О‘zbekiston respublikasi
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
ri va vaqti Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar Tayyorgar lik bosqichi 1. Mavzu bо‘yicha о‘quv materiallarni, ya’ni taqdimot va tarqatma materiallarni tayyorlash. 2. Talabalarni jonlantirish uchun mavzu doirasida savollarni, kо‘rgazmali sxemalarni yaratish. 3. Talabalar о‘quv faoliyatini baholash mezonlarini ishlab chiqish. 4. О‘quv kursini о‘rganishda foydalaniladigan adabiyotlar rо‘yxatini tartiblashtirish.
Mavzuga kirish (10 daqiqa) 1.1. Mavzuning nomini ekranga chiqaradi va mazkur mavzuni yoritishdan kutilayotgan asosiy natijalar tо‘g‘risida axborot beradi,(1-ilova). 1.2. Mavzuni yoritish bо‘yicha tuzilgan reja savollari ni namoyishga uzatadi.(2-ilova). 1.3. Bugun о‘tilishi kutilayotgan dars mashg‘uloti mulo qot tarzida bо‘lishi ta’kidlanadi. Muloqotni qanday tashkil qilish tо‘g‘risidagi eslatmani ekranga chiqaradi.(3-ilova).
Tinglaydilar Kо‘chirib oladilar.
Tinglaydilar va muloqot qoidalari bilan tanishadilar, muhokama qiladilar va savollarga javob beradilar.
bosqich (60 daqiqa) 2.1. Rower Point dasturi asosida kо‘rgazmali materiallar bо‘yicha ma’ruza о‘qiydi. Ma’ruza davomida asosiy tushunchalarni qayd etish lozimligini uqtiradi. Talabalarning yozib olishlarini ta’kidlaydi. 2.2.Oqsil sintezi,tuzilishi,axamiyati haqida
umumiy tushuncha berish,(4,4.1,4.2,4.3-ilova). (tegish.slaidlar) 2.3.Aminokislotalar haqida ma’lumot berib slayd lar orqali namoyish olib boradi.(5,5.1-ilova). 2.4.Genotip,fenotip,xaqida ma’lumot beradi.(7,7.1, 7.2 - ilova).
2.5.Geterozigota va gomozigota xaqida ma’lumotlar, tablitsalar beriladi.(8-ilova). 2.6.Talabalar bilimlarini faollashtirish mustaxkam lash maqsadida quyidagi savollarni beradi:(9-ilova). -Oqsillarni sintezi, tuzilishi tushunchalarini yoritib bering? -Aminokislotalar haqida tushuncha uni ahamiyati nimadan iborat? -Genotip va fenotip xaqida, nima bilasiz? -Geterozigota va gomozigota tushuntirib bering?
Tinglaydilar, yozadilar.
Talabalar berilgan savollarga javob
beradilar.
MAVZU: Oqsil sintezi va uni kimyoviy tarkibi.Aminokislota lar va ularni hossalari. Fenotip va genotip. Geterozigota va gomozigota.
bosqich (10 daqiqa) 3.1. Mavzuni umumlashtiradi va umumiy xulosalar yasaydi. Talabalar diqqatini mavzuning asosiy
tomonlariga qaratadi. 3.2. Mustaqil ishlashlari uchun nazoarat savollariga javob tayyorlab kelish vazifasini beradi. Tinglaydilar.
oladilar.
1-ilova
3-ilova
20 aminokislotalarga mos keluvchi RNK kodonlari Kodonlar asosi
birinc hi
ikki
nc hi
uchinchi U S
G U
U Fen
Fen Ley
Ley
S Ser Ser
Ser Ser
РЕЖА:
1. Оқсил синтези ва уни кимёвий таркиби хақида умумий тушунча . 2. Аминокислоталар ва уларни ҳоссалари уни ахамияти. 3. Филогенез хақида умумий тушунча, ва уни ахамияти. 4. Фенотип ва генотип хақида тушунчалар. 5. Генетика фани ирсиятни тушунишдаги роли.
Muloqotga ishtirok etuvchilarga eslatma! 1.Muloqot muammoni yechishga qaratilgan usuldir. 2.Gapirayotganda uzoq sо‘ylama, boshqalar ham о‘z fikrlarini bayon etishlarini unutma.
3.Hissiyotni jilovlagan holda fikringni shunday jamlab aytki, u murod nishoniga tegsin. 4.Muxolifatingni sо‘zlarini hurmat bilan tingla. 5.Monosabatingni aniq bergin va fikrlar takrorlanishiga yо‘l qо‘yma! 6.О‘z bilimdonliging, iqtidoring va zakovatingni kо‘rsatish uchun sо‘ylama, balki munozara mavzusi doirasida sо‘z yuritgin. 7.Fikringni qabul qilishlari va uni ma’qul topishlari uchun kurashgin!
Vizual material 4.1-ilova 4.2-ilova 4.3-ilova
A Tir Tir
Nonsens Nonsens
G
Sis Sis
Nonsens Tri
S U
Ley Ley
Ley Ley
S
Pro Pro
Pro Pro
A
Gis Gis
GluMN2 GluMN2
G
Apr Apr
Apr Apr
A U
Iley Iley
Iley Met
S
T re Tre
Tre Tre
A
AcnNHjj AspMN2 Liz
Liz
G Ser Ser
Apr Apr
G U
Val Val
Val Val
s
Ala Ala
Ala Ala
A
Asp Asp
Glu Glu
G
Gli Gli
Gli Gli
Oqsillar azot tutuvchi makromolekulalardan tashkil topgan biopolimer lardir. Ular peptid bog‘lari orqali bog‘langan aminokisltalardan tashkil topgan bо‘lib, proteinlao deyiladi. Tirik organizmalarning asosiy qismini oqsil egallab, nam vazniga nis batan 25%, quruq og‘irligining 45-50% ini tashkil qiladi.Oqsillar tarki bida 50-59% uglerod, 6,5- 7,3% vodorod, 15-18 % azot, 21-24% kislorod va 2,5 % gacha oltingugurt tutadi. Ular tarkibida ba’zan fosfor ham uchraydi. Oqsillar tarkibida azot miqdori doimiy bо‘lib, о‘rta hisobda 16 % ni tashkil qiladi. Ayrim oqsillar tarkibida temir, mis, yod, marganets va boshqa elementlar ham uchraydi.
REJA:
Oqsillar haqida umumiy tushuncha.
Oqsillarning elementar tarkibi
Aminokislotalar va ularning klassifikatsiyasi
Aminokislotalarning fizik va kimyoviy xossalari.
Oqsillarning fizik va kimyoviy xossalari
Oqsillarning funksiyalari Oqsillar - yuqori molekulyar murakkab birikmalar bо‘lib, aminokislotalardan tashkil topgan. Oqsillarning elementar tarkibi uglerod, vodorod, kislorod, azot hamda oltingugurtdan iborat. Ba’zi oqsillar tarkibida fosfor, yod, mis marganets ham uchraydi. Tabiatda uchraydigan oqsillar va boshqa kо‘pchilik oqsillar kolloid holda bо‘ladi. Barcha tirik organizmlarning tarkibiy qismini oqsillar tashkil etadi. Oqsillar proteinlar deb ham ataladi (protos - grekcha birlamchi, muhim demakdir).
5-ilova Aminokislotalar. Aminokislotalar tabiatda yigirmata tabiiy xillari
bо‘lib ular oqsillarni asosiy monomerlari bо‘lib xisoblanadi.Ularni umumiy formulasi quyidagi kо‘rinishda bо‘lib:
5.1-ilova
kimyoviy xossasiga kо‘ra ularni barchasi Amfoter bо‘lib ular ham kislotalik,ham kislotalik xossasini namoyon qiladi. Ularni organizmlar kerak bо‘lganda о‘zi uchun sintezlab olishlari mumkinlari,о‘zlari sintezlab ololmaydiganlari bulib uni faqat oziqa bilan oladi. Tabiiy xolda xujayralarda ribosomalar oqsil sintezi uchun aminokislotalarni faqat L- izomerlarini ishlatadilar.Bunday xodisa biologiyada Xeral tozalik deb aytiladi.Uglevodlarni esa faqat D – izomerlarini ishlatadi.Aminokislotalar yetishmovchiligidan turli kasalliklar kelib chiqadi. Turli nasliy kasalliklar aminokislotalarni almashinuvida ishtirok etuvchi fermentlarni yetishmasligidan kelib chiqadigan shakllari kо‘p uchraydi.AyniqsaGalaktozomiya,Sistinuriya,Fenilketo nuriya,Daltonizm, Pes va boshqa kasalliklari bunga misol bо‘ladi.
6-ilova
Aminokislotalar yog‘ kislotalarning hosilasi bо‘lib, ular tarkibida karboksil guruh (-SOON) hamda (-NH2) amino guruh bor.
- uglerod atomidan (glitsindan tashqari) о‘rin oladi, -
yig‘indisiga aytiladi.Fenotip belgilar tashqi muhit bilan uzviy ta’sirida о‘zgarishi mumkin.
Aromorfoz. Aromorfoz- organizmalarning moddalar almashinuviga kо‘ra yangi belgi va hossalariga kо‘ra irsiy jihatdan murakkabroq yuqoririroq bosqichiga о‘tish jarayoniga aytiladi. Tashqi muhit nisbiy bо‘lganligi uchun organizmlar Adaptatsiya,ya’ni moslashishga xarakat qiladilar.
Genotip irsiyatni belgilab beradi. Irsiyat deb organizmlarning barcha irsiy belgilarni saqlab turishi va nasildan- nasilga о‘tkazish hodisasiga aytiladi.
О‘zgaruvchanlik deb ota-ona belglarid о‘laroq nasilda Yangi belgi va xossalar namayon qilinishiga aytiladi.
Masalan ota-onaga о‘xshamagan belgi paydo bо‘lish ota-onasi bо‘yi baland farzandi bо‘yi past bо‘lishi mumkin.
Har qanday tirk organizim boshqa muhit ostida mavjuddir. Yer evalyutsiyasida dastlab yerda t 0 rasi nixoyatda yuqori bо‘lgan atmosferadan
tarkibi siz turli gazlar arashmasidan iborat bо‘lgan yerdan asta sekin sovushi atmosferada O 2 miqdoridagi kо‘payishi yer yuzida yashovchi organizmlarning moddalar almashinuviga
tо‘g‘ridan- tо‘g‘ri bog‘liqdir. Demak tashqi muhitning barcha hususiyat va hossalari evalyutsion о‘zarishlardan iborat bо‘lgani uchun shu muhitda yashovchi organizmlarni о‘zgaruvchanligi moslashishi doim davom etgan. Moslasha olmaganlari asta-sekin qirilib ketgan. Moslashib qolganlari esa evalyutsiya maydonida nasil qoldirish kо‘payish jarayonlari bilan davom etib kelmoqda. Tabiiy tanlanish deb tashqi muhitga moslashib yashab qolishi
Gregoriy Mendel. Chex katolik xristian masxabini pasteri genetika soxasida organizmalarni belgilarini nasildan-nasilga о‘tish qonunini ochdi. Uning qonuni faqat Allel genlargagina bо‘ysinib, noallel genlarga bо‘ysinmaydi. Allel gen deb,gomologik xromasomalarda qarama-qarshi joylashgan va organizmni birxil belgilariga javob beradigan genlarga aytiladi. Noallel genlarga Tomos Morgan qonunlar bо‘ysinadi. Mendel nasliy belgilarni nasldan-nasillarga о‘tishini 3 ta qonunini ochdi.
Retsessiv gen deb diploid xromasoma yig‘indisida organizmlarda ustun kelmaydigan genlarga aytiladi. Geterozigota organizm deb biror organizmni tekshirilayotgan belgisiga kо‘ra diploid gomologik xromasomalarida allel genlarni bittasi dominanta bittasi retsessiv gen bо‘lsa,bunday genlarni tashuvchi organizmlarga geterozigota deb aytiladi. Gomozigota organizm deb biror organizmni tekshirilayotgan belgisiga kо‘ra diploid gomologik xromasomalarida allel genlarni ikkalasi dominanta,yoki ikkalasi retsessiv gen bо‘lsa,bunday genlarni tashuvchi organizmlarga gomozigota deb aytiladi. Organizmlarni tekshiriladigan belgilariga kо‘ra nasli toza yoki toza emasligini bilishi uchun analiz qiluvchi chatishtirish о‘tkaziladi. Analiz qiluvchi chatishtirish о‘tkazish uchun analiz qilinadigan organizm bilan ikkinchi chatishtiriladigan organizmni belgilari retsessiv va urg‘ochi bо‘lishi shart. Agar birinchi G‘1 avlodlarni barchasi birxil geterozigota bо‘lib chiqsa unda tekshirilayotgan organizm о‘rganilayotgan belgiga kо‘ra nasli toza deb aytiladi.
1.Oqsil nima? 2.Oqsilni sintezi g‘aqida nima bilasiz? 3.Oqsil tarkibini aytib bering? 4.Aminokislotalar qanday tuzilgan? 5.Genotip va fenotipni farqi nima? 6.Geterozigota va gomozigota xaqida ma’lumot bering? 7.Organizmlarning xilma-xil ekologik muhitga moslanishiga sabab nima? Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|