O‘zbekiston Respublikasida to‘lov tizimi b o‘yicha qisqacha ma’lumot

---

1
O‘zbekiston Respublikasida to‘lov tizimi
b
o‘yicha qisqacha ma’lumot 
Ma
‟lumki, respublikada amalda bo„lgan Markaziy bankning banklararo to„lov tizimi bank 
mijozlarining asosan 
“yirik” to„lovlarini yalpi (har bir to„lovlar bo„yicha alohida) hisob-kitoblar 
asosida qayta ishlash, shuningdek, Kliring tizimi orqali 
“chakana” to„lovlarni tizim a‟zolarining 
har bir moliyaviy operatsiyalari b
o„yicha ma‟lum bir davr mobaynidagi yig„ilgan talablari va 
majburiyatlarining sof pozitsiyasini aniqlagan holda amalga oshirish imkoniyatini yaratadi. 
O„tgan davrda Markaziy bankning banklararo elektron to„lov tizimini takomillashtirish, 
tizim a
‟zolari va foydalanuvchilari uchun ilg„or texnologiyalar asosida xizmat ko„rsatish 
borasida ham muayyan ishlar amalga oshirildi. Jumladan, Respublika Markaziy banki 
tomonidan 2018 yildan boshlab yangi tahrirdagi 
“Yagona vakillik hisobvaraqlar hisob-kitob 
markazi
” dasturiy majmuasi amaliyotga joriy qilingan bo„lib, dasturiy majmuada to„lov 
hujjatlarini real vaqt rejimida ham, 
«seans»lar asosida fayl rejimida ham ishlov berish 
mexanizmi ishga tushirildi. 
Markaziy bankning banklararo t
o„lov tizimi orqali elektron to„lov hujjatlarining o„tish 
jarayoni quyidagi sxemada bayon etilgan: 
 
Mamlakatimiz bank tizimi, jumladan, elektron t
o„lovlar tizimini takomillashtirish borasida 
olib borilayotgan ishlar natijasi samarali b
o„ldi. Tahlillar shuni ko„rsatmoqdaki, Markaziy 
bankning banklararo t
o„lov tizimi orqali 2017 yilning birinchi yarmida 37,6 mln. ta yoki 318,7 
trln. s
o„mlik banklararo to„lov hujjatlari amalga oshirilgan bo„lsa, joriy yilning birinchi yarmida 
esa bu k
o„rsatkich 36,3 mln. tani yoki 385,3 trln. so„mni tashkil etmoqda. Solishtirilayotgan 
davrda Markaziy bankning banklararo t
o„lov tizimi orqali o„tgan to„lov hujjatlari soni 3,5 foizga 
kamayganligini, t
o„lov hujjatlari summasi esa 20,8 foizga oshganligini qayd etish joizdir. 

---

2
Banklararo t
o„lov tizimi orqali 2018 yilning birinchi yarmida amalga oshirilgan to„lov 
hujjatlarining kamayishi asosan iqtisodiyotni liberallashtirish hamda bank xizmatlari 
ommabopligini oshirish maqsadida olib borilgan iqtisodiy siyosat hisoblanib, asosan yirik 
b
o„lmagan to„lovlar (jismoniy shaxslarning soliq va boshqa majburiy to„lovlari, kommunal 
t
o„lovlar, g„aznachilik to„lovlari) Markaziy bankning hisob-kitoblar kliring tizimi (MUNIS) orqali 
amalga oshirilganligi bilan izohlash mumkin. 
Agar 2018 yilning 
o„tgan davri mobaynida Markaziy bankning banklararo to„lov tizimi 
orqali amalga oshirilgan tranzaksiyalarni oylar kesimida tahlil qiladigan b
o„lsak, o„rtacha oylik 
tranzaksiyalar soni 6,05 mln. tani, ularning summasi esa 64,2 trln. s
o„mni tashkil etishini 
kuzatishimiz mumkin. 
Markaziy bankning banklararo t
o„lov tizimi orqali amalga oshirilgan tranzaksiyalar 
sonini hududlar qirqimida tahlil qilsak, poytaxtimiz Toshkent shahrida amalga oshirilgan 
tranzaksiyalar soni jami amalga oshirilgan tranzaksiyalar sonining 29,1 foizini (10,6 mln. ta), 

---

3
Toshkent viloyatida 12,3 foizini (4,5 mln. ta), Far
g„ona viloyatida 6,9 foizini (2,5 mln. ta) 
tashkil etgan b
o„lsa, Sirdaryo viloyatida esa atigi 2,8 foizini (1,0 mln. ta) tashkil etgan: 
Bank depozitorlarining milliy axborot bazasi (BDMAB)ning tashkil etilishi banklarga 
o„z 
mijozlarining hisobvaraqlari t
o„g„risida zaruriy ma‟lumotlarni zudlik bilan olish, mijozlarga 
xizmat k
o„rsatish sifatini oshirish, soliq idoralarini byudjet va byudjetdan tashqari 
jam
g„armalar bilan hisob-kitoblarni nazorat qilishlari uchun to„liq ma‟lumotlar bilan ta‟minlash 
kabi imkoniyatlarni yaratadi. 
BDMAB faoliyati t
o„liq avtomatlashtirilganligi munosabati bilan banklardan olinadigan 
s
o„rovnomalar inson omilisiz avtomatlashtirilgan tarzda qisqa vaqt mobaynida qayta ishlanishi 
ta
‟minlandi. Bu esa BDMABda qayd etilgan aktiv mijozlar va ularga ochilgan hisobvaraqlarni 
tahlilidan kelib chiqib, ularning miqdori yildan-yilga ortib borayotganliginidan dalolat beradi. 

---

4
BDMABda r
o„yxatga olingan aktiv mijozlar soni 2017 yil 1 yanvar holatiga 1 638 673 
tani tashkil etgan b
o„lsa, bu ko„rsatkich 2018 yilning 1 yanvar holatiga kelib, 7,1 foizga ortib 
1 755 492 taga yetdi. Ushbu mijozlarga ochilgan hisobvaraqlar soni esa 2017 yil 1 yanvar 
holatiga 
5 809 
172 
tani 
tashkil 
etgan 
b
o„lsa, 
bu 
k
o„rsatkich 
2018 yilning 1 yanvariga kelib, qariyb 11,4 foizga ortib 6 469 921 taga yetgan. Shuningdek, 
tahlil qilinayotgan joriy yilning birinchi yarim yilligida aktiv mijozlar soni joriy yil boshiga 
nisbatan 4 foizga ortib 1 825 976 taga yetganligini hamda ularga ochilgan hisobvaraqlar soni 
esa 7 foizga ortib 6 924 141 taga yetganligini k
o„rishimiz mumkin. Bundan, respublikamizda 
faoliyat yuritayotgan aktiv x
o„jalik yurituvchi sub‟ektlarning soni va ularning banklarda 
ochilgan hisobvaraqlar soni sezilarli darajada ortib borayotganligidan dalolat beradi.