P a ris nüsxəsi azərbaycan respubükast prezidentiNİN

---

KOROĞLU
(P a ris  nüsxəsi)
AZƏRBAYCAN RESPUBÜKASt PREZİDENTİNİN 
İŞLƏR  İDARƏSİNİN
KİT A B X A N  AS I
“ Ş Ə R Q - Q Ə R B ”
B A K I-2005

---

h   O  
B u   k ita b   “K o r o ğ l u "   (B a k ı,  O z a n ,  1 9 9 7 ) 
n ə ş r i  ə s a s ın d a   tə k r a r   n ə ş r ə   h a z ır la n m ış d ır
N əşrə  hazırlayan,  ön  söz,
lüğot,  qeyd  və  şə rh lə rin  m üəllifi: 
İsrafil  A bbaslı
fH ologiya  elm ləri  doktoru, 
p ro fe sso r
Elmi  redaktoru: 
B əh lu l  Abdulla
fılo lo g iy a   elm ləri  doktoru, 
əm əkd a r elın xadim i
398.2’0 94754  -   dc  21
AZE
K oroğlu.  Paris  nüsxəsi.  Bakı,  “ Ş ə rq -Q ə rb ” ,  2005,  224  səh.
Tanınm ış  polyak  şərqşünası,  şair  və  m ütərcim i  A.X odzko  C ənubi  A z ə r- 
baycandan  A vropaya apardığı  “ K oroğlu”  dastanm ın  olyazm asm ı  ingilis dilinə 
çevirib  L ondonda  dərc  etd irm ək lə  (1842)  eposun  noşri  tarixində  silinm əz  bir 
iz  qoym uşdur.
T əqdim   oiunan  kitab  “K oroğlu”  eposunun  ilk  əlyazm a  niisxəsi  osasında 
hazırlanm ışdır.  X IX   y üzilliyin  ə v v ə llə rin d ə  qəlom ə  alınmış  (toplanm ış)  bu 
dastanda xalqım ızın  tarixi  keçm işi  ilo  bağlı  qəhrəm anlıq  ən ən ələri,  onun m ə - 
nəvi  alomi,  xarakteri,  əq id ə si,  əxlaqi  d əy ə rləri  bədii  boyalarla  oks  etdiril- 
mişdir.
D olğun  süjet  xətti,  zə n g in   epizod  və  m o tiv lərə  m alik  bu  variant  sonrakı 
“ K oroğlu”  n əşrlə rin in   əsasm ı,  qaynağını  təşkil  etm işdir.
ISBN  9952-418-68-7
©   “ Ş Ə R Q -Q Ə R B ” ,  2005
A z ə rb a y c a n   R e s p u b lik a s ın ın   P re z id e n ti 
İL H A M   Ə L İY E V İN  
“Azərbaycan  dilində latın  qrafikası 
ilə  kütləvi nəşrlərin  həyata 
keçirilməsi  haqqında”
12  y a n v a r 2 0 0 4 -c ü   il  ta rix li  s ə rə n c a m ı 
ilə  n ə ş r   o lu n u r  v ə   ö lk ə   k ita b x a n a la rm a  
h ə d iy y ə   e d ilir

---

ÖN  SÖZ
M onovi  irsim izin  m öhtəşəm   abidəsi,  A zərbaycan  poetik  söz  sonotinin
-  aşıq  yaradıcılığm ın  zirvosi  sayılan  “K oroğlu”  dastanının bu  ilk  variantı  yüz 
olli  ildon artıqdır ki,  respublika və  dünya  eposşünaslığının tədqiq  o b yektində- 
dir.  160  ildon  artıq  bir  dövrü əhatə  edən həm in tarixi kəsim  əksor  qaynaqlarda 
bilavasitə  A leksandr  X odzkonun  adı  ilə  bağlı  düşünülm üş,  onun  A zərbaycan 
eposunun  noşri  sahəsindəki  xidm əti  g ərə y in cə  dəyərlondirilm işdir.
Xalq  epopeyası  ilə  bağlı  yazılm ış  araşdırm alarda  dofolərla  xatırladıldığı 
kimi, XIX yüzilliyin otuzuncu  illərindon etibarən  İrandakı Rusiya M issionerlər 
C əm iyyətində  m ütərcim   işləm iş,  sonralar R əşt vo G ilanda rus sofıri olm uş ta - 
nmmış polyak şərqşünası,  şair vo m ütərcim i  A.X odzko Cənubi  A zərbaycandan 
Avropaya  apardığı  “K oroğlu”  dastam nın  olyazm asını  ingilis  dilinə  çevirib 
Londonda  dərc  etd irm ək lə  (1842)  eposun  nəşri  tarixində  silinm əz  bir  iz  qo y - 
muşdur.  Təsadüfı  deyildir  ki,  bu  n eşr  bir  il  sonra  O .V olfun  tə rc ü m əsin d ə 
alman  oxucularına  da  çatdırılm ışdır.  Y enə  həm in  ildə  Jorj  Sand “ K oroğlunun 
sorgiizəşt  və  im provizasiyaları”m   A .X odzko  nəşrindən  torcüm ə  ed ə rək  
“M üstəqil  icm al” jurnalında,  1853-cü  ildo  iso oğlu M oris  Sandın  illüstrasiya- 
ları  ilə ayrıca kitab şəklində  çap etdirilm osi eposun Avropada daha geniş vüsət 
almasına  təkan verm işdir.  London nəşrinin  S.S.Pennin torcüm əsi  ilo  rus d ilin - 
dəki  çapı  (Tiflis,  1856)  isə  eposa daha böyiik oxucu auditoriyası  qazandırmışdır.
Dünyanın  ayrı-ayrı  regionlarında  çoxm ilyonlu  oxucu rəğbətino  yiyələnm iş 
bu  noşrlərdən  sonra  dastanm   bir sıra  qol,  epizod  vo  noğm olori  yenə  də böyük 
qayğı  ilo  tərcü m ə  olunaraq  m iixtolif m otbuat orqanlarına  yol  tapm ışdır.
Ş übhəsiz  ki,  “K o ro ğ lu ” nun  noşr tarixi  daha  geniş  vo hortorəfli  araşdırm a 
tələb  edir.  Lakin  dastanın  tərcüınə  vo  noşr  tarixçosinə  bu  ötəri  baxış  heç  də 
A.Xodzkonun əksər araşdırıcılar tərofindon  dofolorlo qiym ətlondirilm iş  fəaliy- 
yotini gözdən salmaq niyyəti daşımır. Yaranm ış dolaşıqlığı doğuran səboblərdən 
biri,  bolkə  də,  b aşlıcası,  to rcü m o çi-ın ü o llifm   kitaba  yazdığı  “M ü q ə d - 
d im ə”doki  fıkirlərdon  iroli  golmişdir.  A .X odzko  torcüm əsinin  tokrar çapında 
da (N yu-Y ork,  1971)  ilk  noşrlə  bağlı  heç  bir  düzoliş  aparılm am ışdır.
A .X odzkoya  görə,  əsason  Şimali  İran  vo  X ozorətrafı  torpaqlarda  y ara - 
nıb-yayılan bu  poetik  söz sənoti  abidosi  hom in bölgonin sakinlorino  m oxsus- 
dur.  H əm çinin  o  xatırladır ki, bu örnoklor m ənim   hom in yerlərdə olduğum  on 
bir  il  orzində  m ü x to lif vaxtlarda  no  yazm aq,  no  oxum aq  bilon  xalqın  yoxsul 
tobəqəsi  ilo  ünsiyyətim   zam anı  şifahi  danışıqdan  toplanm ışdır.  M ohz  bu  so - 
bəbdən  də  hom in  qaynaq  etibarlı  sayıla  bilor.
A .X odzko  etiraf edir  ki,  “K oroğlu”  dastanında  xalqın  özünom əxsus  x a- 
rakteri, əxlaqı geniş şəkildə qorunduğundan onun  eposu  ingiliscoyə  çevirm ək 
təklifi İngiltərədə  Şərq dillorindən torcüm ə K om itəsi tərəfındən bəyənilm işdir. 
T ərcüm ənin üslubu üzərində  dayanan  A.Xodzko  xatırladır ki,  uzun  illor ingilis 
dilini,  ingilis  ədəbiyyatının  şedevrlorini  ö yrənm əyinə  baxm ayaraq,  ə v v ə llə r 
bu d ild ə yazm ağa  cəhd  göstərm om işdir.  M əhz  bu c ə h ətə  görə  də  tərcüm ənin 
redaktəsinə böyük  ehtiyac  duyulurdu.  A .X odzko  bu  işdə  böyük  zohm əti  olan 
Ceym s Reynalda m innətdarlığını bildirm iş, h əm çinin tərcü m ə və nəşrə h az ır- 
lanm a  işində  ona  tövsiyələri  ilə  yaxm dan  k öm ək  göstərm iş  Henri  Elisona, 
q ra f  M unusterə,  ser  Corc  Tom as  Stentona,  parlam ent  üzvü  ser  A leksandr 
C onstona,  ser Con  Kam pbellaya,  C on  Q iyem ara,  V .K rustona  və b.  centlm en- 
lərə  d ə rin   təşəkkürünü  yetirm işdir.
B iz,  A.X odzkonun  “K oroğlu”  eposunun  London  n əşrin ə  yazdığı  ön 
sözün  şərh in i verm ək fıkrində  deyilik.  B urada yalm z bir cə h ə ti  m ü ə y y ən lə ş- 
dirm ək m əqsədi güdürük.  O da bundan ibarətdir ki, A .X odzko dastanı  C ənubi 
A zərbaycanda  olduğu  illər  ərzində  xalqla  təm ası  zam anı  bilavasitə  özü  tə ro - 
fındən  q ə lə m ə   alındığını  (toplandığını)  etiraf edir.  Bu,  həqiqətonm i  belədir?
A di  bir  həqiqətdir  ki,  m ə d ən iy y ə t  tarixində,  həm çinin  gündolik  həyatda 
b ir-b irin ə  bonzəyən, biri  digərini  tokrarlayan,  yada  salan  hadisələr,  bir qodor 
m əcazi  deyilsə,  sensasiyalar az olmamışdır.  Qodim  A zərbaycan diyarını  gozib- 
dolaşm ış  onlarla  A vropa  səyyahları,  m ü x tə lif p eşə yönüm lii  ictim ai  və  dövlot 
xadim ləri, alim, yazıçı və şairlər bu ölkədon çox şey öyrəndiklori kimi, özləri  ilo 
çox şeyi  də aparmışlar. Əfsuslar olsun ki, bu axm da m ənim sonilm ə, öziinünkü- 
ləşdirm ə, b əzən hotta m illiləşdirm ə  m eylləri d ə özünü göstorm işdir.  Bu alom o 
qapılanda, bu uzaq keçm işə baş vuranda nodənsə elmi ictimaiyyəto çoxdan bolli 
edilon  M irzə  Şofı  Vazeh  vo  Bodenştedt  m acorası  yada  düşür.  Vo  ona  göro 
yada  düşür ki,  bu m acəra  daha  öncə  “ K oroğlu”  eposunun  başına  golm işdir...
B u  gün  “Koroğlu”  dastam na  dair  araşdırm alarına  çoxdan  nöqto  qoym uş 
eposşünaslarım ızı  az  düşündürm üş  (bolko  də,  heç  düşündürm om iş)  bir  sorğu 
daha  aktual  soslonir:  A leksandr  X odzko  öz  tərcüm əsini  eposun  hansı  motni, 
yaxud  əlyazm ası  osasında  aparm ışdır?  Bu  olyazm asını  haradan,  kimdon  vo 
necə  ə ld ə   etm işdir?
Ə lyazm asının  qoləm ə alındığı  tarixdon  173  ilə  yaxın bir dövr keçon  qarşı- 
m ızdakı  bu  kitab -   “K oroğlu”  dastanı  -   homin  sorğuya  faktiki  cavab  verməklo 
illor  boyu  m üom m alı  örtüyə  bürünorok  gizli  saxlanm ış  real  bir  hoqiqoti  do 
üzə  çıxarır.
Biz,  kitabın  sonunda  “ K oroğlu” nun  əlyazm asınm   söyləyicisi  (ifaçısı), 
toplayıcısı,  bu  işin  təşobbüskarı,  təşkilatçısı  b arəd ə  verilm iş  çox  maraqlı  b il- 
gini  burada  eynilə  təqdim   etm əy ə  ehtiyac  duym adıq.  Onsuz  da  elm  üçün  çox 
dəyərli  faktı  öz  qoynunda  gizləm iş  bu  qeydləri  n əz ərd ən   k eçirəcək   h ər  bir

---