning tuzlari) mineral kislotalar, shu jumladan karbonat kislota ta`sirida oson parchalanadi. C₆H₅ONa + CO₂ + H₂O → C₆H₅OH + NaHCO₃

Fenol qizdirilmaganda va katalizatorsiz ham brom va HNO₃ bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi va uchta vodorodi almashingan hosilalar (2, 4 va 6-holatlarda) hosil qiladi: C₆H₅OH + 3Br₂ → C₆H₂Br₃OH + 3HBr

C₆H₅OH + 3HNO₃ → C₆H₂NO₂OH + H₂O

Olinish usullari. Fenol va uning gomologlari ko`p miqdorda quyidagi usullar bilan olinadi:

1. Fenollar ko`mirni quruq haydashda hosil bo`ladigan toshko`mir smolasidan olinadi. Buning uchun toshko`mir smolasi dastlab ishqor bilan ishlanadi. Natijada smola tarkibidagi fenollar suvda oson eriydigan fenolyatlarga aylanadi. Fenolyatlar eritmasi ajratib olinib sulfat kislota bilan ishlansa, fenolyatlar parchalanadi hamda fenollar sof holda ajralib chiqadi:

Toshko`mir smolasi + NaOH → Fenolyatlar + H₂SO₄ → Fenollar

Hosil bo`lgan fenollar aralashmasi fraksiyalarga ajratib haydash usuli bilan ajratib olinadi.

2. Benzol va propilendan sintetik yo`l bilan («kumol usuli») olish. Dastlab benzol bilan propilendan izopropilbenzol (kumol) olinadi:

Kumol–rangsiz suyuqlik, suvdan yengil, 152 ⁰C da qaynaydi. Suyuq fazada havo kislorodi bilan katalitik oksidlanganda kumol gidroperoksid hosil bo`ladi. Hosil bo`lgan birikma sulfat kislota ta`sirida fenol bilan atsetonga ajraladi:

Shunday qilib, benzol bilan propilendan ikkita qimmatli mahsulot–fenol bilan atseton olinadi. Bu usulni rus kimyogari P. G. Sergeyev ishlab chiqqan.

3. Fenol benzolsulfokislota tuzlariga yuqori haroratda ishqor ta`sir ettirish yo`li bilan olinadi:

4. Xlorbenzolni mis tuzlari ishtirokida NaOH ta`sirida gidrolizlash:

Fizikaviy xossalari. Bir atomli fenollar o`ziga xos o`tkir hidli, past haroratda suyuqlanadigan qattiq moddalar bo`lib, suvda yomon eriydi, benzolda, efirda, spirtda yaxshi eriydi, teriga tushsa kuydiradi.

Fenol suvda eritilganda ikkita qatlam hosil qiladi: pastki qatlam–suvning fenolda erigan qismi, yuqori qatlam–fenolning suvda erigan qismi. Harorat ostida bu ikki qatlam bir–biri bilan qo`shiladi.

Fenol temir (III) xlorid bilan reaksiyaga kirishib binafsha rang hosil qiladi, shuning uchun bu reaksiya fenolning sifat reaksiyasi hisoblanadi.

Ishlatilishi. Fenol kuchli antiseptik sifatida dezinfeksiyalovchi modda tariqasida ishlatiladi. U ayniqsa, plastik massalar–feoplastlar olish uchun ko`p sarflanadi. Trinitrofenol portlovchi modda sifatida, fenolyatlar erituvchilar sifatida, sun`iy tolalar olishda ishlatiladi. Fenol dori-darmonlar, fotografiya ochiltirgichlari va bo`yoqlar ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Kumol kauchuklar olish uchun foydalaniladigan α–metilstirol olishda boshlang`ich modda sifatida ham ishlatiladi.

Kimyoviy xossalari. Kimyoviy xossalari jihatidan fenollar spirtlardan farq qiladi. Bunday farq fenol molekulasida gidroksil guruhi bilan fenil (C₆H₅–) deyiladigan benzol yadrosining bir–biriga ta`sir etishi tufayli yuzaga keladi. Bu ta`sirning mohiyati shundan iboratki, benzol yadrosining π–elektronlari gidroksil guruhidagi kislorod atomining bo`linmagan elektronlar juftini o`z doirasiga tortadi. Bu o`z navbatida O–H bog`lanishnig elektron zichligini vodoroddan kislorodga tomon yana siljitadi, vodorod kislota xossali, harakatchan va reaksiyaga kirishuvchan bo`lib qoladi.

1. Fenol kuchsiz kislota xossalarini namoyon qiladi. Shuning uchun u faqat Na va K metallari bilangina emas, balki o`yuvchi ishqorlar bilan ham oson reaksiyaga kirishadi va suvdagi eritmalarda barqaror bo`lgan fenolyatlar hosil qiladi:

fenol natriy fenolyat fenol natriy fenolyat

Fenolning kislotali xossalari juda kuchsiz ifodalangani sababli fenolyatlar (fenolning tuzlari) mineral kislotalar, shu jumladan karbonat kislota ta`sirida oson parchalanadi:

natriy fenolyat fenol natriy gidrokarbonat

2. Fenol qizdirilmaganda va katalizatorsiz ham brom va HNO₃ bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi va uchta vodorodi almashingan hosilalar (2, 4 va 6–holatlarda) hosil qiladi:

fenol tribromfenol

fenol trinitrofenol

3. Fenol oksidlanganda dastlab gidroxinon, so`ngra benzoxinon hosil bo`ladi:

4. Fenolga formaldegid ta`sir ettirilganda quyidagi yo`nalishlarda reaksiya sodir bo`ladi: a) Fenol miqdori ko`p bo`lsa, novolak smolasi hosil bo`ladi:

b) Formaldegid miqdori ko`p bo`lsa, rezol smolasi hosil bo`ladi:

Polikondensatlanish jarayoni qizdirish bilan davom ettirilsa, qattiq polimer–rezit hosil bo`ladi.

5. Fenollarning oddiy efirlarini olish uchun fenolyatlarga mis kukuni katalizatorligida alifatik yoki aromatik galogenli hosilalar ta`sir ettiriladi:

6. Fenolyatlarga karbon kislotalar xlorangidridlari yoki karbon kislota angidridlari ta`sir ettirilganda murakkab efirlar hosil bo`ladi:

Fenol yoki karbol kislota C₆H₅OH o`tkir hidli rangsiz kristall modda bo`lib, suvda yomon eriydi, 42,3 ⁰C da suyuqlanadi, 182 ⁰C da qaynaydi. Saqlab qo`yilganda u havo kislorodi ta`sirida asta–sekin oksidlanib dastlab pushti, so`ngra qo`ng`ir rangga kiradi.

Kuchli antiseptik xossaga, ya`ni ko`pchilik mikroorganizmlarni o`ldirish xususiyatiga ega bo`lganligi sababli ilgari tibbiyotda antiseptik modda sifatida ishlatilar edi. Hozir esa bu maqsadda juda kam qo`llaniladi. Uning 0,5–3 % li eritmalari jarrohlik asboblarini dezinfeksiyalash uchun ishlatiladi. Texnikada fenol plastik massalar (penoplastlar), dori–darmonlar (salitsil kislota va uning hosilalari), bo`yoqlar, portlovchi moddalar ishlab chiqarishda keng qo`llaniladi.

Fenoloformaldegid smolalar fenollar bilan alifatik aldegidlar o`rtasida sodir bo`ladigan kondensatlanish reaksiyasi asosida hosil bo`ladi. Fenollar va krezollarning ko`pchilik miqdori, asosan fenoloformaldegid smolalar ishlab chiqarish uchun sarflanadi. Fenoloformaldegid smolalar fenol va krezollarni chumoli aldegid bilan ishqoriy yoki kislotalik muhitda polikondensatlash reaksiyasi yo`li bilan olinadi. Bu kabi smolalardan sanoatda plastik massalar tayyorlanadi.

Pikrin kislota yoki trinitrofenol C₆H₂(NO₂)₃OH sariq rangli kristall modda, achchiq ta`mga ega. Uning tarkibida uchta nitrat kislota qoldig`i mavjud bo`lganligi uchun, u kuchli kislota bo`lib, dissotsiyalanish darajasi mineral kislotalarning dissotsiyalanish darajasiga yaqinlashadi.

Pikrin kislota fenolga konsentrlangan nitrat va sulfat kislotalar aralashmasi ta`sir ettirib olinadi. Pikrin kislota portlovchi modda sifatida, bo`yoq modda sifatida, tibbiyotda esa kuyganda davo qiluvchi dori vositasi sifatida qo`llaniladi.

Aminofenollar ichida eng katta ahamiyatga ega bo`lgani p–aminofenol hisoblanadi. Uning etil efiri p–fenetidin deb ataladi.

p–aminofenol p–fenetidin

p–fenetidin atsetillanganda isitma tushiruvchi dori moddasi fenatsetin hosil bo`ladi:

fenatsetin

Krezollar C₆H₄(CH₃)OH toshko`mirni quruq haydab olinadigan o`rta yoki karbol moyi fraksiyasida fenol bilan birgalikda uchraydi. Krezollarning uchta izomer ko`rinishlari mavjud: o–krezol, m–krezol, p–krezol.

o–krezol m–krezol p–krezol

Odatda krezol izomerlari bir–biridan ajratilmay trikrezol nomi bilan aralashma holida ishlatiladi. Trikrezol–qora–qo`ng`ir rangli, o`tkir xarakterli hidli moysimon suyuqlik. Krezollar fenolga nisbatan kuchliroq bakteritsid xossaga ega. Krezollar suvda juda yomon eriganligi uchun ularning sovunli eritmalari dezinfeksiyalovchi vosita sifatida ishlatiladi. Trikrezolning sovunli eritmasi lizol deb ataladi.

Aromatik uglevodorodlar benzol halqasidagi ikkita yoki uchta vodorod atomlari o`rnini ikkita yoki uchta gidroksil guruhlarga almashinishi natijasida hosil bo`ladigan fenollar ikki yoki uch atomli fenollar deyiladi.

Ikki va uch atomli fenollarning nomlari benzol so`ziga dioksi– yoki trioksi– old qo`shimchalarini qo`shish yo`li bilan hosil qilinadi. Masalan, dioksibenzol, trioksibenzol.

Ikki atomli fenollarda ikkala gidroksil guruh bir–biriga nisbatan orto–, meta– va para– holatlarda joylashishi mumkin. Shuning uchun ikki atomli fenollar uchta izomer holida mavjud bo`ladi: o–dioksibenzol yoki pirokatexin, m–dioksibenzol yoki rezorsin, p–dioksibenzol yoki gidroxinon.

o–dioksibenzol m–dioksibenzol p–dioksibenzol

1,2–dioksibenzol 1,3–dioksibenzol 1,4–dioksibenzol

pirokatexin rezorsin gidroxinon

Uch atomli fenollarda uchala gidroksil guruh bir–biriga nisbatan qator, nosimmetrik va simmetrik holatlarda joylashishi mumkin. Shuning uchun uch atomli fenollar uchta izomer holida mavjud bo`ladi: qator trioksibenzol yoki piragallol, nosimmetrik trioksibenzol yoki oksigidroxinon, simmetrik trioksibenzol yoki floroglyutsin.

Ikki va uch atomli fenollar sof holda tabiatda deyarli uchramaydi, lekin ularning efirlari va hosilalari o`simlik smolalari va oshlovchi moddalar tarkibida uchraydi.

Ikki va uch atomli fenollar ham bir atomli fenollar singari tegishli sulfohosilalarni ishqorlar bilan qotishtirib hosil qilinadi. Kimyoviy xossalari jihatidan ham ikki va uch atomli fenollar bir atomli fenollar kabi fenolyatlar, oddiy va murakkab efirlar hosil qiladi, temir (III) xlorid ta`sirida bo`yaladi, benzol halqasidagi vodorod atomlari hisobiga almashinish reaksiyalariga kirishadi.

qator trioksibenzol nosimmetrik trioksibenzol simmetrik trioksibenzol

1,2,3–trioksibenzol 1,2,4–trioksibenzol 1,3,5–trioksibenzol

piragallol oksigidroxinon floroglyutsin

Bundan tashqari, ikki va uch atomli fenollarning o`ziga xos xususiyatlari ham mavjud bo`ladi. Molekulasida ikkita yoki uchta gidroksil guruhi mavjud bo`lganligi tufayli ikki va uch atomli fenollar bir atomli fenollarga nisbatan suvda oson eriydi va oson oksidlanadi. Shuning uchun ham ayrim ikki va uch atomli fenollar fotografiyada ochiltirgich sifatida ishlatiladi. Ikki va uch atomli fenollar oddiy sharoitda kumush oksidini uning ammiakdagi eritmasidan qaytaradi. Nihoyat, ikki va uch atomli fenollar bir atomli fenollarga nisbatan kamroq zaharli hisoblanadi.

Pirokatexin yoki o–dioksibenzol (1,2–dioksibenzol) 105 ⁰C da suyuqlanadigan kristall modda, FeCl₃ bilan yashil rang hosil qiladi, tabiatda oshlovchi moddalar va o`simlik smolalari tarkibida uchraydi. Katexa deb ataluvchi o`simlik smolasi quruq haydalganda pirokatexin ajralib chiqqan, shuning uchun ham pirokatexin deb nomlangan. Pirokatexin oson oksidlanadi, masalan, pirokatexin kumush nitratning ammiakli eritmasidan sovuqdayoq kumushni qaytaradi. Tibbiyotda uning hosilalaridan biri adrenalin yoki metilaminoetanolpirokatexin ishlatiladi. Pirokatexinning monometilli hosilasi gvayakol yuqori nafas yo`llari qisilishida dorivor vosita sifatida ishlatiladi.

adrenalin

Adrenalin buyrak usti bezida hosil bo`ladi va qon tomirlarini toraytirish xususiyatiga ega. Tibbiyotda qon to`xtatuvchi vosita sifatida ishlatiladi.

Rezorsin yoki m–dioksibenzol (1,3–dioksibenzol) 110 ⁰C da suyuqlanadigan kristall modda, FeCl₃ bilan binafsha rang hosil qiladi. U ancha oson oksidlanadi, ammo oksidlanishga moyilligi pirokatexinnikidan kam.

Rezorsinning zaharliligi pirokatexin va gidroxinonga qaraganda kam, shuning uchun tibbiyotda teri kasalliklarini davolashda surtma moy ko`rinishida antiseptik modda sifatida keng qo`llaniladi.

Gidroxinon yoki p–dioksibenzol (1,4–dioksibenzol) 172 ⁰C da suyuqlanadigan kristall modda. U ko`pchilik o`simliklarning tarkibida bo`ladigan arbutin glikozidi holida uchraydi. Arbutin gidrolizlanganda glyukoza va gidroxinon hosil bo`ladi:

Texnikada gidroxinon xinonni qaytarish yo`li bilan olinadi:

Gidroxinon FeCl₃ bilan tezda sariq rangga o`tuvchi to`q qo`ng`ir–yashil rangga bo`yaladi. Gidroxinon rezorsin va pirokatexinga nisbatan oson oksidlanadi, shunning uchun fotografiyada ochiltirgich sifatida ishlatiladi. Organizmda almashingan gidroxinonli hosilaning qaytaruvchilik xususiyati uni oksidlangan asosdan kislorodga elektronlarni tashish jarayonidagi ishtirokini ta`minlaydi.

Piragallol yoki qator trioksibenzol (1,2,3–trioksibenzol) suyuqlanish harorati 133 ⁰C.

Oksigidroxinon yoki nosimmetrik trioksibenzol (1,2,4–trioksibenzol) suyuqlanish harorati 140,5 ⁰C.

Floroglyutsin yoki simmetrik trioksibenzol (1,3,5–trioksibenzol) suyuqlanish harorati 219 ⁰C.

Mavzuga oid tayanch iboralar.

Spirtlar–uglevodorodlar molekulasidagi bitta, ikkita yoki uchta vodorod atomlari o`rnini bitta, ikkita yoki uchta gidroksil guruhi almashinishi natijasida hosil bo`ladigan organik birikmalar.

Bir atomli to`yingan spirtlar–to`yingan uglevodorodlar molekulasidagi bitta vodorod atomi o`rnini gidroksil guruhi almashinishi natijasida hosil bo`ladigan organik birikmalar.

Alkanollar–bir atomli to`yingan spirtlarning xalqaro nomi.

Birlamchi spirtlar–gidroksil guruhi bilan bog`langan uglerod atomiga bitta boshqa uglerod atomi birikkan spirtlar.

Ikkilamchi spirtlar–gidroksil guruhi bilan bog`langan ulerod atomiga ikkita boshqa uglerod atomi birikkan spirtlar.

Uchlamchi spirtlar–gidroksil guruhi bilan bog`langan ulerod atomiga uchta boshqa uglerod atomi birikkan spirtlar.

Metil spirt CH₃OH (metanol, karbinol, yog`och spirti)–eng oddiy bir atomli spirt bo`lib, 65 ⁰C da qaynaydigan rangsiz suyuqlik.

Etil spirt C₂H₅OH (etanol)–rangsiz, kuydiruvchi mazali, o`tkir hidli suyuqlik, 78,3 ⁰C da qaynaydi, –114 ⁰C da muzlaydi.

Eltekov qoidasi–to`yinmagan spirtlarning darhol izomerlanib hamda aldegid va ketonlarga aylanish hodisasi.

Vinilatsetat–CH₂=CH–O–CO–CH₃ 73 ⁰C da qaynaydigan suyuqlik.

Polivinilatsetat–qattiq modda bo`lib, ishqoriy muhitda yoki kislotalar ta`sirida gidrolizlanganda polivinilspirt hosil bo`ladi.

Polivinilspirt–oddiy sharoitda qattiq shishasimon polimer modda.

Ko`p atomli spirtlar–molekulasida ikki yoki undan ortiq gidroksil guruhlar mavjud bo`lgan spirtlar.

Ikki atomli spirtlar–molekulasida ikkita gidroksil guruhi mavjud bo`lgan spirtlar.

Uch atomli spirtlar–molekulasida uchta gidroksil guruhi mavjud bo`lgan spirtlar.

Etilenglikol–ikki atomli spirtlarning eng oddiy vakili.

Glikollar–rangsiz, hidsiz, shirinroq ta`mli, quyuq sharbatsimon suyuqliklar.

Ichki molekulyar degidratlanish–faqat bitta molekuladan suv ajralib chiqishi hisobiga amalga oshadigan degidratlanish.

Molekulalararo degidratlanish–ikki yoki undan ortiq molekulalarning birikishi natijasida suv ajralib chiqishi.