O‘zbekiston Respublikasi

Davlat moliyaviy nazorati organlarining vazifalari va

funksiyalari
Moliyaviy nazorat tizimida umudavlat nazorat organlari, maxsus moliyaviy nazorat organlari alohida ahamiyatga ega.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mustahkamlangan hokimiyatni taqsimlanish printsipi Prezident va vakolatli hukumat organlari tomonidan ijro hokimiyati organlarining moliyaviy faoliyatini nazorat qilishni nazarda tutadi. Bunday nazorat, avvalambor, respublika va mahalliy byudjetlarni, davlat maqsadli nobyudjet fondlarining loyihalarini ko’rib chiqish va qabul qilishda hamda ularning ijrosi haqida hisobotlarni tasdiqlashda amalga oshiriladi.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 78-moddasining 8- bandiga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Vazirlar Mahkamasining taqdimoti bo’yicha mamlakat byudjetini qabul qiladi va uning ijrosi ustidan nazorat o’rnatadi. Xalq deputatlari Kengashlari ayrim mintaqalarga ajratiladigan byudjet mablag’laridan maqsadli foydalanish hamda mahalliy byudjetlarning ijro etilishini nazorat qiladi. Bundan tashqari, vakolatli organlar zimmasiga ayrim tarmoqlar va sohalarda byudjet mablag’laridan foydalanish ustidan nazoratni amalga oshirish yuklatilishi mumkin.

Parlament nazorati sohasidagi milliy tajriba, ushbu masalada huquqshunos-olim va ekpertlarning nazariy qarashlari hamda xorij tajribasini o’rgagan holda mamlakatimizda 2016 yil 11 aprelda davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining parlament oldidagi mas’uliyatini kuchaytirish, munosabatlarni tartibga solish maqsadida O‘zbekiston Respublikasining “Parlament nazorati” to’g’risida O‘RQ- 403-sonli Qonuni qabul qilindi.

Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining hamda ular mansabdor shaxslarining O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarini, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining va ular organlarining qarorlarini, davlat dasturlarini ijro etish, shuningdek o’z zimmalariga yuklatilgan vazifalar hamda funksiyalarni amalga oshirish bo’yicha faoliyati parlament nazorati ob’yekti hisoblanadi⁴¹.

Moliyaviy nazorat bilan bog’liq Parlament nazorati quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:

• 
  navbatdagi yil uchun O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjetini, davlat maqsadli jamg’armalarining byudjetlarini hamda
  

⁴¹ O‘zbekiston Respublikasining “Parlament nazorati” to’g’risida O‘RQ-403-sonli Qonuni. http://www.lex.uz

soliq va byudjet siyosatining asosiy yo’nalishlarini qabul qilish, shuningdek Davlat byudjeti ijrosining borishini ko’rib chiqish;

• 
  O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining eng muhim masalalari yuzasidan har yilgi ma’ruzasini ko’rib chiqish;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining mamlakat ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishining ayrim dolzarb masalalari yuzasidan hisobotini eshitish;
  
• 
  Qonunchilik palatasi, Senat majlislarida hukumat a’zolarining o’z faoliyatiga doir masalalar yuzasidan axborotini eshitish;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasining hisobotini eshitish;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvi raisining hisobotini eshitish.
  

Shu o’rinda bevosita moliyaviy nazorat bilan bog’liq Parlament nazorati shakllariga batafsil to’htalib o’tamiz.

Davlat byudjeti loyihasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan joriy yilning 15 oktyabridan kechiktirmay Hisob palatasining xulosasi bilan birga Oliy Majlis palatalariga kiritiladi. Davlat byudjeti loyihasi fraktsiyalarda, deputatlar guruhlarida, Qonunchilik palatasining qo’mitalarida dastlabki tarzda muhokama qilinadi, ular Davlat byudjeti loyihasi bo’yicha fikrlar va takliflarni ishlab chiqadi.Qonunchilik palatasining Byudjet va iqtisodiy islohotlar qo’mitasi fraktsiyalardan, deputatlar guruhlaridan, Qonunchilik palatasi qo’mitalaridan kelib tushgan fikrlar va takliflarni umumlashtiradi hamda Davlat byudjeti loyihasini Qonunchilik palatasi tomonidan ko’rib chiqish masalasi bo’yicha xulosa tayyorlaydi. Qonunchilik palatasi Davlat byudjeti loyihasini, qoida tariqasida, uch o’qishda ko’rib chiqadi. Davlat byudjeti loyihasi Qonunchilik palatasi tomonidan ko’rib chiqilayotganda u fraktsiyalarning, deputatlar guruhlarining, Qonunchilik palatasi qo’mitalarining kelib tushgan mulohazalari va takliflarini inobatga olgan holda maromiga etkazish uchun Vazirlar Mahkamasiga yuborilishi mumkin. Vazirlar Mahkamasi Davlat byudjeti loyihasini maromiga etkazadi va uni Qonunchilik palatasi qayta ko’rib chiqishi uchun kiritadi. Davlat byudjetining loyihasi bo’yicha qaror Qonunchilik palatasi tomonidan joriy yilning 15 noyabridan kechiktirmay qabul qilinishi kerak. Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilingan Davlat byudjeti ko’rib chiqish uchun Senatga yuboriladi. Senatga kelib tushgan Davlat byudjeti Senatning Byudjet

va iqtisodiy islohotlar masalalari qo’mitasi tomonidan dastlabki tarzda ko’rib chiqiladi. Davlat byudjeti yuzasidan qaror Senat tomonidan joriy yilning 15 dekabridan kechiktirmay qabul qilinishi kerak.

Qonunchilik palatasi har yili, hisobot yilidan keyingi yilning 15 mayidan kechiktirmay o’z majlisida Hisob palatasining hisobotini eshitadi. Ushbu hisobot dastlabki tarzda fraktsiyalar, deputatlar guruhlari, shuningdek Qonunchilik palatasining Byudjet va iqtisodiy islohotlar qo’mitasi tomonidan ko’rib chiqiladi. Hisob palatasining hisobotini eshitish yakunlari bo’yicha Qonunchilik palatasi qaror qabul qiladi, qaror qabul qilingan kundan e’tiboran o’n kun ichida Hisob palatasiga va Senatga yuboriladi. Shundan Hisob palatasining hisoboti dastlabki tarzda Senatning Byudjet va iqtisodiy islohotlar masalalari qo’mitasi tomonidan ko’rib chiqiladi. Hisob palatasining hisobotini eshitish yakunlari bo’yicha Senat qaror qabul qiladi, qaror qabul qilingan kundan e’tiboran o’n kun ichida Hisob palatasiga va Qonunchilik palatasiga yuboriladi.

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvi raisining Senatga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda taqdim etilgan har yilgi hisoboti Senatning navbatdagi majlisida dastlab Byudjet va iqtisodiy islohotlar masalalari qo’mitasi tomonidan ko’rib chiqiladi. Ushbu hisobotini eshitish yakunlari bo’yicha Senat qaror qabul qiladi, qaror O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga yuboriladi.

Davlat byudjetining ijrosi ustidan Qonunchilik palatasi nazoratni amalga oshiradi, ya’ni O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan taqdim etilgan Davlat byudjeti ijrosining borishi to’g’risidagi axborotni va zarur materiallar asosida moliya yilining har choragidagi byudjet ijrosining borishini ko’rib chiqadi. Qonunchilik palatasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan hisobot yilidan keyingi yilning 15 mayidan kechiktirmay Hisob palatasining xulosasi bilan birga taqdim etilgan Davlat byudjetining ijrosi to’g’risidagi yillik hisobotni fraktsiyalar, deputatlar guruhlari va Qonunchilik palatasining qo’mitalarida dastlabki tarzda muhokama qilish asosida ko’rib chiqadi va tasdiqlaydi.

Moliyaviy nazorat bo’yicha muhim vazifa va funksiyalar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi zimmasiga ham yuklatilgan. O‘zbekiston Respublikasining «O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to’g’risida» 1993 yil 6 maydagi qonunining 12-moddasiga muvofiq u vazirliklar, davlat qo’mitalari, idoralar va boshqa davlat va xo’jalik boshqaruv organlari faoliyati ustidan nazoratni amalga oshiradi. U davlat moliyaviy nazoratini

amalga oshiruvchi organlar vakolati va funksiyalari tartibini belgilaydi.

O‘zbekiston Respublikasi Byudjet kodeksiga⁴²ga asosan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga byudjet sohasida quyidagi vakolatlar berilgan:

• 
  Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari, shuningdek soliq va byudjet siyosatining asosiy yo’nalishlari loyihalarini ishlab chiqish jarayonini tashkil etadi hamda muvofiqlashtirib boradi;
  
• 
  Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari, shuningdek soliq va byudjet siyosatining asosiy yo’nalishlari loyihalarini ko’rib chiqish hamda tegishli xulosa taqdim etish uchun O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasiga yuboradi;
  
• 
  byudjetnoma loyihasini ko’rib chiqadi va tasdiqlaydi;
  
• 
  byudjetnomani O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalariga taqdim etadi;
  
• 
  davlat boshqaruvi organlarining Davlat byudjetini va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarini ijro etish borasidagi faoliyatini muvofiqlashtirib boradi hamda nazorat qiladi;
  
• 
  Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi to’g’risidagi hisobotlarni har chorakda ko’rib chiqadi;
  
• 
  o’tgan moliya yili uchun Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi to’g’risidagi hisobotlarni tashqi audit o’tkazish hamda baholash uchun O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasiga yuboradi;
  
• 
  Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining tegishli davrdagi ijrosi to’g’risidagi hisobotlarni tasdiqlash uchun O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga taqdim etadi;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksiga asosan, xususan Davlat byudjeti xarajatlariga, respublika byudjetining xarajatlar yoyilmasiga va Davlat maqsadli jamg’armalarining byudjetlariga o’zgartirishlar kiritish tartibi nazarda tutilgan hollarda moliya yili mobaynida Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari parametrlariga o’zgartirishlar kiritish to’g’risidagi takliflarni ko’rib chiqadi;
  

⁴² O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi, 25-modda. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2013 y., 52-I-son

• 
  O‘zbekiston Respublikasi respublika byudjetining qo’shimcha manbalaridan foydalanish to’g’risida qarorlar qabul qiladi;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining zaxira jamg’armasi mablag’laridan foydalanish to’g’risida qarorlar qabul qiladi.
  

Yuqoridagilar bilan bir qatorda Vazirlar Mahkamasi joriy moliya yili uchun mo’ljallangan Davlat byudjeti taqchilligining tasdiqlangan cheklangan miqdori ortgan taqdirda Moliya vazirligining taqdimnomasiga ko’ra O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalariga Davlat byudjeti xarajatlarini qisqartirish to’g’risida takliflar kiritadi.

Moliyaviy nazoratni amalga oshirish bo’yicha O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga davlat va ijroiya hokimiyat boshlig’i sifatida katta vakolatlar berilgan. Respublika Konstitutsiyasi 93- moddasining 8-bandiga muvofiq Prezident ijroiya hokimiyat apparati va jumladan, davlat moliyaviy nazorati funksiyalarini amalga oshiruvchi organlar (Hisob palatasi, Moliya vazirligi, Davlat soliq qo’mitasi va boshqalar)ni shakllantiradi.

Davlat moliyaviy nazorati tizimida Hisob palatasiga katta rol ajratilgan⁴³ bo’lib, tashqi audit va moliyaviy nazoratning eng yuqori organi hisoblanadi.

Jahon amaliyotida mamlakatlarning Hisob palatasi mamlakat byudjetini, davlat aktivlari va passivlari holati va harakatini, oltin- valyuta zaxiralarini, davlat qarzlarini nazoratini amalga oshiradi.

O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi mustaqil va ob’yektiv organ bo’lib, mamlakatimiz Prezidenti va Oliy Majlisiga hisob beradi.

Hisob palatasi O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti loyihalari parametrlarini shakllantirish va ularning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ustuvor jihatlariga mosligini tizimli tahlil qiladi, qabul qilinayotgan davlat va hududiy dasturlarni moliyalashtirish manbalari auditini ta’minlaydi. Shuningdek, palata byudjet tizimi byudjetlariga mablag’lar va byudjetdan tashqari boshqa mablag’lar to’liq tushishini o’rganib boradi hamda nazorat qiladi, zamonaviy axborot texnologiyalarini qo’llashni kengaytirish orqali byudjet daromadlarini oshirishni aniqlaydi va zaxiralarini safarbar qiladi. O‘z navbatida byudjeti tizimi byudjetlari va byudjetdan tashqari boshqa mablag’lar hisobidan xarajatlarning samaradorligi va qonuniyliligini auditdan

⁴³ Hisob Palatasi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002 yil 21 iyundagi PF-3093-son Farmoni bilan tashkil etilgan. http://www.lex.uz

o’tkazadi, ularni barcha darajalarda qisqartirish bo’yicha zaxiralarni aniqlaydi.

O‘zbekiston Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasining faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi farmoni⁴⁴ga asosan pul-kredit va valyuta siyosati, davlat aktivlari va majburiyatlari holati, oltin-valyuta zaxiralarini boshqarishni, shuningdek, qimmatbaho metallar va qimmatbaho toshlar bilan amalga oshiriluvchi amaliyotlarni tashqi auditdan o’tkazish vazifasi ham topshirildi.

Mamlakatimizda iqtisodiyot sohasida, jumladan moliya sohasida tub o’zgarishlarni amalga oshirish jarayonida O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari ishlab chiqildi va ushbu organ asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilandi:

birinchi, O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti loyihasi parametrlari shakllantirilishi va ularning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo’nalish-lariga muvofiqligini tizimli tahlil qilish, qabul qilinayotgan davlat va hududiy dasturlarning moliyalashtirish manbalari bilan ta’minlanganligining auditini amalga oshirish;

ikkinchi, byudjet tizimi byudjetlariga mablag’lar va boshqa byudjetdan tashqari mablag’lar tushumining to’liqligini o’rganish va nazorat qilish, zamonaviy axborot texnologiyalarini keng qo’llash orqali byudjet daromadlarini ko’paytirish zaxiralarini aniqlash va safarbar qilish;

uchinchi, byudjet tizimi byudjeti va boshqa byudjetdan tashqari mablag’lar hisobidan amalga oshirilayotgan xarajatlarning samaradorligi va qonuniyligini auditdan o’tkazish va barcha darajada ularni qisqartirish bo’yicha zaxiralarni aniqlash, byudjet tizimi byudjetlari va davlat tomonidan jalb qilingan mablag’larhisobidan amalga oshirilayotgan investitsiya loyihalarining maqsadga muvofiqligi va asosliligini baholash;

to’rtinchi, soliq va byudjet qonunchiligini yanada takomillashtirish bo’yicha takliflarni ishlab chiqish, tizimli qonunbuzarliklarning sabablari hamda o’zini oqlagan jahon tajribasini o’rganish va umumlashtirish orqali byudjetni rejalashtirishning zamonaviy usullarini joriy qilish;

beshinchi, respublika byudjeti va mahalliy byudjetlar o’rtasidagi nisbatning maqbulligini, mahalliy davlat hokimiyati organlarining



⁴⁴ 2017 yil 10 avgustdagi PF-5147-son Farmoni.

daromad bo’yicha vakolatlari va xarajatlar bo’yicha majburiyatlari belgilanishining to’g’riligini baholash, ularning o’zini-o’zi moliyaviy ta’minlash bo’yicha takliflar ishlab chiqish;

oltinchi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti topshirig’i bo’yicha davlat va hududiy ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining xorijiy mamlakatlarga davlat tashrifi davomida imzolangan kelishuv va hujjatlarni amalga oshirishning to’liqligi va samaradorligi bo’yicha nazoratni tashkil etish;

ettinchi, O‘zbekiston Respublikasining pul-kredit va valyuta siyosati, davlat aktivlari va majburiyatlarining holati, oltin-valyuta zaxiralarini boshqarish, shuningdek qimmatbaho metall va qimmatbaho toshlar bilan bajarilayotgan operatsiyalarni tashqi auditdan o’tkazish.

Hisob palatasi o’z faoliyatini amalga oshirish jarayonida huquqlarga ega ⁴⁵:

• 
  davlat va xo’jalik boshqaruv organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari va boshqa organlar hamda tashkilotlardan o’zining vakolatiga kiruvchi masalalar bo’yicha materiallar va ma’lumotlarni so’rab olish;
  
• 
  o’ziga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirish uchun davlat organlari va tashkilotlarning ma’lumotlar bazasiga kirish;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Markaziy bankdan davlat mablag’larini bank hisob raqamlaridagi va yagona g’azna hisobvarag’idagi harakati to’g’risidagi ma’lumotlarni so’rab olish;
  
• 
  tekshirish o’tkazish va uning natijalari bo’yicha bajarilishi majburiy bo’lgan ko’rsatmalar berish;
  
• 
  tekshirishlar o’tkazish uchun o’z vakolati doirasida davlat organlari va ularning vakillari, nodavlat auditor xizmatlari va alohida mutaxassislarni jalb qilish;
  
• 
  Davlat byudjeti daromadlari prognozining to’g’riligini baholash, soliq solinadigan bazani kengaytirish, soliqlarning yig’iluvchanligi to’liqligini va soliqqa tortish ob’ektlarining to’liq hisobga olinishini ta’minlash bo’yicha o’tkaziladigan nazorat tadbirlariga moliya, soliq va boshqa organlarning xodimlarini jalb etish;
  

⁴⁵ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 10 avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida” PF-5147-son Farmoni. http://www.lex.uz

• 
  Hisob palatasi vakolatlari doirasiga kiruvchi masalalar bo’yicha tekshirilayotgan tashkilotning mansabdor shaxslaridan yozma tushuntirishlar olish;
  
• 
  nazorat tadbirlari natijalari bo’yicha qonun hujjatlari va huquqni qo’llash amaliyotini yanada takomillashtirish, davlat organlari va tashkilotlarning faoliyati samaradorligini oshirish, samarasiz soliq hamda bojxona imtiyozlarini bekor qilish, soliq ma’muriyatchiligi va soliq solinadigan bazaning to’liq qamrab olinganligini yaxshilashga qaratilgan soliq stavkalarini o’zgartirish yuzasidan takliflar kiritish;
  
• 
  o’z vakolatlari doirasida davlat organlari va tashkilotlarga ularning ma’lumotlar bazasidagi nomuvofiqliklarni bartaraf etish to’g’risida bajarilishi majburiy bo’lgan taqdimnomalar kiritish;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat soliq qo’mitasiga, shuningdek mahalliy davlat hokimiyati organlariga hududiy davlat soliq va moliya organlari rahbarlariga nisbatan intizomiy jazo choralarini qo’llash to’g’risida taqdimnomalar kiritish;
  
• 
  Hisob palatasi bilan oldindan kelishilib olinishi belgilangan barcha masalalar bo’yicha tegishli xulosalar berish.
  

Davlat moliyaviy nazorati tizimida O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, Markaziy bank, Davlat soliq qo’mitasi va ularning quyi organlari alohida o’rin tutadi. Moliya-kredit tizimi muassasalari tomonidan amalga oshiriladigan nazoratlarning mazmuni va maqsadi belgilangan vakolat doirasidagi amaliy ehtiyojlar bilan belgilanadi.

Moliya vazirligi o’z tizimiga kiruvchi korxonalar, muassasalar va tashkilotlar faoliyatini to’g’ridan-to’g’ri yoki o’zi tashkil etadigan organlar orqali muvofiqlashtiradi va yo’naltiradi.

Mamlakatimizda moliya organlari faoliyatini tubdan takomillashtirish, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining soliq- byudjet siyosatiga qat’iy rioya etilishini ta’minlash, iqtisodiyotning real sektori tarmoqlarini hamda ijtimoiy sohani barqaror, mutanosib va jadal rivojlantirish, mahalliy byudjetlarning daromad bazasini mustahkamlash, byudjet mablag’laridan samarali foydalanishga yo’naltirilgan vazifalari, funksiyalari, ish shakllari va uslublarini qayta ko’rib chiqish maqsadida quyidagilar O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi hamda uning bo’linmalari faoliyatining ustuvor vazifalari hamda yo’nalishlari etib belgilandi⁴⁶:



⁴⁶ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 18 martdagi “Moliya organlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-2847-son Qarori. http://www.lex.uz

• 
  iqtisodiy o’sishning barqaror yuqori sur’atlarini, iqtisodiyot va ijtimoiy sohaning moliyaviy mutanosibligini ta’minlashda, davlatning ijtimoiy majburiyatlarini to’liq va o’z vaqtida bajarishda, yirik investitsiya loyihalarini moliyalashtirish va mamlakatning mudofaa qobiliyatini mustahkamlashda moliya organlarining rolini oshirishga yo’naltirilgan yagona davlat soliq-byudjet siyosatini amalga oshirish;
  
• 
  iqtisodiyot va aholiga soliq yukini kamaytirish, ishlab chiqarish samaradorligini ta’minlash, mineral-xom ashyo, er- suv hamda boshqa resurslar va uskunalardan oqilona foydalanishda soliq hamda boshqa majburiy to’lovlarning rag’batlantiruvchi rolini kuchaytirish yo’li bilan soliq tizimini izchil takomillashtirib borish, soliq ma’muriyatchiligi samaradorligini oshirish, soliqlar hamda boshqa majburiy to’lovlarni hisoblash va to’lash tartibini soddalashtirish, shuningdek, soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning to’liq yig’ilishini ta’minlash maqsadida ularning stavkalarini optimallashtirish;
  
• 
  byudjetlararo munosabatlarni tubdan takomillashtirish, Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlarining daromad bazasini barcha choralar bilan kengaytirish, viloyatlar va tumanlarni subventsiyadan chiqarib, ularning mutanosibligi va o’zini o’zi qoplay olishini ta’minlash, hududlar hokimliklari bilan birgalikda Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar hamda Toshkent shahrini kompleks va intensiv rivojlantirish asosida Davlat byudjetiga qo’shimcha manbalar jalb etish yuzasidan tizimli ishlarni amalga oshirish, tabiiy va iqtisodiy salohiyatdan yanada to’liq va samarali foydalanish, hududlar iqtisodiyotini modernizatsiyalash va diversifikatsiyalash;
  
• 
  moliyaviy resurslarni iqtisodiy taraqqiyotning eng ustuvor yo’nalishlariga, ijtimoiy sohani, ayniqsa qishloq joylarida, jadal rivojlantirishga, maqsadli investitsiya dasturlarini moliyalashtirishga, belgilangan me’yorlarga muvofiq ularni real moliyalashtirish manbalari bilan mustahkamlashga, ushbu asosda kreditorlik va debitorlik qarzlarini kamaytirishga jamlash;
  
• 
  iqtisodiyot bazaviy tarmoqlarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash borasidagi ishlarni muvofiqlashtirish, qishloq xo’jaligini moliyaviy qo’llab-quvvatlashning samarali usul va mexanizmlarini joriy etish, tovarlar va xizmatlarning ayrim turlariga narx va tariflar
  

belgilash tartibini takomillashtirishhamda to’lov intizomini mustahkamlash;

• 
  byudjet tizimidagi byudjet mablag’laridan maqsadli hamda oqilona foydalanish ustidan davlat moliyaviy nazoratini amalga oshirish, qat’iy iqtisod qilish, ishlab chiqarish va muomala xarajatlarini kamaytirish, nobudgarchilik va talon-torojlikni, maqsadga nomuvofiq chiqimlarni tugatish yuzasidan vazirliklar, idoralar, xo’jalik sub’yektlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari bilan birgalikda keng qamrovli profilaktika ishlarini olib borish;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki va boshqa valyuta nazorati organlari bilan birgalikda valyuta-moliya siyosatining asosiy tamoyillari va usullarini shakllantirish, davlatning valyuta resurslarini ko’paytirish va ulardan samarali foydalanish bo’yicha takliflar ishlab chiqish;
  
• 
  fuqarolarning pensiya ta’minoti sohasida davlat siyosatining asosiy yo’nalishlarini ishlab chiqish, Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi daromadlari va xarajatlarining mutanosibligini ta’minlash, Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi tomonidan uning zimmasiga yuklangan vazifalar va funksiyalar, xususan pensiyalar hamda boshqa tegishli to’lovlarni tayinlash va o’z vaqtida to’lash bo’yicha o’rnatilgan qoidalarning qo’llanilishini muvofiqlash- tirish hamda ularni nazorat qilish;
  
• 
  sug’urta tashkilotlarining sug’urta munosabatlari barcha qatnashchilarining huquq va qonuniy
  

manfaatlari himoya qilinishini ta’minlashga qaratilgan faoliyatini nazorat qilish, buxgalterlik hisobi va hisobotining yagona metodologiyasini shakllantirish va amalga oshirish, auditorlik faoliyatini tartibga solish, mamlakatning moliya bozorlarini rivojlantirish bo’yicha davlat siyosatini amalga oshirishda ishtirok etish;

• 
  davlat moliya siyosati sohasida kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini tashkil etish, Moliya vazirligi, uning markaziy apparati hamda tarkibiy bo’linmalarining ish shakllarini va usullarini tubdan takomillashtirish, moliya organlari faoliyatida byurokratizm va sansalorlik hollariga yo’l qo’ymaslik, inson huquqlari, erkinliklari va manfaatlariga rioya etilishini ta’minlash, jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlariga o’z vaqtida e’tiborqaratish, zimmaga yuklatilgan vazifalarning o’z
  

vaqtida va sifatli bajarilishi uchun moliya organlari xodimlarining mas’uliyatini oshirish

Moliya organlarining ko’p qirrali nazorat faoliyati byudjetni rejalashtirish, moliyaviy rejalar va smetalar loyihalarini ko’rib chiqish, byudjet barcha daromadlarini to’plash, davlat byudjeti bilan tegishli moliya yili uchun nazarda tutilgan chora-tadbirlarni moliyalashtirish jarayonida amalga oshiriladi.

O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzurida Davlat moliyaviy nazorati Bosh boshqarmasi mavjud bo’lib, u O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 24 oktyabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining Davlat moliyaviy nazorati bosh boshqarmasi to’g’risida Nizom” 870-son Qaroriga asosan faoliyat yuritadi.

Bosh boshqarma moliyaviy huquqbuzarliklar profilaktikasini, byudjet tizimi byudjetlari mablag’lari maqsadli sarflanishini, moliyaviy nazorat ob’ektlari tomonidan byudjet qonunchiligiga, shuningdek byudjet va smeta-shtat intizomiga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshiruvchi davlat moliyaviy nazorat organi hisoblanadi.

Quyidagilar Bosh boshqarma va uning hududiy boshqarmalarining vazifalari hisoblanadi:

• 
  byudjet tashkilotlarida byudjet mablag’larini boshqarish va byudjet hisobini yuritish bo’yicha maxsus avtomatlashtirilgan dasturiy mahsulotlar vositasida byudjet tashkilotlarining moliyaviy faoliyatini doimiy monitoring qilish;
  
• 
  byudjet qonunchiligiga rioya etish bo’yicha byudjet tashkilotlari bilan tizimli asosda profilaktika ishlarini olib borish;
  
• 
  byudjet tashkilotlarida aniqlanayotgan pul mablag’lari va moddiy boyliklarni talon-toroj qilish, kamomadlarga yo’l qo’yish, xarajatlar smetasi va shtatlar jadvallarini tuzish, tasdiqlash hamda ijro etish tartibini buzish va byudjet qonunchiligini boshqacha tarzda buzish holatlarini chuqur tahlil qilish va ularni sodir etish shart- sharoitlarini bartaraf qilish bo’yicha aniq chora-tadbirlarni ishlab chiqish;
  
• 
  masofaviy nazoratni keng ko’lamda qo’llash, zamonaviy axborot texnologiyalari va ma’lumotlar bazasi vositasida tekshirish ob’ektlari va maqsadlarini aniqlash yo’li bilan kam samarali taftishlarni qisqartirish bilan bir vaqtda byudjet tashkilotlarini tekshirish samaradorligini oshirish;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti mablag’lari va byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg’armalari
  

mablag’laridan foydalanishda byudjet qonunchiligiga hamda byudjet va smeta-shtat intizomiga rioya etilishi ustidan moliyaviy nazoratni amalga oshirish;

• 
  O‘zbekiston Respublikasi tomonidan yoki uning kafolati ostida jalb qilingan kreditlardan (qarzlardan), shuningdek insonparvarlik yordami va texnik ko’maklashish mablag’laridan maqsadli foydalanilishi ustidan moliyaviy nazoratni amalga oshirish;
  
• 
  davlat maqsadli va boshqa jamg’armalari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi boshqa jamg’armalar mablag’laridan foydalanishda qonunchilikka rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshirish;
  
• 
  o’z vakolatlari doirasida jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlarini ko’rib chiqish hamda ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta’minlash;
  
• 
  moliya inspektori lavozimi joriy etilgan tashkilotlarda aktsiz solig’ini to’g’ri hisoblanishi va o’z vaqtida to’lanishi yuzasidan nazorat o’rnatish;
  
• 
  paxta tozalash korxonalarida hisobga olish va hisobotning haqqoniyligi ustidan davlat nazoratini amalga oshirilishini ta’minlash.
  

Davlat moliyaviy nazoratini amalga oshirishda soliq organlari muhim rol o’ynaydi. O‘zbekiston Respublikasining «Davlat soliq xizmati to’g’risida» 1997 yil 29 avgustdagi qonuni⁴⁷ soliq nazoratining asoslari, uni amalga oshirish bo’yicha soliq organlarining huquq va majburiyatlarini belgilab beradi.

Soliq nazorati soliq to’lovchilarni, soliq solish ob’ektlarini va soliq solish bilan bog’liq ob’ektlarni hisobga olishning, shuningdek soliq to’g’risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilishning yagona tizimidan iboratdir. U davlat soliq xizmati organlari tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi⁴⁸ da keltirilgan shakllarga asosan amalga oshiriladi.

Soliq ma’muriyatchiligini amalga oshirishda bir qator muammolarni bartaraf etish maqsadida 2017 yil 18 iyulda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Soliq ma’muriyatchiligini tubdan takomillashtirish, soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning yig’iluvchanligini oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi farmoni qabul qilindi va unda davlat soliq xizmati organlari tizimini isloh qilishning quyidagi muhim yo’nalishlari belgilandi:



⁴⁷O‘zbekiston Respublikasining 2018 yil 9 yanvardagi O‘RQ-459-sonli Qonuni. http://www.lex.uz.

⁴⁸ O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2007 y., 52 (I)-son. http://www.lex.uz

• 
  soliq ma’muriyatchiligi jarayoniga zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalari va ilg’or avtomatlashtirilgan tahlil uslublarini keng joriy etish, soliq to’lovchilarga, eng avvalo, tadbirkorlik sub’yektlariga to’g’ridan-to’g’ri muloqotsiz elektron xizmat ko’rsatishga to’liq o’tish;
  
• 
  soliq solish ob’ektlari va soliq solinadigan bazaning o’z vaqtida hamda ishonchli hisobga olinishini ta’minlash, vakolatli organlar va tashkilotlar mansabdor shaxslarining soliq solish masalalari bilan bog’liq bo’lgan ishonchli axborotini o’z muddatida taqdim etish bo’yicha mas’uliyatini oshirish;
  
• 
  soliq majburiyatlarini bajarishda soliq to’lovchilarga har tomonlama ko’maklashish, soliqqa oid huquqbuzarliklar profilaktikasining ta’sirchan mexanizmlarini ishlab chiqish va soliq to’lovchilarning huquqiy madaniyatini oshirish, soliq nazoratini amalga oshirishning zamonaviy uslublarini joriy etish;
  
• 
  makroiqtisodiy ko’rsatkichlar dinamikasi va hududlarning soliq salohiyatini tizimli tahlil qilish orqali soliq solish ob’ektlarini to’liq qamrab olish va soliq solinadigan bazani kengaytirishni ta’minlash bo’yicha samarali tadbirlarni amalga oshirish;
  
• 
  faoliyat ko’rsatmayotgan korxonalarning faoliyatini tiklashga har tomonlama ko’maklashish, past rentabelli va zarar ko’rib ishlayotgan korxonalarning moliyaviy ahvolini sog’lomlashtirish, o’zaro hisob-kitoblar mexanizmlarini mustahkamlash, soliq qarzi oshishiga yo’l qo’ymaslik orqali soliq solinadigan bazani kengaytirish;
  
• 
  soliq solish masalalari, shu jumladan respublika va mahalliy byudjetlar daromadlarini oshirishning qo’shimcha zaxiralarini aniqlash orqali moliya organlari, manfaatdor vazirlik va idoralar, shuningdek mahalliy davlat hokimiyati organlari bilan hamkorlikni yanada kengaytirish;
  
• 
  kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo’yish, soliq organlarini yuqori ma’naviy-axloqiy sifatlarga ega malakali xodimlar bilan to’ldirish bo’yicha tizimli ishlarni amalga oshirish, shuningdek xodimlar o’rtasida huquqbuzarliklar profilaktikasini ta’minlash va ular uchun xizmatni o’tashning munosib shart-sharoitlarini yaratish.
  

Davlat soliq xizmati organlarining moliyaviy nazoratga oid asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  soliq qonunchiligi, soliqlar hamda O‘zbekiston Respublikasi Byudjetdan tashqari Pensiya fondiga majburiy
  

to’lovlarning o’z vaqtida hisoblab yozilishi, to’liq va o’z vaqtida to’lanishini nazorat etish;

• 
  soliq qonunchiligiga rioya etilishining zaruriy shartlarini ta’minlash, soliq to’lovchilarga soliq majburiyatlarini bajarishda yordam ko’rsatish, soliq bo’yicha qoidabuzarliklarni aniqlash, ogohlantirish va to’xtatib qo’yish.
  

Davlat soliq xizmati organlari o’z vakolati doirasida quyidagi huquqlarga ega:

• 
  soliq to’lovchilarda (jumladan soliq to’lovchilar bilan bog’langan qarshi sub’yektlarda) O‘zbekiston Respublikasi nobyudjet Pensiya fondiga majburiy to’lovlarning o’z vaqtida hisoblab yozilishi, to’liq va o’z vaqtida to’lanishi bilan bog’liq bo’lgan moliyaviy hujjatlarni, shuningdek eksport-import operatsiyalari bilan bog’liq bo’lgan hujjatlarni tekshirish, tekshiruv vaqtida yuzaga keladigan masalalar bo’yicha zarur bo’lgan tushuntirish, ma’lumotnoma va ma’lumotlarni olish;
  
• 
  qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda yuridik shaxslar hamda jismoniy shaxslarning banklardagi va boshqa moliya-kredit tashkilotlaridagi hisobvaraqlari bo’yicha operatsiyalarni to’xtatib qo’yish.
  

Davlat soliq xizmati organlari o’z zimmalariga yuklatilgan vazifalarni boshqa davlat boshqaruv organlari, joylardagi davlat hokimiyati organlari, fuqarolarning o’zini o’zi boshqaruv organlari, statistika va moliya organlari, banklar va boshqa tashkilotlar bilan o’zaro birgalikda bajaradilar. Ko’rsatilgan organlar va tashkilotlar soliq xizmati organlariga soliq qonunchiligiga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini amalga oshirish va soliq qonunbuzarligiga qarshi kurashda yordam berishlari shart.

Ko’rsatilgan qonunchilik hujjatida nazarda tutilgan soliq nazoratini tashkil etish Davlat soliq qo’mitasi va uning organlari tomonidan amalga oshiriladi. Davlat soliq xizmati organlari faoliyatini huquqiy tartibga solishni yanada takomillashtirish maqsadida Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 28 avgustdagi 677-sonli “Davlat soliq xizmati organlari faoliyatini huquqiy tartibga solishni yanada takomillashtirish to’g’risida”gi qaroriga muvofiq “O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi to’g’risida Nizom”⁴⁹ yangitdan tasdiqlandi. Ushbu nizomga muvofiq Davlat soliq qo’mitasi soliq to’g’risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini, davlatning iqtisodiy manfaatlari va mulkiy huquqlari himoya qilinishini ta’minlash

⁴⁹ Izoh: dastlab ushbu nizom Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 5 maydagi 180-son Qaroriga muvofiq qabul qilingan edi.

sohasidagi nazorat bo’yicha respublika davlat boshqaruvi organi hisoblanadi va o’z faoliyatida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga bo’ysunadi. Davlat soliq qo’mitasining moliyaviy nazorat sohasidagi asosiy vazifasi soliq to’lovchilar tomonidan soliq qonunchiligiga rioya etilishi, soliqlar, yig’imlar va boshqa majburiy to’lovlarning to’g’ri hisoblab yozilishi, ularning to’liq va o’z vaqtida to’lanishi ustidan nazoratni amalga oshirish hisoblanadi.

Davlat soliq qo’mitasi zimmas iga soliq nazorati bo’yicha bir qator vazifalar yuklatilgan:

• 
  davlat soliq siyosatini amalga oshirish;
  
• 
  soliq sohasidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi, soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning to’g’ri hisoblab chiqilishi, to’liq va o’z vaqtida to’lanishi yuzasidan ta’sirchan nazoratni ta’minlash;
  
• 
  soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksiga va boshqa qonun hujjatlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetiga, davlat maqsadli jamg’armalariga va byudjetdan tashqari jamg’armalarga to’liq miqdorda tushishini ta’minlash;
  
• 
  soliq to’lovchilar, soliq solish ob’ektlari hamda soliq solish bilan bog’liq bo’lgan ob’ektlarning to’liq va o’z vaqtida hisobga olinishini ta’minlash, ularni to’liq qamrash va hisobga olish mexanizmlarini takomillashtirish, Soliq to’lovchilar identifikatsiyalash tartib raqamlarining yagona reestrini yuritish;
  
• 
  soliq solish bazasini kengaytirish hamda soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning yig’iluvchanligini oshirish chora-tadbirlarini ro’yobga chiqarish, soliq sohasidagi huquq buzilishlarining oldini olish, aniqlash va ularga barham berish bo’yicha kompleks tadbirlarni amalga oshirish;
  
• 
  pul mablag’larining noqonuniy aylanishi manbalariga barham berish, naqd pul tushumining aholi bilan pulli hisob-kitoblarni amalga oshiruvchi yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan banklar kassalariga o’z vaqtida va to’liq topshirilishi yuzasidan tizimli nazoratni ta’minlash;
  
• 
  soliq qonunchiligiga rioya etish uchun zarur shart-sharoitlarni ta’minlash, soliq to’lovchilarga soliq majburiyatlarini bajarishda yordam ko’rsatish, ularga ko’rsatiladigan axborot-maslahat xizmatlari turlarini kengaytirish;
  
• 
  bozorlar va savdo komplekslarining moliya-xo’jalik faoliyati yuzasidan qat’iy nazoratni amalga oshirish;
  
• 
  davlat soliq xizmati organlarini halol, yuqori malakali, o’z ishiga sadoqatli xodimlar bilan ta’minlash, kadrlar tarkibining sifat darajasini yaxshilash bo’yicha tizimli ishlarni amalga oshirish;
  

O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi tizimida 2000 yil 13 martdagi Vazirlar Mahkamasining 87-sonli qarori bilan Bosh nazorat-taftish boshqarmasi⁵⁰ tuzilgan bo’lib, uning Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar bo’linmalari mavjud.

Quyidagilar bosh boshqarmaning asosiy vazifalari hisoblanadi:

• 
  xo’jalik yurituvchi subektlar tomonidan soliq to’g’risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi, soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning to’g’ri hisoblab chiqarilishi, to’liq va o’z vaqtida to’lanishini nazorat qilish; soliqqa oid huquqbuzarliklarni aniqlash, ularning oldini olish, ularga barham berish;
  
• 
  fuqarolarning soliq qonunchiligi buzilishlari faktlari to’g’risidagi xatlari, shikoyatlari va arizalarini ko’rib chiqish;
  
• 
  soliq to’lovchilar bilan soliq qonunchiligiga rioya etilishini ta’minlash bo’yicha ish olib borish.
  

Davlat soliq xizmati organlariga yuklatilgan vazifalardan kelib chiqib, bosh boshqarmaga qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vazifalar ham yuklatilishi mumkin.

Davlat moliyaviy nazorati bo’yicha funksiyalarni bank tizimi ham bajaradi. O‘zbekiston Respublikasining «O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to’g’risida» 1995 yil 21 dekabrdagi qonuni⁵¹ga muvofiq u bank tizimi barqarorligini qo’llab-quvvatlash, omonatchilar va kreditorlarning manfaatlari himoyalanishini ta’minlash maqsadida bank nazoratini va banklar faoliyatini tartibga solishni amalga oshiradi.

Markaziy bank nazorat funksiyalarini bajarish bo’yicha o’z vakolatlarini amalga oshirish yuzasidan bank operatsiyalarini amalga oshirish, buxgalteriya hisobini yuritish va bank statistik hisobotini yuritish, yillik hisobotlarni tuzish uchun banklar tomonidan bajarilishi majburiy bo’lgan qoidalarni belgilaydi.

Mamlakatimizda bank tizimining barqaror faoliyat ko’rsatishi ustidan samarali nazoratni va Markaziy bank faoliyatini yanada takomillashtirishni ta’minlash maqsadida quyidagilar Markaziy bank faoliyatining ustuvor yo’nalishlari etib kuyidagilar belgilandi⁵²:

⁵⁰ Davlat soliq qo’mitasining 2017 yil 9 oktyabrdagi 646-sonli buyrug’i asosan “Davlat soliq qo’mitasining Bosh nazorat-taftish boshqarmasi to’g’risi Nizom”i tapsdiqlangan. http://www.soliq.uz

⁵¹ oxirgi o’zgartirish O‘zbekiston Respublikasining 2018 yil 3 yanvardagi O‘RQ-456- sonli Qonuni bilan kiritilgan. http://www.lex.uz

⁵² O‘zbekiston Respublikasi Prezidentning 2018 yil 9 yanvardagi “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-5296-son Farmoni. http://www.lex.uz

birinchidan, asossiz inflyatsion kutilmalarni oldini olish maqsadida inflyatsion targetlashning printsip va mexanizmlarini bosqichma-bosqich tatbiq qilish bilan pul-kredit siyosati va uning instrumentlarini tubdan takomillashtirish, ushbu usulga o’rta muddatli istiqbolda to’liq o’tish va pul-kredit sohasida amalga oshirilayotgan siyosat va choralarning shaffofligini oshirish;

ikkinchidan, inflyatsiya omillarini chuqur o’rganish va to’lov balansini hisobini yuritish va tahlil qilish tizimini to’liq shakllantirish asosida pul-kredit siyosatini shakllantirish, qabul qilish va amalga oshirish uslublarini takomillashtirish maqsadida statistik, tahliliy va tadqiqot bazasini rivojlantirish;

uchinchidan, bank tizimini tartibga solish va nazorat qilish mexanizmlarini, shu jumladan tijorat banklar faoliyatida yuzaga keladigan muammolarni dastlabki bosqichlarida aniqlash va ularni bartaraf etuvchi choralar ko’rish imkonini beruvchi tijorat banklar tavakkalchiligini boshqarish va baholash tizimini takomillashtirish;

to’rtinchidan, o’rta va uzoq muddat istiqbollarda iqtisodiyotni barqaror o’sishini ta’minlovchi muhim tarkibiy qism sifatida bank tizimini rivojlantirish, tijorat banklar va tadbirkorlik sub’yektlarining o’zaro to’liq sheriklik munosabatlarini shakllantirish, aholining bank tizimiga ishonchli institutsional sherik sifatida ishonchini mustahkamlash uchun raqobat sharoitlarni yaratish;

beshinchidan, to’lov tizimini yanada rivojlantirish, shu jumladan real vaqt rejimida tezkorlik bilan hisob raqamlarni boshqarish va bank operatsiyalarini o’tkazish imkonini beruvchi masofadan bank xizmatlari ko’rsatgan holda tijorat banklarining samarali axborot almashinuvi tizimini tashkil etish;

oltinchidan, nobank kredit tashkilotlarining moliyaviy barqarorligini kuchaytirish, shuningdek ularning faoliyati ustidan nazoratni kuchaytirish bo’yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish;

ettinchidan, bank xizmatlari iste’molchilari huquqi va qonuniy manfaatlari himoyasini ta’minlash, aholi va tadbirkorlik sub’yektlariga moliyaviy ochiqlikni va ularning savodxonlik darajasini oshirish.

Markaziy bankka quyidagi huquqlar berilgan:

• 
  banklardan hisobotlar va boshqa hujjatlarni olish va tekshirish, ularning faoliyati, jumladan operatsiyalari to’g’risida axborot, ma’lumotlarni so’rash va olish;
  

• 
  olingan axborot, ma’lumotlar bo’yicha tushuntirishlar talab qilish;
  
• 
  banklarning ichki auditi bo’yicha talablar belgilash;
  
• 
  bank aktivlarini sifat bo’yicha tasnif qilish va aktivlar bo’yicha ko’rilishi mumkin bo’lgan zararlarni qoplash uchun shunday zaxiralar tuzishni talab qilish;
  
• 
  banklarga ular faoliyatida aniqlangan tartibbuzarliklarni bartaraf etish bo’yicha bajarilishi majburiy bo’lgan yozma buyruqlar, ko’rsatmalar jo’natish.
  

Davlat moliyaviy nazoratning ayrim funksiyalarini boshqa organlar ham bajaradi. Bu, xususan, O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo’mitasi huzuridagi Qimmatli qog’ozlar bozori faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat etish markazi⁵³ga taalluqli bo’lib, u o’z faoliyatini O‘zbekiston Respublikasi vazirlar Mag’kamasining 1996 yil

30 martdagi 126-son li qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi Davlat raqobat qo’mitasi huzuridagi Qimmatli qog’ozlar bozorini muvofiqlashtirish va rivojlantirish markazi to’g’risida” Nizom⁵⁴ga asoan olib boradi. Markaz zimmasiga barcha davlat organlari va xo’jalik yurituvchi sub’yektlar tomonidan qimmatli qog’ozlar to’g’risidagi qonunchilikka rioya etilishini nazorat qilish vazifasi yuklatilgan.

4.