O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asr boshlarigacha)

23
VI
asrda
Turk
xoqonligining
chegarasi
VIII
asr
boshida
G‘arbiy
Turk
xoqon-
VII
asr
o‘rtalarida
Arab
xalifaligi
ligining
chegarasi
661
750-yillarda
arablarning
yurishlari

VII
asr
II
yarmida
Xitoy
ta’siridagi
yerlar
Davlat
chegaralari
taxminan
ko‘rsatilgan
Masshtab
1:20
000
000
B
u
l
g
o
r
l
a
r
‘
Qadimgi
boshqirdlar
U
g
a
r
-
F
i
n
q
a
b
i
l
a
l
a
r
i
D
A
S
H
T
I
Q
I
P
C
H
O
Q
T
U
R
K
X
O
Q
O
N
L
I
G
I
Q
I
R
G
‘
I
Z
X
O
Q
O
N
L
I
G
I
SH
ARQIY
TU
RK
XOQON
LIG
I
TAN
IMPERIYASI
G‘
A
R
B
I
Y
T
U
R
K
X
O
Q
O
N
L
I
G
I
Itil
Ufa
Tobol
Ishim
Irtish
Ob
Beya
Qipchoqlar
Ko‘hcha
tengiz
Sarisu
To‘rg‘ay
Irgiz
Yayla
B
i
j
a
n
a
k
l
a
r
Itil
X
A
Z
A
R
X
O
Q
O
N
L
I
G
I
XARKON
DENGIZI
O
g
u
z
l
a
r
‘
‘
O‘KUZ
KO‘L
I
Sayhun
Jayhun
XORAZM
A
R
A
B
S
O
S
O
N
I
Y
L
A
R
D
A
V
L
A
T
I
X
A
L
I
F
A
L
I
G
I
XUROSON
T
O
X
A
R
I
S
T
O
N
BADAXSHON
Faroba
Q
a
r
l
u
q
l
a
r
T
u
r
k
a
s
h
l
a
r
Issiqko‘l
Lobnor
ko‘li
Tarim
Araks
Kura Shemaxa
Faroba
Niso
Sari
Ray
Hamadon
Marv
Balx
Termiz
Nasaf
Buxoro
Samarqand
Xo‘jand
Shosh
O‘zgan
Olmaliq
Tinjou
Sichjou
Isfijob
chegarasi
Yanszi
TURK 
XOQONLIGI

---

24
Afrosiyob. Devoriy tasvir.
mulkdor dehqonlar asoratiga tushib, qaram kadivarlarga aylanadi. 
Qashshoqlik, jabr-zulm va dehqonlar asoratiga qarshi aholi bosh 
ko‘tarishga majbur bo‘ladi. Shunday xalq qo‘zg‘olonlaridan biri 
585–586-yillarda Buxoroda yuz beradi. Qo‘zg‘olonga xoqon xo-
nadoniga mansub Abruy boshchilik qiladi. Qo‘zg‘olondan vahi-
maga tushgan mulkdor dehqonlar va boy savdogarlar Buxoro vi-
loyatini tark etib, Turkiston va Taroz atrofiga borib o‘rnashadilar. 
Ular turk xoqoniga murojaat qilib, qo‘z g‘olonchilarga qarshi ku-
rashda  yordam  berishni  so‘raganlar.  Turk  xoqoni  Qoracho‘rin 
o‘g‘li Sheri Kishvar (El Arslon) boshliq qo‘shin yuboradi. Ab-
ruy o‘ldirilib, qo‘zg‘olon bostiriladi. Kadivar va xizmatkorlar o‘z 
xo‘jayinlari – dehqonlarga qaytariladi.
* 585–586-yillarda Buxoroda Abruy boshchiligida qash-
shoqlik,  jabr-zulm  va  dehqonlar  asoratiga  qarshi  qo‘z-
g‘olon  bo‘lib  o‘tadi.  Qo‘zg‘olon  Sheri  Kishvar  (El  Ars-
lon) boshliq qo‘shin tomonidan bostiriladi.
1. G‘arbiy turk xoqonligining boshqaruv tizimi qanday bo‘lgan?
2. Sharqiy va G‘arbiy turk xoqonliklarining farqlari nimalardan 
iborat edi?
3. G‘arbiy xoqonlikning ijtimoiy hayoti qanday edi?
4. Nima sababdan Buxoroda xalq qo‘zg‘oloni ko‘tarildi?
5. Qo‘zg‘olonchilarga qanday chora ko‘rildi?

---

25
6-§. MAHALLIY HOKIMLIKLARNING
TASHKIL TOPISHI
Tayanch tushunchalar: Mahalliy hokimliklar; Sug‘d ixshidlari;  
Toxariston; Farg‘ona; choch; Eloq; Shahar me’morchiligi
V–VII asrlarda mamlakat bir qancha ho-
kimliklarga  bo‘linib  ketadi.  Viloyat  va 
uning  yirik  shaharlaridan  iborat  15  dan 
ortiq mustaqil hokimliklar tashkil topadi.
Bu viloyat hokimliklari avval eftallar, so‘ngra Turk xoqonligi-
ga bo‘ysundirilgan bo‘lsa-da, ammo eftallar ham, turk xoqonlari 
ham  ularning  ichki  hayotiga  deyarli  aralashmaydilar.  Markaziy 
hokimiyatga  boj  to‘lab  turish  bilan  ular  o‘z  mustaqilliklarini 
ma’lum darajada saqlab qoladilar.
Mustaqil  hokimliklar  orasida  eng  yirigi 
Sug‘d ixshidlari – voha hukmdorlari edi. 
O‘rta  asr  davlatlari  birlashmasi  ittifoqida  Sug‘d  ixshidlari  katta 
siyosiy nufuzga ega edi. Mazkur ittifoqda Zarafshon  va Qash-
qadaryo  vodiylarida  joylashgan  Samarqand,  Buxoro,  Kesh  
vohalarining  o‘n  bitta  yirik  mulklari  birlashgan  edi.  Ularning 
har  biri  o‘z  hokimi,  harbiy  chokarlari  va  mis  puli  birligiga  ega 
edi. Samarqand ixshidi saroyida ajdodlar ruhi xotirasiga ibodat- 
xona bino qilingan edi. Har yili unda o‘tkaziladigan xotira maro- 
simida viloyat hukmdorlarining barchasi ishtirok etardi. Sug‘dda 
aholi  gavjum  yashardi.  Sug‘diylar  dehqonchilik  va  bog‘dorchi-
lik, ayniqsa, uzumchilikda nihoyatda sohibkor edilar. Chorvachi-
likda Sug‘dning hisori qo‘ylari va tulporlari juda mashhur edi.
Sug‘d  shaharlari  bu  davrda  hunarmandchilikning  markaziga  
aylanadi.  718-yilda  hadya  tariqasida  Samarqanddan  yuborilgan  
dubulg‘adan  nusxa  olib,  Xitoy  qurolsozlari  qo‘shinni  temir  
qalpoq  (dubulg‘a)lar  bilan  ta’min  etganlar.  Sug‘d  tog‘laridan  
oltin, jez, novshadil va tuz kovlab olinardi.
Nisbatan  mustaqil  hokimliklarning  bir 
nechtasi  Toxaristonda  joylashgan  edi. 
Ular 27 ta tog‘ va tog‘oldi viloyatlaridan iborat edi. Balx shahri 
Toxariston poytaxti bo‘lgan.
Toxariston  avval  eftallar,  so‘ngra  Turk  xoqonligi  tomonidan 
bo‘ysundiriladi.  Manbalarda  ta’rif  etilishicha,  Toxariston  aholisi 
Mahalliy
hokimliklar
Sug‘d
Toxariston

---