4.1-ilova
5-ilova
Biologiya fanini boshqa fanlar ichida tutgan о‘rni va uni soxalari.
Biologiya – barcha ta’biiy fanlarni о‘z ichiga olib insonlar manfa’tiga va
hayotiga a’loqasi bо‘lgan jarayonlarni о‘rganadigan,tadqiq qiladigan keng
qamrovli bilimlar majmuasidir.Quyidagi sxemada ularni asosiy yо‘nalishlari
kо‘rsatilgan.
6-ilova
Biologiya fanini о‘rganish usullari.
Biologiya fanini о‘rganish metodlari quyidagicha:
1. Yozib borish.
2. Qiyosiy.
3. Tarixiy.
4. Tajriba (eksperiment).
Fiziologiya
Геоботаника
Экология
География
Генетика
Биохимия
Эмбриология
Анатомия
Qiyosiy
morfologiya
BIOLOGIYA
Bio-xayot,Logos- talimot.
Biologiya-barcha tiriklikni tashkil etuvchi organizmlarni morfologiyasini,tu-
zilishini,kо‘payishini,tarqalishini,irsiyatini,sistematikasini,xossa va xusu-siyatini,evolyusion
rivojlanishini –umuman olganda barcha tabiiy fanlarni qamrab olib ular xaqidagi fan bо‘lib
xisoblanadi.
Tabiatni, atrof muxitni, voqealarni, jarayonlarni, tasavvurlarni, idrok etish
qadim zamonlardan xozirgi vaqtgacha yozma shaklda yozib qoldirish,ifodalash
biologiya fanini shakllanishida katta axamiyat kasb qilgan.
Bu jarayon о‘z-о‘zidan asta-sekin fanni tarixiyligini keltirib chiqargan.
Tarixiylik esa yozma ma’lumotlarni, tasavvurlarni, farazlarni, g‘oyalarni
tushunchalarni, taxminlarni qiyosiy о‘rganishni jarayonlarni, voqealikni tо‘g‘ri,
obyektivligini keltirib chiqaradi.
Obyektivlikni,xaqiqatni isbotlash uchun olimdan eksperimental tajribalar
zaruriyatini taqazo etadi.
6.1-ilova
Elektron mikroskop tuzilishi.
7-ilova
О‘lik va tirik tabiat haqida tushuncha beriladi
.
О‘lik va tirik tabiat xossalari va xsusiyatlari deyarli bir birida aks etgan ligi uchun
ularga ta’rif berish nixoyatda qiyinchilik tug‘diradi.Tiriklikka ta’rif berish aksiomalar
usulida ta’riflashga urunib olimlar tushuntirishga
xarakat qilganlar.Tirik organizmlar kо‘payish,ta’sirlanish, sezish, о‘sish, rivojla
nish kabi xossalari bilan xarakterlanib bu xossalar о‘lik tabiatda ham mavjud
ligi ma’lum.
Tirik organizmlar о‘lik tabiatsiz mavjud emas.О‘lik tabiatning deyarli
barcha tarkibiy qismlari organik moddalarni tarkibida bо‘lib ular hayot jarayonini asosi
bо‘lib xisoblanadi.
О‘simliklar yer yuzidagi organik moddalarni sintez qilib tо‘playdi.Sintez
uchun suv va karbonat angidrid noorganik moddalardan yorug‘lik yordamida ya’ni
fotosintez jarayonida amalga oshadi.Xayvonlar о‘simlik bilan oziqlanib energiya
oladilar.Energiyani 55% xayotiy jarayonga ishlatilsa, 45% tanani doimiy
temperaturasiga saqlashga sarf etiladi. Prokariot va eukariotlardan farqli viruslar
(Vira) hayot hossasiga ega bо‘lmay faqat bakteriya yoki eukariot xujayralar tanasiga kirib
tirilib о‘ziga о‘xshash virus tanasini hosil qili boshlaydi. Virus tanasi maxsus oqsil qobiq
kapsid hosil qilib turadi. Virus hayotiy siklida quyidagi bosqichlar tafovut etiladi.
1.Xujayra tanasiga birikish.
2.Hujayraga irsiy omilini kirgizish.
3.Latent, yashirin davri.
4.Kо‘payish davri.
5.Yetilgan viraspora.
Barcha yuqumli kasalliklarni 75% viruslar tashkil etadi. Ularni о‘ta og‘ir va xavfli
turlari bо‘lib insoniyat tarixida insonlarga katta xavf tug‘dirgan va tug‘dirmoqda.
Bakteriya tanasida simbioz xolda uzoq muddat birga yashashi mumkin ularni fag deb
nomlanadi. Viruslarni mavjudligini birinchi bо‘lib rus botanik tadqiqotchisi
D.I.Ivanovskiy bashorat etgan. Viruslarni irsiy omili DNK yoki RNK asosida bо‘ladi.