Palmer myths
Yüklə 253,2 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Etik T ənqid
| 1
Bazarlar haqqında iyirmi mif
Baş elmi işçi Keyto nstitutu
“Afrikanın Azadlığı üçün nstitusional Əsaslar” mövzusuna həsr olunmuş konfransda məruzə edilmişdir 2007 Regional konfrans Mont Pelerin cəmiyyəti Nayrobi, Keniya
26 fevral 2007 2 Sosial koordinasiya problemlərinin bazar mexanizmləri vasitəsi ilə həllinin keyfiyyət və məhdudiyyətləri haqqında düşünərkən, bəzi ümumi mifləri aydınlaşdırmaq faydalı olardı. “Miflər” dedikdə, mən heç bir arqument və sübut olmadan həqiqət kimi qəbul edilən bəzi bəyanatları nəzərdə tuturam. Onları biz radiodan, dostlarımızdan, siyasətçilərdən eşidirik - sanki onlar daim efirdədir. Onlar elə bil dərin bir müdrikliyin məhsulu kimi təkrar olunur. Təhlükə burasındadır ki, onlar belə geniş yayıldığından, tənqidi baxımdan təhqiqat mövzusu olmur. Mən də bu məqalədə məhz bunu etmək təklifini irəli sürürəm.
Belə fikirlərin hamısı olmasa da, çoxu azad bazara düşmən mövqe tutanlar tərəfindən yayılır. Onların bəziləri isə daha kiçik dairələrdə azad bazar həvəskarlarına məxsusdur.
Nəticədə isə dörd kateqoriya üzrə qruplaşdırılan iyirmi mif yaranır. •
Etik tənqid •
qtisadi tənqid •
Hibrid formalı etik-iqtisadi tənqid •
Yüksək dərəcədə coşğun müdafiə
1.
Bazarlar əxlaqsız, ya da mənəviyyatsızdır
mübadiləsində nə mənəviyyat, nə də bizi insan kimi fərqləndirən amillərə münasibətdə öhdəlik hissi yoxdur; yəni bu zaman bizim yalnız bizə xeyri olan şeylər haqqında deyil, nəyin düzgün, nəyin səhv, nəyin əxlaqi, nəyin mənəviyyatsızlıq olduğu barədə düşünmək qabiliyyətimiz də olmur.
Bundan daha yanlış ittiham təsəvvür etmək çətin olardı. Çünki mübadilə olan yerdə ə dalətə hörmət olmalıdır. Mübadilə edən adamlar alıcılardan fərqlənirlər; mübadilə edən adamlar digərlərinin ədalətli tələblərinə hörmətlə yanaşır. nsanları mübadiləyə sövq edən, hər şeydən əvvəl, onların başqalarının malik olduğuna sahiblənmək istəyidir. Lakin ə xlaq və qanun onlara bunu sadəcə olaraq alıb götürməyi yasaq edir. Mübadilə- resursların birinin təyinatının başqası ilə dəyişdirilməsidir. Bu o deməkdir ki, istənilən mübadilə elə bir bazis xətti ilə olçülür ki, əgər mübadilə yoxdursa, tərəflər əvvəldən malik olduqlarını ozlərində saxlayırlar. Mübadilə çərçivələri ədalətdə ozünə möhkəm bazis tələb edir. Belə mənəvi və hüquqi bazalar olmadan mübadilə mövcud ola bilməz.
Lakin bazarlar heç də yalnız ədalətə hörmət əsasında yaranmayıb. Onlar həmçinin, insanların yalnız öz istəklərini deyil, həm də digərlərinin arzularını nəzərə almaq, özlərini onların yerinə qoymaq bacarığı əsasında formalaşıblar. Öz müştərilərinin nə istədiyini düşünməyən restoran sahibinin biznesi uzun sürməz. Əgər müştərilər yeməkdən zəhərlənərlərsə, onlar geriyə qayıtmazlar. Yemək onlara ləzzət verməzsə, yenə də onlar həmin restorana gəlməzlər. Restoran sahibi biznesini itirəcək. Bazarlar iştirakçılara özlərini başqalarının yerinə qoymaq, onların istəklərinin nədən ibarət olduğunu nəzərə almaq, məsələləri onların gözüylə görməyə çalışmaq üçün stimul yaradır.
3
Bazarlar zorakılığa alternativ təşkil edir. Bazarlar bizi ictimailəşdirir. Bazarlar bizə digərləri haqqında düşünməyin zəruri olmasını xatırladır.
2. Bazarlar xəsislik və eqoizmi təşviq edir Bazarda adamlar həmişə ən aşağı qiymətli mal tapmağa və ən yüksək mənfəət əldə etməyə çalışır. Bununla da, onlar xəsislik və eqoizmə can atır və başqaları haqqında düşünmürlər.
Bazarlar xəsislik və eqoizmi nə təşviq edir, nə də onun qarşısını alır. Onlar həm ən alturistlərə, həm də ən eqoistlərə öz məqsədlərinə sülh yolu ilə çatmaq üçün imkanlar yaradırlar. Öz həyatlarını insanlara xidmət göstərməyə həsr edənlər, amallarına çatmaq üçün məqsədləri ancaq bazardan öz anbarlarını var-dövlətlə doldurmaq olan şəxslərdən az istifadə etmirlər. Sonunculardan bəziləri hətta var-dövlət yığmaqla digərlərinə kömək etmək imkanlarını artırırlar. Corc Soros və Bill Qeyts sonunculara nümunədir, onlar böyük miqdarda pulu, onun ən az bir hissəsini xeyriyyəçilik fəaliyyəti vasitəsilə başqalarına kömək etmək imkanlarını artırmaq məqsədilə yığırlar.
Tereza ana özünə məxsus olan sərvətlə böyük sayda insanı yedirtmək, geyindirmək və onlara rahatlıq vermək istəyir. Bazarlar ona imkan verir ki, o, köməyə ehtiyacı olanlar üçün ən aşağı qiymətə yorğan, yemək və dərmanlar əldə etsin. Bazar elə sərvətin yaranmasına imkan verir ki, o, bədbəxtlərə yardım etmək və xeyirxahların başqalarına kömək qabiliyyətini artırmaq üçün istifadə edilsin. Bazarlar xeyirxahların xeyriyyəçilik fəaliyyətini mümkün edir.
“Şəxsi maraq” güdən insanların məqsədləri aydınlaşdırılarkən ümumi bir səhvə yol verilir ki, bu da sonda eqoizmlə dolaşıq düşür. Bazardakı adamların məqsədləri həqiqətən də özlərinə xidmətdir, bununla belə, öz məqsədlərini güdərkən onlar digərlərinin də - ailə üzvlərinin, dostlarının, qonşularının və hətta heç vaxt görməyəcəyi insanların da maraqlarını və rifahlarını düşünmüş olurlar. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, bazarlar insanları başqalarının, hətta tamam yad adamların belə qayğısını çəkməyə vadar edir.
Tez-tez deyildiyi kimi, insan cəmiyyətinin ən möhkəm özülü heç də məhəbbət və ya dostluq deyil. Məhəbbət və dostluq istər kiçik, istərsə də böyük qruplar daxilində ə məkdaşlıq yolu ilə qazanılmış qarşılıqlı mənfəətin bəhrələridir. Bu cür qarşılıqlı mənfəət olmadan cəmiyyətin mövcudluğu sadəcə qeyri-mümkün olardı. Qarşılıqlı mənfəət olmasaydı, Tomun xoşbəxtliyi Cunun bədbəxtliyi olardı, yaxud əksinə, onlar heç vaxt ə məkdaşlıq edə bilməzdilər, heç vaxt nə həmkar, nə də dost ola bilərdilər. Əməkdaşlıq bir-birini tanımayan, dilləri və ya dinləri fərqli olan və ya bir daha heç vaxt görüşməyəcək insanlar arasında əməkdaşlığı mümkün edən bazarlar vasitəsilə yüksək dərəcədə genişləndirilir. Ticarət və yaxşı müəyyən edilmiş, qanuni cəhətdən ə saslandırılmış mülkiyyət hüquqları vasitəsilə ticarətin təşviqindən əldə edilən potensial gəlirlərin mövcudluğu yad insanlar arasında xeyriyyəçiliyi və sərhədlərin o tayında məhəbbət və dostluğu mümkün edir.
Yüklə 253,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|