O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asr boshlarigacha)
Yüklə 3,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- * Dehqon (qishloq hokimi) – ilk o‘rta asrlarda mulkdor tabaqa * Kashovarz – ziroatchi oddiy qo‘shchilar * Kadivar – qishloqning dehqonlarga qaram aholisi
- * Moyjuvoz – o‘simlik urug‘idan moy olinadigan qu- rilma 1.
- 2-§. ILK O‘RTA ASRLAR DAVLATLARI Tayanch tushunchalar: Afrig‘iylar; Xioniylar; Kidariylar; Eftallar
- III asr o‘rtalari da Xorazm davlatining poytaxti dastlab hozirgi Qoraqalpog‘iston- ning ellikqal’a tumanida joylashgan qadimgi Tuproqqal’a
- Xorazm davlatining tashkil topishi
- Siyovush ibn Kayxusrav
- Tuproqqal’a
- III asr
- Menandr Xorazm VI asrning 60-yillar
- Sho- pur II
- V asrning 20-yillari
- Kidar
- Xioniylar davlati Kidariylar davlati
8 tabaqasi kashovarzlar deb atalardi. Ularning ma’lum bir qismi jamoa yerlaridan mahrum bo‘lib, bora-bora kadivarlarga aylanib borganlar. Ayrim dehqonchilik vohalarining katta yerlarga ega bo‘lgan dehqonlari esa o‘z viloyatlarida hatto mustaqil hokim bo‘lib oladilar. * Dehqon (qishloq hokimi) – ilk o‘rta asrlarda mulkdor tabaqa * Kashovarz – ziroatchi oddiy qo‘shchilar * Kadivar – qishloqning dehqonlarga qaram aholisi * Chokar – dehqon mulkini qo‘riqlovchi, harbiy pos- bon * Objuvoz – suv kuchi bilan yuradigan, sholi oqlaydigan qurilma * Moyjuvoz – o‘simlik urug‘idan moy olinadigan qu- rilma 1. Dehqonchilikda qanday yutuqlar qo‘lga kiritilgan? 2. Qanday omillar qishloqlar nufuzining ko‘tarilishiga sabab bo‘lgan? 3. Nima sababdan qo‘riq va bo‘z yerlarni o‘zlashtirishga ehtiyoj kuchaydi? 4. Dehqonlar va kadivarlar tabaqasi qay tariqa shakllandi? 5. Kashovarzlar kim, ular haqida nimalarni bilib oldingiz? 2-§. ILK O‘RTA ASRLAR DAVLATLARI Tayanch tushunchalar: Afrig‘iylar; Xioniylar; Kidariylar; Eftallar Zaiflashib borayotgan Qang‘ davlatidan birinchi bo‘lib Xorazm ajralib chiqadi. Uni mahalliy afrig‘iylar sulolasiga man- sub xorazmshohlar idora qila boshlaydi. III asr o‘rtalarida Xorazm davlatining poytaxti dastlab hozirgi Qoraqalpog‘iston- ning ellikqal’a tumanida joylashgan qadimgi Tuproqqal’a sha- har xarobasining o‘rnida bo‘lgan. Poytaxt mudofaa jihatidan nihoyatda mustahkam qurilgan. Shaharning mustahkam darvozaxonasi bo‘lgan. Darvoza qarshi- sida shahar markazini kesib o‘tgan ko‘chaning har ikki tomoni bo‘ylab shaharliklarning turarjoylari joylashgan. Shahar marka- Xorazm davlatining tashkil topishi 9 zidan yuqoriroqda ibodatxona majmuasi, uning yonida esa ba- landligi 25 metr bo‘lgan uch minorali xorazmshohlar qasri qad ko‘targan. Bu davrda Xorazmda atrofi mustahkam devorlar bilan o‘ralgan shaharlar, istehkomli qishloqlar juda ko‘p bo‘lgan. Milodiy 305-yilda Xorazmshoh Afrig‘ o‘z qarorgohini Xo- razmning qadimgi Kat shahriga ko‘chiradi. Kat qayta tiklanib, Al-Fir qasri ichida shoh o‘ziga yangi saroy qurdiradi. Xuddi shu vaqtdan boshlab Xorazmning afrig‘iy shohlari oldi tarafiga shoh surati, orqasiga suvoriy tasvirlari tushirilgan kumush tangalar zarb etib, mamlakatning ichki va tashqi savdo munosabatlarini mustahkam o‘rnatib oladilar. Abu Rayhon Beruniyning yozishicha, xorazmshohlar unvoni dastlab siyovushlar sulolasi tomonidan qabul qilingan. Beruniy bu haqda «Siyovush ibn Kayxusravning Xorazmga kelishidan... tarix oldilar. Shu vaqtdan Kayxusrav... turk podsholari (usti- dan) hukmronligini yurg‘izgan edi» deb yozgan. O‘sha zamonda Kayxusrav, Saksafar, Farasman, Xusrav kabi hukmdorlar «Xorazmshoh» unvoniga sazovor bo‘lishgan. * Xorazmshoh – Xorazm davlati hukmdorlarining unvoni. Beruniy asarlarida keltirilgan ma’lumotlarga qaraganda, dastlab Xorazmshoh unvoni bilan Xorazm- ni Kayxusrav idora etgan. Quyidagi 4 sulola: afrig‘iy- lar; ma’muniylar; oltintoshlar; anushteginiylar hukm- dorlari «Xorazmshoh» unvoniga ega bo‘lganlar Moddiy-madaniy topilmalardan ayon bo‘lishicha, III asrda Xorazm hududida iqtisodiy-siyosiy jihatdan mustaqil bir nechta sug‘orma dehqonchilik vohalarni boshqargan mayda hokimlik- lar tarkib topgan. Tuproqqal’adan qo‘lida burgut qo‘ndirilgan tojdor hukmdor yoki Anqaqal’a yaqinidan esa qo‘lida lochin tutgan tojdor kishi tasviri so‘qilgan tanganing topilishi, shubha- siz, hukmronlik ramzidan dalolat beradi. Bu davrda Xorazmda sug‘orma dehqonchilik, hunarmandchilik, chorvachilik va savdo- sotiq, ilm-fan, san’at, xususan haykaltaroshlik yuqori darajada rivoj topgan. III asrdayoq Qang‘ davlatidan ajralib mustaqillik- ka erishgan Xorazm o‘zaro kurashlarda g‘olib chiqadi. Natijada afrig‘iylar sulolasi hukmronligiga asos solinadi. 10 Xorazm xioniylar, kidariylar, eftallar hamda Turk xoqon- ligi davrida ham o‘zining siyosiy mustaqilligini saqlab qoladi. Vizantiyalik tarixchi Menandr Xorazm VI asrning 60-yillarida Vizantiya va turklar bilan diplomatik aloqalar olib borganligi to‘g‘risida ayrim ma’lumotlarni qayd etgan. * Burgut va lochin Xorazmning hukmronlik ramzlari bo‘lgan. IV asr o‘rtalarida O‘rta Osiyoga Yetti- suv va Sharqiy Turkistondan ko‘chman- chi xion nomli qabilalarning hujumi boshlanadi. Xioniylar 353-yilda o‘z hukmdori Grumbat boshchiligida Sug‘dga bostirib kiradilar. So‘ngra ular eronda tashkil top- gan va tobora kuchayib borayotgan Sosoniylar davlati bilan to‘qnashadilar. Dastlabki janglardayoq sosoniylar shohi Sho- pur II (309–379) xioniylardan yengiladi. So‘ngra ular o‘rtasida tuzilgan sulh ittifoq orqali mustahkamlanadi. O‘rtadagi ittifoq goh buzilib, goh tiklanib turadi. Nihoyat, IV asrning 70-yillarida O‘rta Osiyoda xioniylar hukmronligi o‘rnatildi. Sirdaryo bo‘y- laridan to Amudaryo havzasigacha cho‘zilgan keng maydonda xioniylarning kuchli davlati qaror topadi. Bu davlat 120 yildan oshiqroq hukmdorlik qiladi. V asrning 20-yillarida sharqdan Sir- daryo va Orol bo‘ylari orqali Xorazm hamda Amudaryo havzasiga yana bir ko‘chmanchi chorvador aholi – toxarlar kirib keladi. Toxarlar kushonlarning avlod- laridan bo‘lib, Kidar ismli hukmdor ularga yo‘lboshchi edi. Shu- ning uchun ular kidariylar nomi bilan tilga olinadi. Tez orada kidariylar Amudaryo havzasi hamda g‘arbiy va janubiy Sug‘d yerlarini ishg‘ol etib, Xioniylar davlatining janubiy qismida o‘z hukmronligini o‘rnatganlar. Balx shahri esa bu yangi davlatning poytaxtiga aylantirilgan. V asrning 30–50-yillarida kidariylar bilan sosoniylar o‘rtasi- da ziddiyat tobora kuchayib, ular bir-biriga dushman bo‘lib qol- gan. Bu ikki davlat o‘rtasida 456-yilda bo‘lib o‘tgan navbatdagi to‘qnashuvda sosoniylardan qaqshatqich zarbaga uchragan kida- riylar o‘zini qayta o‘nglab ololmaydi. Buning ustiga tez orada Xioniylar davlati Kidariylar davlati Yüklə 3,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|