O‘zbekiston respublikasi

8. G‘alatilik. 1951 yilda ajoyib xususiyatga ega bo„lgan zarralar kashf etildi. Bu zarralarni boshqa odatdagi zarralardan farqlash uchun (S) g„alatilik kvant soni kiritildi. Buzarralar g’alatiligi shundaki, ular kuchli o’zaro ta’sir orqali yuz beruvchi jarayonlarga xos vaqtlarda (~10-23s) hosil bo’ladi, lekin hosil bo’lgan zarralar nisbatan katta yashash vaqtiga ega (10-8-10-10s). Reaksiyada energetik jihatdan mumkin bo’lsada, yolg’iz g’alati zarra tug’ilmaydi,
g’alatilikka ega bo’lgan zarralar bilan birgalikda vujudga keladi.
G’alatilikning saqlanish qonuni kuchli va elektromagnit o’zaro ta‟sirlarda o„rinli bo’lib,kuchsiz o’zaro ta‟sirda buziladi. G’alatilik additiv kattalik, yani murakkab sistemaning g’alatiligi uni tashkil etuvchilari g’alatiliklarining arifmetik yig’indisiga teng.

1.2.Yuqori energiyali adronlarning o’zaro tasirlashuvlari uchun kvark-glyuonlar tori modeli (KGTM)

Adronlarni yuqori energiyada tezlashtiruvchi qurilmalarni barpo qilish va reaksiya mahsulotlarini qayd qiluvchi detektorlarni yaratish juda katta xarajatlarni talab etadi. Shu bilan birga eksperiment shartlarini hisobga oluvchi va katta hajmdagi tajriba tajriba natijalarini nazariya bilan solishtirish lozim bo’ladi. Buning oqibatida har xil energiyali adronlarning va yadrolarning to‘qnashuvlariga oid ko‘p sonli dastur-generatorlar paydo bo‘ldi.Kvark-glyuonlar tori modelining asosi kvant xromodinamikasida jarayonlar amplitudasini va kvarklarning adronlarga o‘tishi jarayonlarini ifodolovchi tor tipidagi fenomenologik modellarni 1/N –ko‘rinishda yoyishga asoslangan. Adronli jarayonlarning amplitudasini 1/N kattalik bo‘yicha yoyishda (bu yerda N- kvarklar

hidi yoki rangining soni) har xil topologiyali diagrammalar paydo bo‘ladi.
Yuqori energiyalarda bu diagrammalar Redje xususiyatidagi t-kanalda almashinuv jarayonlariga javob beradi.Masalan, planar diagrammalar ikkilamchi redjeonlar bilan almashinuvlarga,
silindrik diagrammalar esa elastik to‘qnashuvlardagi Pomeranchuk qutblariga javob beradi. Va nihoyat, bir necha pomeronlar bilan almashinuvchi jarayonlarga javob beruvchi murakkab topogiyali dasturlar ham mavjud. Bu αp>1 intersantli pomeronlar bilan bog‘lanishda muhim rol o‘ynaydi. Chunki ularning sochilish amplitudasiga hissasi energiya oshishi bilan bir barionli almashuvga nisbatan tezroq
oshib boradi. Topologik yoyish diagrammalariga kvark-glyuonlar torining paydo bo‘lishi va yemirilishiga mos keluvchi fazo-vaqt manzarasi mos qo‘yiladi. Bumodel orqali hisoblashlar bajarishda kvarklarning bo‘ylama impuls bo‘yicha taqsimot funksiyasidan hamda kvarklarning har xil asimtotik ko‘rinishdagiadronlarga fragmentatsiyalanish funksiyasidan foydaniladi.
Model tafsiloti








Torning adronlar hosil qilib uzilishini modellashtirish Berilgan massa, impuls va kvark tarkibiga ega bo‘lgan torning uzilishini modellashtirish z o‘qli torning tinch holat sistemasida amalga oshirildi. Bunda z o‘qi adronning tor ikkala tomonidan teng ehtimoliyatli ko‘chishining uchish yo‘nalishi bo‘ylab tanlangan. Yemirilish jarayonini modellashtirish Fild –Feynman algoritmiga asoslangan va u [8]da mufassal bayon qilingan. Biroq bizning holda sezilarli chetlanishlar mavjud. Avvalo, alohida torning yemirilishida energiyaning, impulsning va kvant sonlarining saqlanish qonunlari bajariladi. Kvark(antikvark) larning barionlarga o‘tishi va antikvarklarning antibarionlar va mezonlarga o‘tishi qaraladi. Fragmentatsiyalanishning barcha modalari 1-rasmda keltirilgan












2-rasm. Modelda qo’llanuvchi kvarklarning, antikvarklar va dikvarklarning
mezonlar va barionlarga fragmentatsiyalanishi modalari.