Asosiy tuzilish darajalari.
Darajalar.
I.Biologik mikrosistemalar
II.Biologik mezosistemlar
1.Molekulyar (molekulyar-genetik)
2.Subxujayra va xujayraviy
3.Tо‘qima
4.Organ
5.Organizm (bir butun organizm ), yoki ontogenetik
III.Biologik makrosistema
1.Populyatsiya - tur.
2 Biotsenotik.
3.Biosfera .
4.Planetar.
4.1-ilova
Tiriklikni tuzilish darajalari
Populyatsiya, tur, biotsenoz, biogeotsenoz umuman olganda Biosfera asosida
tiriklikni tashkil etuvchi darajalaridan tuzilgan bо‘lib quyidagi darajalari tafovut etiladi.
1.Molekulyar tuzilish darajalari.
2.Organoidlar tuzilish darajasi.
3.Xujayra tuzilish darajasi.
4.Tо‘qima tuzilish darajasi.
5.Organlar tuzilish darajasi.
6.Individ ,organizm tuzilish darajasi.
7.Populyatsiya va tur tuzilish darajasi.
8.Sistematik kategoriyalar darajasi.
9.Biogeotsenoz tuzilish darajasi.
10.Biosfera tuzilish darajasi.
Синф
Тур
Популяция
Индивид
Орган
Тўқима
Хужайра
Органоид
Молекуляр
Tiriklikni
tuzilish
darajalari
5-ilova
Moddalar va energiya almashinuvi.
Tirik organizmlarni hayot jarayoni murakkab biokimyoviy reaksiyalari bosqichma
bosqich borishi organizmlarni tirikligini,hayotiy jarayonlarini ta’minlaydi. Biokimyoviy
jarayonlar issiqlik yutilishi yoki issiqlik ajralishi bilan borganligi uchun bunday reaksiyalarni:
1.Endotermik.
2.Ekzotermik.
deb aytiladi.Oeiqa xujayraga kirishi va uni hazm bо‘lishi murakkab jarayonlar bilan bog‘liq bо‘lib
bu moddalar oddiyroq molekulalarga parchalanib odatda issiqlik yutilishi bilan boradi.Moddalar
va energiya almashinuvi odatda ikki qarama-qarshi jarayonlardan tashkil topib ularni:
1.AssimilyatsiY.
2.DissimilyatsiY.
deb nomlanadi. Assimilyatsiya endotermik reaksiyalar bilan borsa,dissimilyatsiya reaksiyalari
issqlik ajralishi bilan boradi va parchalanishdan hosil bо‘lgan moddalardan, yangi, hujayraga xos
kerakli murakkab organik moddalar sintezlanadi.Bu reaksiyalarda ATF va ADF molekulalari
ishtirokida boradi.
6-ilova
Aerob va anaerob nafas olish.
Dissimilyatsiya reaksiyalari anabolik biokimyoviy reaksiyalar va jarayonlar
majmuasi- dan tashkil topib katta miqdordagi energiya va issqlik ajralib chiqishi bilan boradi.
Bu jarayonda nafas olishni ikki xili namoyon bо‘lib:
1.Anayrob nafas olish.
2.Aerob nafas olish.
deb aytiladi. Anayrob nafas olishda Glyukoza glikoliz reaksiyasida Pirouzum kislotasiga aylanib
reaksiya kislorod ishtirokisiz boradi.Hosil bо‘lgan pirouzum kislatasi mushaklarda kislorod
ishtirokida sut kislatasiga aylanadi.
7-ilova
Hujayra nazariyasi,tuzilishi,organoidlar.
1890 -
Yansen (Jansen) dastlabki sodda
mikroskop kashf qilgan, ikkita linzani ketma-ket
joylashtirib unga erishgan.
1865 -
Robert Guk (Robert Hook), mikroskopomni yanada murakkablashtirib,о‘simlik
qobig‘ini о‘rganib undagi katakchalarni xujayra termini bilan nomladi.U katakchalarni о‘rta
qismi bо‘sh,xech narsa yо‘q,devori tiriklik xossasiga ega modda deb tushuntirgan.
1850-1200 - Antoni van Levenguk (Antoni van Leeuwenhoeck) linzalarni yanada shaffofligini
yaxshilab obyektlarni (x 200 ) marta kattalashtirishga erishgan va turli bir xujayralilarni
«murtak» larini va dastlab bakteriyalarni 1676 y. kuzatgan.
1700-1800 - Turli tо‘qimalarni, asosan о‘simlik tо‘qimalari kuzatilib ularni tafsiflab rasmlari
yaratildi. Bu vaqtlarda mikroskop odamlarni qiziqarli,о‘ziga jalb etuvchi asbob sifatida ishlatilar
edi.
1997 -
Dolland (Dolland) linzalarni sifatini keskin yaxshilashga erishdi, shundan sо‘ng
mikroskop keng ommalashdi va tarqaldi.
1391-
Robert Braun (Robert Brown) odastlab xujayra yadrosini о‘simlik xujayralarida
aniqlab uni yumoloq tanacha sifatida tavsiflab berdi.
1238-1239 - Botanik Shleyden (Schleiden) i zoolog Shvann (Schwann) turli olimlarni
g‘oyalarini birlashtirib «xujayra nazariyasi» ni, yaratdilar. Unga binoan xar qanday tirik
organizmlarni struktura va funksional birligi xujayradir deb tarifladilar.