O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi

21-maruza: Biologik samaradorlik va uni aniqlash usullari.

Reja:

Kirish

1. Biologik samaradorlik

2, Biologik samaradorlik va uni aniqlash usullari

Xulosalar

Biosamaradorlik (BS) - dorining peroral, in’eksiya orqali, ingalyasion va boshqa yo‘llar bilan organizmga yuborilganda qon oqimiga tushgan dori vositasining bir qismidir. Bilamizki, qon tomiriga yuborilganda BS vosita 100% , boshqa yo‘llar bilan (peroral, rektal, mushak orasiga va boshq.) nisbatan kam va deyarli ko‘p hollarda 100% bo‘lmagan qismi qon oqimiga tushadi. Dori preparatlarining (DP) biologik samaradorligi ularning parchalanishi, erishi va dori vositalarining (DV) dori preparatidan ajralib chiqishga bog‘liq, shu sababli, dori preparatlari yaratishda yuqorida keltirilgan farmako-texnologik parametrlarni baholash majburiydir. SHuningdek, sanoat miqyosida ishlab chiqarishda ularni sifatini baholashda ushbu ko‘rsatkichlar albatta talabga javob berishi baholanishi lozim. Qattiq dori shakllarini parchalanishini aniqlash, ularni ichidan dori vositasini ajralib chiqishi to‘g‘risida to‘liq xulosa qilish imkonini bermaydi, shuning uchun biosamaradorligini baxolash uchun to‘g‘ri kelmaydi. Dori moddasining sifatini baxolashni eng qulay usuli bu dori vositalarining erish tezligini aniqlash usulidir. Qattiq dori shakllarini erish darajasini shu dorining miqdori eritmaga aniq vaqt ichida o‘tgan foizi tushuniladi. Dori vositasining har xil shakllarini solishtirish uchun hamda ishlab chiqarish jarayonida sifatini nazorat qilish uchun dori vositalarining erishini baxolash qulay. Erish tezligini aniqlash uchun ko‘p usul va qurilmalar ishlab chiqilgan.

Qurilmalar va usullar quyidagi shartlarga javob berishi kerak:

- qurilma har bir qismining tashqi ko‘rinishi o‘lchovini aniq bilish kerak;

- qurilma nisabatn oddiy, ishlatishda qulay, tajriba paytidagi

sharoit o‘zgarganda ham mos bo‘lishi kerak, xudi shu natijalarni chiqarib berish kerak;

- qurilmadagi erish jarayoni in vivo absorsiya jarayoni bilan moslanadi;

- qurilma boshqariladigan bo‘lishi kerak, tezlikni o‘zgartira olish kerak, bir tekis noturbulent aralashtirishni ta’minlashi kerak;

- qurilmaning konstruksiyasi ishlab turganida ham namunalarni erituvchi moddaning ichiga solinishi mumkin.

Erish jarayonida namunaga xech qanday mexanik zarrachalar ta’sir qilmasiligi kerak;

- eritish uchun ishlatiladigan idish yopiq va erish jarayonini kuzatish uchun ko‘rinuvchan bo‘lishi kerak. Eritish moddasining standarti

bo‘lishi kerak;

• 
  qurilma parchalanadigan, parchalanmaydigan flotatsion va maydalangan qattiq dori shakllari uchun mos bo‘lishi kerak.
  

Diskli usul. Ushbu metod erishning haqiqiy tezligini aniqlash uchun kerak. Ushbu usul shakli bir necha bor o‘zgargan, ushbu o‘zgarishlar aylanish chastotasi, namunani o‘rnatish va erituvchining xarakatlanishini boshqarish tutkichi ko‘rinishi bo‘yicha bo‘lgan.

Ko‘rsatilgan usulda tabletka parafin yordamida akrilli tutgichga (diskga) maxkamlanadi va erituvchi bilan tabletkaning faqat tepa qismi bir-biriga tegadi. Namunali tutgich 37 S° dagi 200 ml erituvchi bo‘lgan idishda aylanadi. Aylanishlar soni 300 yoki 400 ta.

Laboratoriya stakanidan foydalaniladigan usul. Ushbu usulda 37±0,5S° haroratgacha qizdirilgan 250ml erituvchidan foydalaniladi. Aralashtirish o‘rtada joylashgan propellerli aralashtirgich orqali amalga oshiriladi. Aylanishlar soni 1min/60ta. Ushbu usulda namunani aralashtirish usuli tanqidiy baxolanadi. Osti yarimshar shaklidagi dumaloq idishdan namunaning aylanishini, o‘zgarishini oldini olish maqsadida tavsiya qilingan.

Ushbu muammoni xal qilgan takomillashtirish namunani savatga yoki tutgichga qo‘yish bo‘lib hisoblanadi. Temir asosga o‘rnatilgan savatchaning joylashishi o‘zgarmasligiga savatning tagiga joylashtiriladigan mgnit orqali erishiladi. Ushbu qurilmalarning boshqa turida fiksatsiyasi plastinkalar orqali amalga oshiriladi. Plastinkalar kapsulalar organik oyna yoki teflondan tayyorlanib o‘ziga ko‘plab kapsula va tabletkalarni o‘rnatish imkonini beradi. Bunday qurilmadan foydalanishda kapsulalarni baholash bo‘yicha qiyinchiliklar bo‘lmaydi. Namunalar oldidagi erituvchining sirkulyasiyasi ham muntazam bo‘ladi.

Aylanma kajava usuli. Eruvchanlikni aniqlashni zanglamaydigan po‘latdan yasalgan savatcha va tajriba idishidan iborat qurilmada olib boriladi. Adabiyotlarda ushbu usulning afzallik tomonlari yoritiladi, lekin uning quyidagi ayrim kamchiliklarini ham ko‘rsatib o‘tish kerak:

Parrakli qurilma o‘z ichiga quyidagilarni oladi:

- yuqorida ko‘rsatilgan qurilmadagi kabi 1 idish 2 qoqpoqlik;

- aralashtirgich 4, u vertikal valdan iborat 5, uning oxiriga parrak o‘rnatilgan 6, ikkita parallel chiziq bilan kesilgan dumaloq shaklga ega parrak; aralashtirgich chayqatmasdan mayin aylanishi kerak;

- suv hammomi, u xaroratni doimiy ravishda 37±0,5S° da ushlab turishi kerak.

Erish muhiti. Agar buferli eritma erish muhitini tashkil qilsa, unda uning pH i ko‘rsatilgan qiymatdan 0,05 gacha aniqlikda o‘rnatiladi. Tajribani o‘tkazishdan oldin erish muhitidan erigan gazlar olib tashlanadi, chunki ular pufaklarni vujudga keltirishi mumkin, ular esa olinadigan natijaga ta’sir ko‘rsatadi.

Uslub. Erish muhitining ko‘rsatilgan hajmini idishga solib, qurilma yig‘iladi, 37±0,5S° haroratgacha erish muhiti isitiladi va termometr olib tashlanadi.

Tajriba qilinayotgan dorining bittasi qurilmaga quyiladi. Parrakli qurilmaning aylanishini boshlashdan oldin uning parraklari preparat idishining tubiga tushiriladi; qattiq dozalangan shakllarni chiqib ketmasligi uchun to‘g‘ri keladigan qurilma yordamida, masalan sim yoki shisha spiral idishning tubiga joylashtiriladi.

Savatchali qurilmada preparatni savatchaga solib, uni aylanishdan oldin belgilangan xolatga tushirib qo‘yiladi.

Membranali tizimlar inson organizmidagi passiv absorbsiya bilan bog‘liq transportirovka harakteristikalariga o‘xshash tizimni shakllantirish uchun foydalaniladi. Bunday tizimlar in vivo sharoitida ta’sir etuvchi ko‘plab o‘zgaruvchanlarni tajribasini o‘tkazish imkonini beradi va yangi dori moddalarni hazm qiluvchi membranalardan o‘tish xususiyatini baholash uchun foydalaniladi.

Dori vositalarini membranalar orqali o‘tishini o‘rganishda membranalar quyidagi xossalarga ega bo‘lishi kerak bo‘ladi:

a) dori vositasining qolib ketishligi minimal bo‘lishiga erishish uchun membrana yupqa bo‘lishi kerak;

b) dori vositasining membrana orqali o‘tishida uning membranada erishiga asoslangan bo‘lishi kerak (membrana teshiklaridan dori vositasining o‘tib ketishi mumkin bo‘lsa ) , uni bu maqsadda ishlatish mumkin emas) ;

v) membrana eksperiment paytida sezgirligini yo‘qotmasligi uchun mexanik yuklarga turg‘un bo‘lishi kerak;

g) membrana o‘tish tezligi va in vivo absorbsiyasi korrelyasiyasini isbotlashga imkon berishi kerak.

Membrana modellari ikki guruhga bo‘linadi: birinchi guruhga biokimyoviy va biofizikoviy tadqiqotlarga va membrana funksiyasini bajaruvchi va molekulyar tartibdagi bioeksperiment modelidagi membranalar; ikkinchi guruhga transportirovkani tadqiqotlari uchun xizmat qiladigan tezkor transportirovka qiluvchi membranalar kiradi. Bu erda gap, bir tomondan membranada yuz beruvchi sorbsiya va boshqa tomondan esa dori vositasining desorbsiyasi haqida ketayapti.

Sun’iy lipoid membranalarni uch xil usulda olish mumkin.

Birinchi usul lipoid va mos holdagi tashuvchi saqlovchi suyultirilgan eritmani quritish yo‘li bilan amalga oshiriladi.

21-maruza: Biofarmatsеvtik tahlil. Biofarmatsеvtik tahlil uslublarini tanlash prinsipi va usullari. Biofarmatsеvtik tahlil usullarini o’ziga hosligi.

Reja:

Kirish

1. “Erish testi” bo‘yicha biosamaradorlikni aniqlash

2.Erish jarayoniga ta’sir etuvchi omillar

3.Erish tezligini aniqlash usullarining tasnifi.

4. Usullar va qurilmalar

5.YUmshoq dori shakllaridan (YUDSH)

Hulosalar

Dori moddasining ajralib chiqishini aniqlash

Dori moddasining ajralish tezligiga uning va peshobning pNi ham ta’sir ko‘rsatadi. Kislotali xossani namoyon qiluvchi moddalar peshob pNi kislotali bo‘lganda tez ajraladi (Masalan. morfin gdroxlorid, kodein fosfat, xinin sulfat, novokain). Kuchsiz asos xossasini namoyon qiluvchi moddalar peshob pNi ishqoriy bo‘lganda tez ajraladi ( mas. barbituratlar, salitsilatlar, sulfanilamid preparatlari). SHuni ta’kidlab o‘tish kerakki, grafik osti yuzasi (AUC - inglizcha area under curve) preparatni biologik suyuqlikdagi umumiy miqdorini ko‘rsatsa-da, biologik ta’sir darajasi to‘g‘risida to‘liq xulosa bera olmaydi. Grafikda ko‘rsatilgandek, uchchala yuza ham umumiy ko‘rinishda bir-biriga teng. Ammo grafiklarga etibor bilan qaralganda, shu narsa yaqqol ko‘rinib turibdiki, S dori shakli yuborilsa, dori preparatini konsentratsiyasi minimal terapevtik konsentratsiyaga ham etmaydi. Demak, bu dori shakli qo‘llanilganda kasalni davolash xususiyati bo‘lmaydi.

Dorining biologik ta’sir darajasi quyidagi ko‘rsatkichlar orqali belgilanishi mumkin:

1. Dori moddasini organizmdagi harakatini ko‘rsatuvchi grafik osti yuzasi.

2. Dori moddasini biologik suyuqlikdagi maksimal miqdori.

3. Dori moddasini organizmga so‘rilib, biologik suyuqlikdagi yuqori konsentratsiya hosil bo‘lguncha o‘tgan vaqt.

M. E. K. (minimal effektli konsentratsiya) – preparatni qondagi terapevtik ta’sir ko‘rsatmaydigan eng past (minimal) konsentratsiyasi.

Biologik ta’sir darajasi dorini bir marta yuborilgandan so‘ng uni qondagi miqdorini aniqlash yo‘li bilan olib boriladi. Bu usulni afzalliklaridan biri shuki, sog‘lom tanaga dorini ta’siri minimal darajada bo‘ladi. Dori konsentratsiyasini aniqlash davri dorini uch karra yarim parchalanish vaqtiga to‘g‘ri kelishi kerak. Dori venaga yuborilmay boshqa yo‘llar bilan yuborilganda esa, uning konsentratsiyasi ko‘tarilishida 3 nuqta va pasayishida 3 nuqta aniqlanishi kerak. SHuning uchun ko‘p qon sarflanadi, bu esa albatta tajribada qatnashayotgan odamlarga noqulayliklar tug‘diradi.

Efedrin tabletkasi biosamaradorligiga optik izomeriyani (L, D) ta’sirini o‘rganish.

11 ta 19-25 yoshli erkaklar tajribada ishtirok etdilar Ular 50mg efedrin saqlovchi tabletkalarni og‘iz orqali qabul qildilar. Standart sifatida 5%li L- efedrin steril eritmasi yuborildi. Xar 1 soatda qon olinib, undagi dori modda miqdori aniqlandi (24 soat davomida). Olingan natijalar jadvalga kiritildi.

• 
  Rezomat-1" (Germaniya) asbobida dori turidan dori moddani ajralib chiqish tezligi suv fazada amalga oshiriladi (rN 1,2 dan 7,8 oralig‘ida bo‘ladi), bu muhit lipid qatlam xloroform bilan gidrostatik muvozanatda bo‘ladi. Suvli faza oshqazon-ichak tarmog‘i muhitini eslatadi. Lipid erituvchi esa lipid membrana orqali so‘rilishni ko‘rsatadi.
  

Dori vositalarini membranalar orqali o‘tishini o‘rganishda membranalar quyidagi xossalarga ega bo‘lishi kerak bo‘ladi:

a) dori vositasining qolib ketishligi minimal bo‘lishiga erishish uchun membrana yupqa bo‘lishi kerak;

b) dori vositasining membrana orqali o‘tishi uning membranada erishiga asoslangan bo‘lishi kerak. (membrana teshiklaridan dori vositasining o‘tib ketishi mumkin bo‘lsa ), uni bu maqsadda ishlatish mumkin emas) ;

v) membrana tajriba vaqtida sezgirligini yo‘qotmasligi uchun mexanik yuklarga turg‘un bo‘lishi kerak;

g) membrana o‘tish tezligi va in vivo absorbsiyasi korrelyasiyasini isbotlashga imkon berishi kerak.

Fiziologlar baholashi bo‘yicha to‘qimalarda hujayra va kapilyarlar orasidagi eng katta masofa tahminan 0,125mm ga teng. Odam organizmini hujayrasini o‘rtacha diametri 0,01mm bo‘lgani uchun, dorivor preparat qon aylanish sistemasiga tushgandan keyin retseptorlar bilan maxsus o‘zaro ta’sirga kirishishdan oldin tahminan 10-12 hujayradan tashkil topgan biologik to‘siqdan o‘tishi kerak. Miya, ko‘z, ko‘krak suti va boshqa organ va to‘qimalarga tushish uchun dorivor modda gematoensefalik, gematooftalmik, plansentar kabi maxsus biologik to‘siqlarni engib o‘tishi kerak. Ko‘pincha dorivor moddalarni peroral, yani og‘iz orqali qabul qilish tavsiya etiladi. Dorilarni bu yo‘l bilan qabul qilish juda oddiy va qulaydir. SHu bilan birga bu yo‘l bilan dori qabul qilinganda uni bilogik samaradorligiga tasir etuvchi omillar miqdori ko‘p.

• 
  BJSST (1996yy.) va ES (1992y), RF (1995,2000yy) larda bioekvivalentlikni o‘rganish reglamentlari mavjud bo‘lib, ularda bu tekshiruvlarni o‘tkazish zaruriyati asoslab berilgan.
  
• 
  Terapevtik ta’sir kafolatlanishi shart bo‘lsa;
  
• 
  Terapevtik ta’sir doirasi katta bo‘lmagan preparatlarda;
  
• 
  Absorbsiya 70% dan kamligi hisobiga yoki eliminatsiya 79% dan ko‘p preparatlarda farmakokinetikasi bo‘yicha;
  
• 
  Fizik-kimyoviy xossalari ijobiy bo‘lmagan preparatlarda (eruvchanligi kam, turg‘un bo‘lmagan, polimorfizm va x.k.);
  
• 
  Biosamaradorligi bo‘yicha muammoli ekanligi hujjatda tasdiqlangan preparatlarda albatta bioekvivalentlikka tekshiruv o‘tkazilishi kerak.
  

22- maruza: Dori vositalarining bioekvivalеntligi.

Reja:

Kirish

1. 
   Asosiy tushunchalar
   
2. 
   Bioekvivalentlikni o‘rganish ob’ektlari
   
3. 
   Bioekvivalentlikni o‘rganishda tekshiriluvchilar kontingentiga qo‘yilgan talablar
   
4. 
   Bioekvivalentlikni tekshirishda tahlil uchun qon olish tartibi
   

Bioekvivalentlikni tekshirishda qon tarkibidagi dori moddasini miqdorini aniqlash usullari

• 
  Ekvivalentlik – dorivor moddaning yoki dori preparatining analitik me’yoriy hujjatlarda keltirilgan miqdoriga to‘g‘ri kelishi yoki ta’siri bo‘yicha solishtirilayotgan modda bilan mos kelishi. Bioekvivalentlik - invivo va in vitro usulida aniqlanadi. Farmatsevtik ekvivalent – texnologik me’yor bo‘yicha ma’lum dori turida bir dozada bir xil dori moddasi saqlagan dori preparatining talabga javob berishi. Klinik ekvivalent - biror bir kasallikni davolashda yoki kasallik oldini olishda dori preparatining bir xil dozada qabul qilinganda bir xil terapevtik faolligini ko‘rsatuvchi omil.
  

Nazariy noekvivalentlik – turli yoki bir korxonada turli seriyalarda tayyorlangan bir xil dori shakli va dozada ishlab chiqarilgan dori preparatining terapevtik faolligining turlicha bo‘lishi. Biologik samaradorlik (BS) bilan bioekvivalentlik tushunchalari o‘zaro chambarchas bog‘langandir. Bir xil dori turi va bir xil dozada yuborilgan ikkita dori vositasining bir xil biosamaradorlikni namoyon etishiga bioekvivalentlik deb ataladi. Bugungi kunda bioekvivalentlikni aniqlash generik preparatlarning sifatini aniqlashning asosiy tibbiy-biologik nazorat usuli bo‘lib kelmoqda.

• 
  BJSST (1996yy.) va ES (1992y), RF (1995,2000yy) larda bioekvivalentlikni o‘rganish reglamentlari mavjud bo‘lib, ularda bu tekshiruvlarni o‘tkazish zaruriyati asoslab berilgan.
  
• 
  Terapevtik ta’sir kafolatlanishi shart bo‘lsa;
  
• 
  Terapevtik ta’sir doirasi katta bo‘lmagan preparatlarda;
  
• 
  Absorbsiya 70% dan kamligi hisobiga yoki eliminatsiya 79% dan ko‘p preparatlarda farmakokinetikasi bo‘yicha;
  
• 
  Fizik-kimyoviy xossalari ijobiy bo‘lmagan preparatlarda (eruvchanligi kam, turg‘un bo‘lmagan, polimorfizm va x.k.);
  
• 
  Biosamaradorligi bo‘yicha muammoli ekanligi hujjatda tasdiqlangan preparatlarda albatta bioekvivalentlikka tekshiruv o‘tkazilishi kerak.
  

Bioekvivalentlikni o‘rganish, avvalo klinik tadqiqot bo‘lib, uni o‘rganish sub’ekti insondir. Bu tadqiqotlarni klinik farmakolog, klinik shifokor, bioximik va ximik –analitik kabi turli soxa vakillaridan tashkil topgan jamoa olib boradi. Bu tadqiqotlarni jonivorlarda o‘tkazish maqsadga muvofiq emas.

Quyidagi hollarda:

• 
  - klinik oldi izlanishlari;
  
• 
  - preparatni veterinariya amaliyotida qo‘llashga tavsiya qilinganda bu tadqiqotlar jonivorlarda o‘tkaziladi.
  
• 
  Bu holda bioekvivalentlik termini farmakokinetik ekvivalentlik terminiga almashtiriladi.
  
• 
  Bioekvivalentlikni o‘rganishda tekshiriluvchilar kontingenti maksimal darajada bir xil bo‘lishi kerak.
  
• 
  Natijalar bir xil chiqishi uchun 18-55 yoshli sog‘lom odamlar (ayol yoki erkaklar) tanlab olinadi;
  
• 
  Og‘irligi normal fiziologik og‘irligidan 20% dan oshmagan odamlar bo‘lishi k-k.
  
• 
  CHekmaydigan kishilar bo‘lishi maqsadga muvofiq;
  
• 
  Ba’zi hollarda sog‘lom adam o‘rniga biror kasallik bilan og‘rigan bemorda tekshiruv o‘tkaziladi (onkologik va VICH –infeksiyani davolashda qo‘llaniladigan preparatlar sinalganda).
  
• 
  Minimal tekshiriluvchilar soni-12 kishi bo‘lishi k-k.
  
• 
  Tekshiriluvchilarga dublyor ham tayyorlab qo‘yiladi, ularning soni umumiy tekshiriluvchilar sonining 25%ini tashkil etadi.
  

23-maruza: Korrelyasion koeffitsientni hisoblash va taxlil qilish usullari.

Reja:

Kirish

1.Biosamaradorlik turlari

-absolyut

-nisbiy.

2.Farmakokinetik usulda BS ni aniqlash

3.Korrelyasiya koeffitsientini aniqlash

Hulosa

BS tegishli dori turidagi DM umumiy miqdoridan uning qonga so‘rilgan ulushi (qismi), uning qon oqimida paydo bo‘lish tezligi va uning ma’lum bir konsentratsiyasi organizmda qancha vaqt davomida saqlanishi bilan belgilanadi. BS tushunchasi 1974 y. JSST XVII assambleyasida e’tirof qilingan.

Tayyor dorilarni biosamaradorligini aniqlashning ikki hil usuli mavjud:

- farmakokinetik

- farmakodinamik

Birinchi usul dori shakli yuborilgandan so‘ng ma’lum vaqt ichida uni qondagi, peshobdagi konsentratsiyasining o‘zgarishi yoki chiqish tezligini aniqlash orqali o‘rganiladi.

Ikkinchi usul dori modda yoki uning faol metabolitlari bilan bo‘ladigan farmakodinamik va biologik ta’sirlarini o‘lchashga asoslangan bo‘lib, bu usul ancha murakkab hisoblanadi.

SHuning uchun birinchi usul ko‘p qo‘llaniladi. Biologik ta’sir darajasini aniqlash taqqoslash tipida olib boriladi. Bunda tekshirilayotgan dori shakli (standart) bilan taqqoslanadi.

Farmakokinetikada qo‘llaniladigan usullar

- in vivo

- in vitro usullari

in vitro - instrumental usul bo‘lib, turli hil asbob uskunalar yordamida dori turidagi dori moddani ajralib chiqish tezligini aniqlash orqali amalga oshiriladi.

BS ni aniqlash tenglamasi:

BS % bilan ifodalanadi va quyidagi formula orqali topiladi.

BS = (B : A) x 100%;

bu erda: BS – biosamaradorlik;

A – standart DT berilgandan so‘ng undan so‘rilgan DM miqdori;

V – tekshirilayotgan DT berilgandan so‘ng undan so‘rilgan DM miqdori;

Biosamaradorlik (BS) turlari:

Absolyut BS

Nisbiy BS

Absolyut biosamaradorlikni aniqlashda, standart dori shakli sifatida venaga yuboriladigan dori shakli olinadi. Venaga yuboriladigan dori shakli aniq natija beradi, yuborilgan doza katta qon aylanish sistemasiga tushadi va biologik ta’sir darajasi to‘liq (100%) bo‘ladi.

Dorini nisbiy biologik samaradorligini aniqlash ko‘p tarqalgan va maqsadga muvofiqdir. Bunda standart hisobida dori preparatini ichiladigan eritmasi olinadi. Agar preparat suvda erimasa, uni og‘iz orqali yuboriladigan shakli olinishi mumkin. Har ikki holda ham dori shakllarini xarakteristikalari to‘liq keltirilgan bo‘lishi shart.

Biologik samaradorlikni farmakokinetik usulda aniqlash uchun, belgilangan vaqt oralig‘ida organizdan biologik suyuqlik olinib, undagi dori modda konsentratsiyasi aniqlanadi.

Biologik suyuqlik sifatida vena yoki arteriyadan olingan qon, peshob ishlatilishi mumkin. Dori preparati yoki uning metabolitini biologik suyuqlikdagi miqdori haqidagi natijalar jadvalga kiritilib, ular asosida grafik tuziladi.

Ko‘rgazma №1. Tayyorlash usuli bilan farqlanadigan bir xil doza bir xil shakldagi dorining og‘iz orqali yuborilganda so‘rilishi va qondagi konsentratsiyasini ko‘rsatuvchi grafik.

T_max – Maksimal terapevtik konsentratsiya.

T_min – Minimal terapevtik konsentratsiya.

Agar kasalga “S” dori formasi berilsa, dori moddasining qondagi konsentratsiyasi minimal terapevtik ta’sir ko‘rsatish uchun ham etarli bo‘lmaydi. Bu holat dori moddasi qonga yomon so‘riladigan shaklda berilganligini ko‘rsatadi va bemor dori foydasidan, uning davolash xususiyatidan mahrum etilgan bo‘ladi. Faqat “V” formadagi dori moddasi tanaga yaxshi so‘riladi va uning qondagi konsentratsiyasi etarli darajada ma’lum vaqt turg‘un bo‘ladi.

Dorining biologik ta’sir darajasi quyidagi ko‘rsatkichlar orqali belgilanishi mumkin:

1. Dori moddasini organizmdagi harakatini ko‘rsatuvchi grafik osti yuzasi.

2. Dori moddasini biologik suyuqlikdagi maksimal miqdori.

3. Dori moddasini organizmga so‘rilib, biologik suyuqlikdagi yuqori konsentratsiya hosil bo‘lguncha o‘tgan vaqt.

M. E. K. (minimal effektli konsentratsiya) – preparatni qondagi terapevtik ta’sir ko‘rsatmaydigan eng past (minimal) konsentratsiyasi.

S_A – “A” dori formasi yuborilgandagi dori preparatini maksimal konsentratsiyasi .

S_V – “V” dori formasi yuborilgandagi dori preparatini maksimal konsentratsiyasi .

S_S – “S” dori preparati yuborilgandagi dori formasining maksimal konsentratsiyasi.

T_A, T_{V ,}T_S –A, B, S dori shakllari yuborilganda qonda hosil bo‘lguncha qadar ketgan vaqt.

SHuni ta’kidlab o‘tish kerakki, grafik ostidagi yuza preparatni biologik suyuqlikdagi umumiy miqdorini ko‘rsatsada, biologik ta’sir darajasi to‘g‘risida to‘liq xulosa bera olmaydi. Grafikda ko‘rsatilgandek, uchchala yuza ham umumiy ko‘rinishda bir-biriga teng. Ammo grafiklarga etibor bilan qaralganda, shu narsa yaqqol ko‘rinib turibdiki, S dori shakli yuborilsa, dori preparatini konsentratsiyasi minimal terapevtik konsentratsiyaga ham etmaydi. Demak, bu dori shakli qo‘llanilganda kasalni davolash xususiyati bo‘lmaydi.

Korrelyasiya Korrelyasiya (ot lat. correlatio – sootnoshenie, vzaimosvyaz), korrelyasionnaya zavisimost – statisticheskaya vzaimosvyaz dvux ili neskolkix sluchaynыx velichin (libo velichin, kotorыe mojno s nekotoroy dopustimoy stepenyu tochnosti schitat takovыmi).

S biofarmatsevticheskoy tochki zreniya korrelyasiyu mojno predstavit kak vzaimosvyaz mejdu sootvetstvuyuщimi in vitro xarakteristikami i in vivo parametrami biodostupnosti.

Korrelyasiya mojet bыt dokazana putem rascheta koeffitsienta korrelyasii s pomoщyu uravneniya regressii. Korrelyasiya koeffitsientini hisoblash formulasi:

• 
  R-korrelyasiya koeffitsienti.
  
• 
  X -erigan modda miqdori mg,% Xi-erigan moddani o‘rtacha miqdori, mg,%
  
• 
  Y-gipolipidemik samaradorlik, mg,%
  
• 
  Yi-gipolipidemik samaradorlikning o‘rtacha miqdori mg,%
  
• 
  n-tajriba soni M_r -korrelyasiya koeffitsientining o‘rtacha xatoligi
  

Flateron tabletkasi In vitro va In vivo usullarida

o‘tkazilgan tajribalar natijalari

Tajribalar, №	Biosamaradorlik,%
	In vitro usuli	In vivo usuli
1	82,75	61,30
2	82,60	61,10
3	84,25	60,85
4	83,25	60,05
5	83,90	60,00

In vitro va In vivo tajribalari asosida flateron tabletkasi uchun korrelyasiya koeffitsientini hisoblash

№	X	Y	(Xi-X)	(Yi-Y)	(Xi-X) (Yi-Y)	(Xi-X)^2	(Yi-Y)^2
1	82,75	61,30
2	82,60	61,10
3	84,25	60,85
4	83,25	60,05
5	83,90	60,00
	Xi=83,35	Yi=60,66	Ʃ=0	Ʃ=0	Ʃ=	Ʃ=	Ʃ=

R-korrelyasiya koeffitsienti.

_ -erigan modda miqdori mg,%

_-erigan moddani o‘rtacha miqdori, mg,%

Y-gipolipidemik samaradorlik, mg,%

_-gipolipidemik samaradorlikning o‘rtacha miqdori mg,%

n-tajriba soni