P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Tashqi  va  ichki  kuzatishning  birligi

L ek in  o d a m   psixikasini  faqat  o 'z - o 'z in i  k u zatish   m eto d i  b ilan   o 'rg a n ib  

b o 'lm a s a ,  fa q a t  ta sh q i  k u z a tish   y o 'li  b ila n ,  y a ’ni  o 'z - o 'z in i  k u z a tish  

m a ’lu m o tla ri  b ila n   b o g 'la n m a slig i  h a m   m u m k in   em as.  O 'z - o 'z in i  k u z a ­

tish   m e to d in in g   ah a m iy a tin i  ta m o m ila   in k o r  qilish  —  o d a m n in g   yuksak 

d arajad ag i  b ilish  q o b iliy atig a,  ijodiy  q o b iliy atig a,  ongiga  ish o n m aslik   d e - 

m ak d ir.  B oshqa  k ish ilam i  k u z a tish n in g   xususiyati  sh u n d ak i,  ta d q iq o tc h i 

sh u   k is h ila r  x u lq - a tv o r in in g   ta s h q i  k o 'r in is h la r in i  id ro k   e t a r   e k a n , 

k o 'n g lid a n   k ec h ay o tg a n   h islarini  b ir  q a d a r  biladi.  S hu  sababli  psixolog 

ta s h q a rid a n   k u zatish   y o 'li  b ilan  va  o 'z - o 'z in i  k u z atish   m a ’lu m o tla rig a  

tay an ib ,  o d a m n in g  turli  x a tti-h a ra k atlarin i  tasvir etish   bilangina  kifoyalanib 

q o lm a y ,  balki  u m u m a n   psixik  h ay o t  h o d isa la ri  h a q id a ,  u larn in g   tash q i  va 

ichki  (subyektiv)  k o 'rin ish la ri  h a q id a   x u lo sala r  h a m   ch iq arish i  m u m k in . 

T a d q iq o tc h i  psixolog  k ish ilar  b ilan   m u o m a la   q ilish d a   tu rm u sh   tajrib asig a 

va  ilm iy  tek sh irish   ish larid a   yetarli  a m a liy o tg a   ega  b o 'lg a n id a   psixik  h a ­

y o tn in g   tash q i  k o 'rin ish la rin i  k u z a ta r  e k a n ,  psixik ja ra y o n la rn in g   su b y ek -

---

tiv  su ra td a   q a n d a y   k e c h ish in i  h a m   o z m i-k o ‘p m i  o c h a   olad i.  M a sa la n , 

ta fa k k u rn i  k u zatish   y o 'li  b ila n   te k sh irg a n im iz d a   k o 'z ,  yuz  m u sk u lla rid a g i 

xilm a-xil  h arak atla rn i va y u z n in g  o 'z g a rish in i qayd q ilibgina q o lm a y ,  balki, 

shu  bilan  birga,  sh u   ta fa k k u r   ja ra y o n la ri  q a n d a y   z a b t  va  q a n d a y   te z lik  

b ila n   ro ‘y  b e rish in i  h a m   b ir  q a d a r  b ila  o lam iz.  M o d o m ik i,  ta fa k k u r  j a ­

rayonlari  tashqi  m u h itd a  o 'z   ifo d asin i to p a r  e k an ,  ta fa k k u m in g   m a z m u n in i 

b ila o lam iz, tafak k u r ja ra y o n i q a y  shaklda ro ‘y b erayotganini,  m asala q a n d a y  

kelib  c h iq ay o tg an i,  m asa la n i  y e c h ish  ja ra y o n i  q a n d a y   b o ra y o tg a n in i  h a m  

k u z a ta   olam iz.

K u zatish   m eto d i  psixik  h o d is a la m i  faqat  tasvir  e tish   im k o n in i  b e rish  

b ilan g in a  ch e k la n ib  q o lm a y ,  b alk i  sh u   h o d isa la m i tu sh u n tirish ,  y a ’ni  u la r­

n in g  tev ara k -atro fd a g i  m u a y y a n  tarb iy a g a,  o d a m n in g   faoliyat  x a ra k te rig a, 

o rg a n iz m n in g   u m u m iy   ah v o lig a  va  n erv   siste m asin in g   ishlash  x u su siy a t- 

lariga  b o g 'liq   ek an lig in i  o c h ib   ta sh la sh   im k o n in i  h a m   b e ra d i.

O d a m z o d   fa o liy a tin in g   h a r   xil  tu rla rid a   psixikani  te k sh irish   u c h u n  

k u zatish   m e to d id a n   fo y d a la n ila d i.  K u za tish   y o rd am i  b ila n   b o la la r  p six i­

kasi  ham   u la m in g   o 'y in ,  o 'q is h   va  m e h n a t  fao liy atid a  b e m a lo l  te k sh irib  

o 'rg a n ila d i.  P ed ag o g   t a ’lim   va  ta rb iy a  ja ra y o n id a   o 'q u v c h ila m in g   yosh  va 

in dividual  xusu siy atlarin i  te k s h irib   o 'rg a n is h d a   an a   shu  m e to d d a n   fo y - 

d alan ad i.

K ish ilarn in g   psixik  sifatlari:  ta sh ab b u sk o rlig i,  ijodiy ta fa k k u r ja ra y o n i, 

yangilikni  b ay o n   q ilish i,  o 'z   o ld ig a   q o 'y g a n   m a q sad g a y etish   y o 'lid a   sa b r- 

m a to n a t  k o 'rsa tish la ri  k u z a tish   y o 'li  b ila n   tek sh irib   o 'rg a n ila d i.  F a b rik a - 

zavod  sexlarida va  m a d a n iy a tim iz n in g  b o sh q a so h a larid a ishlayotgan  k ishi- 

lard a  biz  sh u n d ay   sifa tlar  n a m o y o n   b o 'lis h in i  k o 'ra m iz .

P sixologiyada  k u zatish   m e to d i  o d a m   hayoti  va  fao liy a tin in g   o d a td a g i 

sh a ro itid a g in a   em as,  balki  sh u   b ila n   birga  k lin ik a  sh a ro itid a   p six ik a n in g  

kasallik oqibatida o 'zg arg an lig in i tek sh irish d a ham   q o 'llan ilad i. A yni v aq td a 

kasallikni  tek sh irish   u c h u n g in a   e m a s,  shu  b ilan   b irg a  o d a m n in g   n o rm a l 

ahvolidagi  psixik  h o d is a la m i  y a x sh iro q   tu s h u n ib   o lish   u c h u n   h a m   k lin ik  

k u za tish   m a ’lu m o tla rid a n   fo y d a la n ila d i.