Paleontoloji Palaeontology

---

Paleontoloji

Palaeontology

---

---

53. Türkiye Jeoloji Kurultayı

Geological Congress of Turkey

Jeolojik zamanda toplu yokolmalar ve güncel yokolma koşulları

Nurdan İNAN

Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 58140 Sivas

Toplu yokolma, var olan türlerin çoğunun tek bir stratigrafık horizonda ya da çok dar bir

stratigrafık arada aniden yok olmasıyla ve bu durumun yatay-düşey fasiyes değişimlerinden

bağımsız izlenebilmesiyle belirlenir. 4.6 milyar yıl yaşındaki dünyanın 600 milyon yıllık

Jeoloji tarihinde kayda değer 17 toplu yokolma tesbit edilmiştir. Yerel toplu yokolmalarla

bu sayı 83'e çıkar. Bu toplu yokolmalardan, Birinci Zaman-İkinci Zaman ve İkinci Zaman-

Üçüncü Zaman sınırını veren 2 tanesi çok büyük ölçektedir.

I. Büyük Toplu yokolma, levha tektoniğiyle yakından ilişkilidir. Dünya paleocoğrafyasınm

Tek Kıta (Pangea), Tek Okyamıs'dan (Panthalassa); arada Tetis denizinin açılmasıyla

Kuzey Kıtaları (Aurasia) ve Güney Kıtaları (Gondvvana) olarak düzenlenmesinde, yeni

dünya düzenine ayak uyduramayan canlıların yok olması olağan karşılanır.

II. Büyük Toplu yokolma ise, arz paleocoğrafyasının hemen hemen günceldekine yakın

şekillenmiş oluşu ve küresel tektonik olayların olmaması nedeniyle, levha hareketlerinden

bağımsızdır. Bu toplu yokolmayı açıklamak üzere ileri sürülen kuramlardan en çok kabul

görenleri, Alvarez ve arkadaşlarının (1980) savundukları "Çarpma Kuramı" ve Officer ve

Drake'nin (1985) savundukları yokolmalarımn temel nedenleri "Yoğun Püskürük

Volkanik Hareketler" kuramları oldu. Hangi kuram kabul edilirse edilsin, canlıların

yokolmalarımn temel nedenleri iklim-bitki örtüsü değişikliği, besin zincirinin kırılması,

sıcaklık, volkanizma ve bunun sonucu olarak asit yağmurları ve ozonun tükenmesi, okyanus

ve atmosferde O2/CO2 dengesinin bozulması, regresyon-transgresyon, deniz suyu tuzluluk

ve sıcaklığındaki değişimler, okyanus yüzeyinde Ph artması ve alkalinitedeki değişimler,

kozmik radyasyon, ultraviyole ışın radyasyonu, peryodik galaktik olaylar, zehirleyici iz

element konsantrasyonunda yükselme, kuyruklu yıldız ya da büyük boyda birkaç meteorit'in

düşmesi, yeryuvarının manyetik alanının değişmesi gibi herhangi bir çevresel değişiklikle

biyolojik strese girmeleri,, çevresel değişikliğe karşı gösterdikleri duyarlılık, çevresel

değişikliği etkisiz hale getiremeyişleri ya da uyum sağlayamayışları veya adaptasyon

yetersizlikleridir.

Jeoloji Tarihinin, fosil kayıtlarla belirlenen toplu yokolmalarımn nedeni olan çevresel

değişiklikler ve biyolojik stres koşullarından pek çoğu, sanayi toplumu-tüketim toplumu

oluşun bedeli ve doğrudan insan eliyle yaratılmış olarak günümüzde de aynen mevcutdur.

Toplu yokolma teorilerinden, hep gözardı edilen evrimsel nedenler incelendiğinde, insan

için tehlike çanları çalıyor. Çünkü, doğada daima, diğer canlıların yaşama hakkını

gaspederek biyolojik çeşitlilik ve dengeyi bozan baskın formlar yokolmuşlardır. Ve, Jeoloji

Tarihi bunun örnekleriyle doludur.

243

---

Mass extinction in geological time and conditions for extinction in

present time

Mass extinction is determined by sudden disappearance of many of the existing species

either in a single stratigraphical horizon or in a very narrow stratigraphical interval and by

observation of this situation independently from horizontal-vertical faciès changes. Of

earth's 4,6 billion year of age, a total of 17 mass extinction cases has been recorded out of

600 million -years of geological history. This number rises to 83 when local mass extinction

cases are included. Of the whole mass extinction cases, 2 which indicate primary time-

secondary time and secondary time-tertiary time boundary are very widespread.

The first mass extinction is closely related with plate tectonics. That the earth's

paleogeography was changed from a single continent (Pangea)-single ocean (Panthalassa)

form to north-side continents (Aurasia) and south-side continents (Gondwana) with the

Tethys sea between them brought about the extinction of living things due to their inability

in adapting to neogeographical conditions. This situation is reacted normally.

Because the earth's paleogeography was already shaped in similar manner to that of the

present time and there was no global tectonic event, the second mass extinction is

independent from plate tectonics. Towards clarifying the second mass extinction, the most

widely accepted theories have been the "Impact Theory" (Alvarez et.al., 1980) and

"Intense Eruptive Volcanic Activity" (Officer and Drake, (1985). Whichever theory is

accepted, the major causes that had led to mass extinction of living things are as follows:

changes in climate and flora, breaking of food chain, heat, volcanism which had caused acid

rain and exhaustion of ozone, unbalanced O2/CO2 ratio in air and sea,

regression/transgression, changes in salinity and heat of sea, pH increase on the surface of

sea and changes in alkalinity, cosmic radiation, ultraviolet radiation, periodical galactic

events, increase in concentration of poisonous trace elements, comet or some large meteorid

impacts, biological stress due to changes in the earth's magnetic field, sensitivity to

environmental variation, inability in neutralizing environmental variation or insufficiency in

adapting to environmental variation.

The cause of mass extinction designated with fossil data in geological time are the

biological stress conditions which were originated from environmental variation. A great

majority at the conditions, which is the price öf being industrialized community, exists

unchanged at the present time.

When, of the mass extinction theories, the undervalued "evolutionary causes" theory is

studied, it is revealed that bells are ringing for human race. Because the vanishing form has

always been the dominant form that damages the biological balance and biological variety

by seizing the right of other living things by violence. And the geological history is full of

the examples of this situation.

244

---