Parmenides’İn yokluk kavrami boşluk mudur



Yüklə 144,82 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix04.12.2017
ölçüsü144,82 Kb.
#13713


PARMENİDES FELSEFESİNİN VARLIĞI 

TEMELLENDİRME TARZININ KENDİNDEN 

SONRAKİ FELSEFEYE ETKİLERİ

                                                                                                Naciye Atış





ÖZET

Parmenides’in   varlıkla   ilgili   çalışmaları,   varlığın   nedeni   ve   çıkış   koşullarını 

ortaya   koymak   değil,   tek   ve   bütün   halindeki   varlığın   doğasını   anlamaya   yöneliktir.  

Parmenides   bu   amaç   için   varlığın   varolduğunu   düşünme   aracılığıyla   temellendirir. 

Parmenides varlığı temellendirirken, var-olmayan kavramını da kullanır. Bu kullanma, 

varlığın   yapısal   özelliklerini   ortaya   koyarken   neden   var   olmadığını   ispat   etme  

şeklindedir. Var-olmayan onun felsefesinde tek başına anlamı ve yeri olan bir kavram  

değildir.   Parmenides’in,   var-olanı   temellendirirken   var-olmayandan   yararlanması,  

kendinden   sonraki   felsefenin   hareket   ve   değişim   konularına   yaklaşımını   etkiler.  

Parmenides felsefesinden etkilenen filozoflardan birisi de Demokritos’tur. Yeniden evren  

bilim çalışmalarına yönelen filozof için sadece temel varlık araştırması değil hareket  

konusu da temel olur. Demokritos hareket için boşluğun gerekli olduğunu çünkü hareket  

kavramının   boşluk   kavramı   olmadan   çalışılmayacağını   düşünen   bir   filozoftur. 

Parmenides   var-olmayan   kavramını   varlığın   karşıtı   olarak   kullanırken   bu   karşıtlığı,  

varlığın   taşıdığı   özelliklerden   yola   çıkarak   kurar.   Parmenides   iki   kavram   arasında  

karşıtlık   kurmasının   sonucunda   var-olmayanı   yok   kabul   eder.   Oysa   Demokritos 

felsefesinde var-olmayan, boşluk olarak kullanılarak üzerine felsefe yapılır. Demokritos  

felsefesi varlığın karşıtı olan var-olmayanı kabul etmekle Parmenides’in üzerine düşünme 

ve   konuşmanın   olanaksız   olduğunu   kabul   ettiği   alan   üzerine   düşünüp   konuşmanın  

olanağını gösterir. 

Anahtar kelimeler: varlık, yokluk, hareket, değişim, boşluk, atom

(The Influence Of Parmenides’ Style Of Establishing Existence To The Subsequent 

Philosophy)

ABSTRACT

Parmenides’ works about existence are not intended to introduce the reason and  

the conditions of departure of being, but rather intended to understand the nature of  

being   as   a   particular   and   a   unified   whole.   For   this   purpose,   Parmenides   fixes   the 

existence of being by means of thought. In grounding being, Parmenides uses the concept  

f non-being when grounding the being. This usage is in the form of proving why the being 

is not- existent while introducing its structural characteristics. The non-existent is not a  

concept which has a place and a meaning by itself in his philosophy. That Parmenides  

drew upon the non-existent while establishing the existent influenced the movement and 

alteration approach of the subsequent philosophy after himself. One of the philosophers  

who was influenced by him was Demoktitos. For the philosopher who intended to work on  

science,   not   only   the   investigation   of   the   fundamental   being   but   also   the   subject   of  

movement   becomes   the   basis.   Demokritos   is   a   philosopher   who   thinks   that   space   is 

necessary for movement because the concept of movement cannot be studied without the 

concept of space. Parmenides, when using the concept of non-existent as being contrary  

to being, establishes this contrast on the basis of the attributes of being. As a result of  

establishing a contrast between these two concepts, Parmenides accepts the non-existent 

as absent whereas in Demokritos’ philosophy, non-existent is accepted as a space and 

philosophized   accordingly.   The   philosophy   of   Demokritos   shows   the   possibility   of 

thinking and talking about the field, which Parmenides thought not possible by accepting  

the non-existent as the contrast of being. 

P

 Mersin Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü Öğretim Görevlisi 

(Dr.)



  Parmenides Felsefesinin Varlığı Temellendirme Tarzı…

Key words: being, absence, movement, change, space, atom

Giriş

P

armenides felsefesinin kavramı varlık, problemi de bu varlığın 



doğasını  anlamaktır. Parmenides’in felsefenin problemini  varlık olarak 

belirlemesi,   felsefenin   merkezine   evrenbilim   yerine   varlık   felsefesini 

yerleştirir. Milet filozoflarının evrenin hangi ilk ilkeden (arkhe) geldiğini 

arama   çalışmaları,   Parmenides   ile   yerini,   varlığın   doğasını   anlama 

çalışmasına   bırakır.   Parmenides’in   varlıkla   ilgili   çalışmaları,   varlığın 

nedeni ve çıkış koşullarını ortaya koymak değil, tek ve bütün halindeki 

varlığın doğasını anlamaya yöneliktir. Parmenides, varlığın doğasının ne 

olduğunu   araştırmaya,   varlık   kavramının   kendisinden   düşünme 

aracılığıyla çıkarak başlar. Parmenides’in burada yaptığı, varlığı düşünme 

ile temellendirmektir. Parmenides, varlığı temellendirirken, var-olmayan 

kavramını da kullanır. Bu kullanma, varlığın yapısal özelliklerini ortaya 

koyarken neden var olmadığını ispat etme şeklindedir. Var-olmayan onun 

felsefesinde   tek   başına   anlamı   ve   yeri   olan   bir   kavram   değildir.   Bu 

kullanım   dışında   var-olmayandan   söz   etmek   olanaksızdır;   çünkü 

Parmenides   felsefesinde   olmayan   üzerine   düşünmek   ve   konuşmak 

olanaksızdır.   Parmenides’in,   felsefesinde   üzerine   düşünülüp 

konuşulabilecek   tek   şeyin   varlık   olduğunu   gösterme   çabası,   aynı 

zamanda   var-olmayan   üzerine   düşünüp   konuşmanın   olanaksızlığını 

göstermeyi de içerir. 

Parmenides’in,   var-olanı   temellendirirken   var-olmayandan 

yararlanması, kendinden sonraki felsefenin hareket ve değişim konularına 

yaklaşımını   etkiler.   Parmenides’e   göre;   var-olmayandan   söz   etmek, 

hareket ve değişimin bir sonucu olacağı için, varlığın olduğu yerde böyle 

bir   sonuç   ve   bu   sonuca   neden   olacak   koşullar   söz   konusu   olamaz. 

Parmenides’in, tek ve hareketsiz olan varlığı korumak için, her türlü var 

oluş   ve   yok   oluşun   düşünülemez   olduğunu   gösterme   ihtiyacı,   onun 

felsefesinden   hareketin   tamamen   dışlanmasına   neden   olur.   Ancak 

Parmenides’in kendi felsefesinde ulaştığı  bu sonuç, kendinden sonraki 

Grek felsefesinin de etkilenip buna göre şekillenmesine neden olur. Bu 

şekillendirici etki, Parmenides sonrası filozofları hareket konusunda şöyle 

bir durumla karşı karşıya bırakır: Parmenides çizgisinde felsefe yapmaya 

devam ederek hareketi yadsımak ya da Parmenides çizgisinin dışına çıkıp 

hareketi   kabul   ederek   felsefe   yapmak.   Amaç   varlık   felsefesi   yapmak 

108



                                                                              Naciye ATIŞ

olduğunda,   hareketin   yadsınması   sorun   oluşturmaz.   Amaç   evrenbilim 

yapmak olduğunda hareketi kabul etmek gerekir. Ancak bazı filozoflar 

evrenbilim   yaparken   Parmenides   felsefesiyle   de   uzlaşma   yolunu 

seçmişlerdir.   Bu   filozoflardan   birisi   de   Demokritos’tur.   Demokritos, 

felsefesinde   hareket   ve   değişimi   kabul   etmeyi   Parmenides   felsefesiyle 

uzlaşarak yapmak ister. Demokritos bunun için, Parmenides’in hem var-

olan hem de var-olmayanla ilgili söylediklerinden yararlanır. Bu yazının 

amacı,   Parmenides’in   hareket   ve   değişim   konusunu   yadsımasının 

kendinden sonraki felsefeye etkisini, onun varlığı temellendirirken var- 

olmayan kavramını nasıl kullandığını ve bunun Demokritos felsefesinde 

nasıl   değerlendirildiğini   ortaya   koymaktır.   Demokritos,   hareketin 

kabulünün yol açacağı sorunu saptama, bu sorunu çözme ve kavramları 

kullanma   noktalarında   Parmenides   felsefesini   kaynak   olarak   kullanır. 

Demokritos’un Parmenides felsefesinden etkilenme konusu şu iki nokta 

üzerinden   açıklanmaya   çalışılacaktır:   Birincisi   Parmenides’in   varlık 

felsefesi yapma tarzının kendinden sonraki felsefeyi yönlendirecek kadar 

etkili   olmasının   nedeni.   İkincisi   de   bu   yönlendirici   etkinin,   hareket 

sorununu çözme denemeleri üzerindeki etkisi.    

Parmenides’in Varlık Felsefesi

Parmenides felsefesinin, varlık felsefesi olarak adlandırılma nedeni, 

bu   felsefenin   tek   probleminin   varlık   kavramını   araştırması   ve   bu 

araştırmanın   da   varlığın   kendisinden   başlamasıdır.

1

  Felsefeyi   bu 



kavramdan başlatmak böyle bir varlığın, hep var olduğunu söylemekle 

olanaklıdır: “Yalnız bir yolun anlatılışı kalıyor daha, o da varlığın; vardır 

bu yolda pek çok işaret, çünkü doğmamış olduğundan yok-olmazdır da, 

Yapısı   bütündür,   sarsılmaz   ve   hedefsizdir.   Ne   bir   kere   var   idi   ne   de 

olacaktır,   şimdi   bir   bütün   var   çünkü.”

2

  Parmenides’in   söylediği   gibi 



varlığın   hep   var   olduğu   kabulü,   onun   var-olma   nedeni   ve   koşullarını 

aramayı gereksiz kılar: “Nasıl bir doğuş bulacaksın ona? Nasıl, nereden 

yetişmiştir?   Bırakmayacağım   var-olmayandan   söz   etmeğe   ne   de 

düşünmeğe   seni;   söylenemez   düşünülemez   çünkü   var-olmadığı.   Nasıl 

1

Friedrich Nietzsche,  Yunanlıların Trajik Çağında Felsefe,  Çev. Nusret Hızır, 



BFS yayınları, İstanbul (1985),66   

2

Walter Kranz,  Antik Felsefe, Metinler ve Açıklamalar,  Çev. Suad Y. Baydur, 



Sosyal Yayınlar, İstanbul 1984, B7.8. 

109


  Parmenides Felsefesinin Varlığı Temellendirme Tarzı…

yok  olabilir var-olan öyleyse?  Nasıl doğabilir? Doğduysa  var değildir, 

ilerde   doğacaksa   da   öyle.   Böylece   doğuş   sönmüştür   ve   ölüm   yok 

olmuştur.”

3

  Parmenides’in   bu   düşünceleri,   felsefi   amacının   neden 



evrenbilim değil varlık felsefesi yapmak olduğunu da açıklar. Evrenbilim 

yapmak, varlığın doğuşunu ve ölümünü anlatmayı gerektirir ve bunların 

açıklaması yoktur. Varlığın kendisini anlatmak açıklaması verilemeyecek 

bu   durumları   düşünmemektir.

4

  Bu   nedenle   felsefe   yapmaya 



başlayacağımız   tek   yol   varlığın   yoludur.   Bu   yola   girildikten  sonra   da 

yapılacak   şey,   varlığın   tek,   bölünmemiş   bir   bütün,   hareketsiz   ve 

kendisiyle   özdeş   olduğunu   açıklamaktır.   Böyle   bir   çalışma,   varlık 

kavramıyla uğraşmanın bir sonucu olarak varlık felsefesini ortaya koyar. 

Ancak   amaç   Milet   filozoflar   örneğinde   olduğu   evrenbilim 

yapmak   olsaydı   varlığın   ilk   kaynağını   ve   onun   bu   kaynaktan   çıkış 

koşullarını   araştırmak   gerekecekti.   Miletli   filozoflar   bu   araştırmayı 

evrenin ilk ilkesi (arkhe) kavramı temelinde yaparlar. Miletli filozofların 



arkhe kavramını evrenin ilk ilkesi olarak kullanmaları evrenbilim yapmak 

için   zorunludur.   Evrenbilim,   ilk   ilkeden   evrene   geçilmesinin   nasıl 

olanaklı   olduğunun   açıklamasını   içerir.

5

  Parmenides’e   göre   varlığı   bu 



şekilde   araştırmak,   varlığın   oluş   ve   yok   oluş   halinde   olduğunu   kabul 

etmeyi  gerektirir.   Parmenides’e   göre   bunu kabul  etmek   doğuş   ve  yok 

oluşu   kabul   etmeye   neden   olur   ki   bu   da   gerçek   olmadığı   için 

düşünülemez  ve bilinemez: “nasıl yok  olabilir var-olan öyleyse?  Nasıl 

doğabilir? Nasıl bir gereklik zorlamış ola onu sonradan yahut önceden 

hiçten başlayarak doğmağa. Bunların kararı şunda gizli: vardır yahut var 

değil.”

6

  Parmenides’in   de   söylediği   gibi   varlığın   doğduğu   ve   yok 



olduğunun   açıklaması   yoktur.   Açıklaması   yapılacak   tek   şey   onun   var 

olduğu   kararıdır.   Burada   gördüğümüz   gibi   felsefi   sorun   varlığın   ilk 

ilkesini açıklamak değil onun tek, bütün, hareketsiz ve kendisiyle aynı 

olduğunu   göstermektir.   Felsefi   sorun   bu   şekilde   ortaya   koyulunca   da 

hareket ve değişimin reddedilmesi kaçınılmaz bir sonuç olur. Bu sonuçla 

da   Parmenides,   varlığı   korumak   için   hareket   ve   değişimi   reddetmeyi 

varlık felsefesi yapmanın koşulu haline getirir.   

3

 a.g.e., B7.8.



4

 a.g.e. B6

5

Arda   Denkel,  Demokritos   Aristoteles,   İlkçağda   Doğa   Felsefeleri,   Kalamış 



Yayıncılık, İstanbul 1986, 13

6

 Walter Kranz,   Antik Felsefe, Metinler ve Açıklamalar, Çev. Suad Y. Baydur, 



Sosyal Yayınlar, İstanbul 1984, B7.8. 

110


                                                                              Naciye ATIŞ

Parmenides Felsefesinde Var-olma ve Yok-olma

Parmenides için “var var olmak, hiç ise yoktur.”

7

 Var olmayla yok 



olma aynı şey değildir aynı şey sananlar dilsiz, kör, şaşkın ve kararsız 

kişilerdir.

8

 Var olmayan, tamamen algının neden olduğu bir yanılmadır.



Algının neden olduğu yanılma,  var olan bir şeyi  yanlış algılama değil 

olmayan  bir şeyi  var gibi kabul etmektir. Olmayan  bir şeyi  var kabul 

etmek olanaklı olmadığı için olmayanın algısı, olmayanı var sanmaktır.

10 

Parmenides, var sanmak ifadesiyle yok olmanın var olma ve düşünmeyle 



ilgisi   olmayan   algı   olduğunu   bize   gösterir.   Parmenides’in   yanılmanın 

kaynağını   algı   olarak   göstermesinin   nedeni,   yanılmanın   düşünmeden 

kaynaklanmayacağının  kabulüdür.  Zaten  Parmenides’e  göre  düşünmesi 

sağır ve kör olan adamlar, böyle bir yanılmayı yaşar.

11

 Böyle adamların 



sanmaları   olan   yanılmalar,   var   olma,   düşünme   ve   gerçeğin   karşıtıdır. 

Böyle bir kabulden dolayı da Parmenides felsefesinde algı ve düşünme 

karşıtlığı   kurulur.

12

  Ancak  Parmenides   bu  karşıtlığı,   varlığın  karşıtının 



düşünülemeyeceğini   göstermek   için   kurar.   Yoksa   karşıtlığın 

düşünülebilecek bir şey olduğunu göstermek için değil. Bu durumda da 

sonuç   ortadadır:   var   olmanın   karşıtı   düşünülemez   sadece   var   olan 

düşünülür.        

  Parmenides   felsefesinde  varlıkla  ilgili  kanıtlara  varlık  üzerine 

düşünmekle   ulaşıldığı   için   bu   felsefede   gerçeğin   kaynağı   algı   değil 

düşünmedir.

13

  Bunun   sonucu   olarak   da   Parmenides’in   varlığı   somut 



dünyada temellenmez. Varlığın temellendiği dünya, düşünme ve mantık 

dünyasıdır.   Varlığın   da   somut,   algı   dünyasından   kopuk   bir   şekilde 

kanıtlanması,   varlığın   hareketsiz   ve   durağan   salt   varlık   olarak 

kavranmasına   olanak   sağlar.   Varlığın   kendisiyle   özdeş   kalmasını 

7

 a.g.e. B6



8

 a.g.e. B7.8

9

  Friedrich Nietzsche,  Yunanlıların Trajik Çağında Felsefe,  Çev. Nusret Hızır, 



BFS yayınları, İstanbul 1985,64  

10

 Walter Kranz, Antik Felsefe, Metinler ve Açıklamalar, Çev. Suad Y. Baydur, 



Sosyal Yayınlar, İstanbul 1984, B7.8. 

11

 Friedrich Nietzsche, Yunanlıların Trajik Çağında Felsefe, Çev. Nusret Hızır, 



BFS yayınları, İstanbul 1985,63 

12

 Gregory Vlastos, Parmenides’ Theory of Knowledge, John Hopkins Üniversity 



Pres, 1946, 70

13

 a.g.e., 71



111


  Parmenides Felsefesinin Varlığı Temellendirme Tarzı…

sağlayacak   olan   da   bu   hareketsizliği   ve   durağanlığıdır.   Böylece 

Parmenides   felsefesinde   varlık   düşünme   aracılığıyla   bilindiği   zaman 

değişmez,   durağan   ve   salt   olarak   kavranır.

14

  Oysa   düşünme   olmadan 



duyularla   varlığı   kavramaya   çalışmak,   varlığın   hareket   halinde 

görülmesine neden olur.

15

 Böyle bir görme durumu da varlığın kendisiyle 



özdeş kaldığını söylemeyi  engeller. Bu bilgi, varlığın kendisiyle  özdeş 

olduğunun   ifadesidir:   “Kımıldamadığı,   başlamadığı,   doğmadığı   ve 

göçmediği için aynı şey olarak, aynı şey içinde kalarak, kendi kendine 

yatar.”


16

 Buradaki özdeşlik ilişkisi kavramın kendisinden hareket edilerek 

elde   edildiği   için   totolojiktir.

17

  Parmenides   varlık   kavramını   en   başa 



koyarak   bütün  kanıtları   bu  kavramdan   çıkarır.   Bu   çıkarım   da   kavram 

üzerine   düşünmek   olduğu   için,   Parmenides   bu   noktada   var   olanla 

düşünmeyi   özdeşleştirir.

18

  Burada   düşünme   var   olanın   kanıtı   ve 



güvencesidir çünkü düşünme varsa varlık da muhakkak vardır. Varlığın 

özellikleri   bu   nedenle   düşünmenin   özellikleriyle   aynı   olur:   kendisiyle 

özdeş, değişmez, sürekli ve ölümsüz.

19

 



Varlığın   kendisiyle   özdeş   olmadığını   düşünüp   söylemek   de 

varlığın var  olmamayla  aynı  olduğunu  sanmaktır.

20

  Bu  düşünme  değil 



sanmadır çünkü Parmenides’e göre “aynı şeydir düşünmekle var olmak, 

düşünmeyi   var   olansız   bulamazsın.”

21

  Parmenides   için,   hareket   ve 



değişim   sonucu   olarak   ortaya   çıkacak   olan   var-oluş   ve   yok-oluş, 

düşünmeyle varlık özdeşliğini kaldıracağı için, gerçek olmaz. “Var olanın 

dışında başka olmayacaktır çünkü kader bağlamıştır bütün ve hareketsiz 

olmağa.   Bu   yüzden   hepsi   ad   olacak   insanların   koyduklarının,   gerçek 

olduğuna   inanarak:   Meydana   gelmek   de   yok   olmak   da   var   olmak   da 

olmamak   da,   yer   değiştirmek   de.”

22

  Parmenides’in   varlık  ve   hareketle 



14

 a.g.e., 72

15

 Thilly F., Wood L.,  A History of Philosophy, Holt Rinehart and Winston Inc, 



1964,38

16

 Walter Kranz ,  Antik Felsefe, Metinler ve Açıklamalar, Çev. Suad Y. Baydur, 



Sosyal Yayınlar, İstanbul 1984, B7.8. 

17

 Friedrich Nietzsche, Yunanlıların Trajik Çağında Felsefe, Çev. Nusret Hızır, 



BFS yayınları, İstanbul 1985,62,63

18

 I.Crystal, The Scope of Thought in Parmenides, Cambridge Üniversity Press, 



2002, 217

19

 a.g.e., 217



20

 Walter Kranz, Antik Felsefe, Metinler ve Açıklamalar, Çev. Suad Y. Baydur, 

Sosyal Yayınlar, İstanbul 1984, B6

21

 a.g.e., B7,8



22

 a.g.e., B7.8



112


                                                                              Naciye ATIŞ

ilgili düşünceleriyle  kendinden sonraki felsefe üzerine etkili olmasının 

nedeni   felsefesini   düşünme   ve   mantığa   söz   ettiğimiz   şekilde 

dayandırmasıdır. Ancak Parmenides gibi amaç tek, bütün ve hareketsiz 

varlığın felsefesi olduğu zaman düşünme ve mantığın işleyişiyle çalışmak 

sorun   oluşturmaz.   Böyle   bir   işleyiş   içerisinde   hareketin   olması   sorun 

oluşturur. Ancak amaç sadece söz konusu varlığın felsefesi değil evreni 

açıklamak olduğu zaman hareketin sorun olmaması gerekir. 



Demokritos’un Parmenides Felsefesine Yönelimi

Parmenides   sonrası   felsefede   Demokritos   gibi   filozoflar   yeniden 

evrenbilim   çalışmalarına   yönelmek   isteyince   hareket   konusu   önem 

kazanır.   Yeniden   evrenbilim  çalışmalarına   yönelen   filozof   için   sadece 

temel   varlık   araştırması   değil,   hareket   konusu   da   temel   olur;   çünkü 

hareket konusu işlenmeden evrenin bu ilk varlıktan nasıl ortaya çıktığının 

açıklaması  verilemez. Demokritos bu açıklamayı  vermek için ilk önce 

atomların   evrenin   varlıksal   nedeni   olduğu   üzerinde   durur.   Atomlar, 

Parmenides’in   varlık   kavramının   özelliklerini   taşır.   Parmenides’in 

Demokritos   felsefesini   temel   varlık   açıklaması   konusunda   etkilemesi 

sadece   bu varlığın taşıması  gereken  özellikler   konusunda  değildir.  Bu 

temel   varlığın   hareketle   ilişkisinin   nasıl   kurulacağı   konusunda   da 

Parmenides’in   varlığın   tekliği,   birliği   ve   durağanlığı   konusundaki 

düşünceleri belirleyici olur. Parmenides’in varlığın hep var ve kendisiyle 

özdeş   kalması   için   varlık   içerisinde   hareketi   yadsıması   Demokritos 

felsefesinde de atomların içerisinde hareketin yadsınması ile sonuçlanır. 

Atomlar   evrenin   varlık   nedenidir   ama   evren   bu   nedenden   oluşurken 

nedenin   kendisi   hiçbir   şekilde   değişime   uğramaz.   Çünkü   hareket   ve 

değişim, temel varlığın kendisinde değil dışındadır. Parmenides etkisinin 

egemen olduğu nokta tam da burasıdır. Temel varlık içerisinde hareket ve 

değişim   asla   söz   konusu   değildir.   Varlığın   hareketsiz   ve   değişmeyen 

yapısının   atomlara   taşınması   Demokritos’a   Parmenides’in   bulduğu 

güçlüklerle   çelişmeden   hareket   konusunu   çalışma   olanağı   sağlar.   Bu 

olanak Demokritos felsefesinde hareketi, atomlar için değil ondan ortaya 

çıkacak   olan   evren   için   gerekli   yapar.   Bununla   da   Demokritos, 

Parmenides’in   varlığını,   evrenbilim   yapmayı   olanaklı   kılan   varlıksal 

neden yapar. 

113



  Parmenides Felsefesinin Varlığı Temellendirme Tarzı…

Parmenides’in hareketin kabulünün sonucu olacak olan meydana 

gelme   ve   yok   olma   gibi   durumların   kabulünün   gerçek   olmadığını 

söylemesi Demokritos’un doğrudan hareketi kabul etmesiyle çözülmeye 

çalışılmaz. Bu çözüm çalışması filozofların Parmenides’in düşünceleriyle 

uzlaşmalarını   içerir.   Parmenides   kendi   felsefesinin   mantığı   içerisinde 

varlığın bütün ve dolu yapısından dolayı hareketi reddetmek zorundadır. 

Bu nedenle Parmenides sonrası felsefenin hareketi olanaklı kılacak bir 

açıklama   getirmesi   gerekir.   Bunun   için   de   harekete,   kendini 

gerçekleştirebileceği   bir   yer   bulmak   gerekir.   Parmenides,   varlık 

içerisinde hareketi dışlarken Demokritos’un hareketin olanağı konusunda 

kanıtlar bulmasına neden olur. Bu kanıtlar Parmenides’in var olmayanla 

ilgili söylediklerinde bulunur. Bu da gösterir ki Parmenides’in kendinden 

sonra   evrenbilim   çalışmalarına   yönelen   felsefeye   etkisi   sadece   varlık 

kavramının atomlara etkileri konusunda değildir.

23

 Var olmayan kavramı 



da en az varlık kavramı kadar önemli bir kavramdır çünkü o olmadan 

yeniden   evrenbilim   çalışmalarına   yönelmenin   olanağı   yoktur. 

Parmenides’in varlık kavramı kendinden sonraki felsefeyi temel varlığın 

bütün   değişimlerin   arkasında   değişmeden   kalan   şey   olduğu   kabulüne 

doğru yönlendirirken var olmayan kavramı da erken bir dönemden Grek 

felsefesini   içi   dolu   olmayan   boşluk   kavramına   hazırlar.

24

  Bu   kavram 



hareketin atomlar dışında gerçekleşmesine olanak sağlar. Boşluk burada 

atomlara   evreni   oluştururken   hep   var   olması   ve   hiç   yok   olmamasına 

olanak verecek olan yer, boş uzay olur.

25

 Gördüğümüz gibi Parmenides, 



var-olma   ve   var-olmama   kavramlarına   felsefesinde   yer   vermekle 

kendinden sonraki felsefenin evrenbilim yapma olanağını içinde taşıyan 

bir   felsefe   yapar.   Parmenides   varlığın   hep   varolduğu,   hareketsiz,   yok 

olmayan, kesintisiz ve bu nedenle de boşluğu içinde barındırmayan, her 

tarafı kapalı, sınırlı, küre şeklindeki özellikleri için felsefeyi salt varlık 

kavramına   hapseden   varlık   felsefesi   yaparken   kendinden   sonraki 

felsefeye, hareketi kullanmasını olanaklı kılacak malzemeyi de verir.

Demokritos, Parmenides’in var-olmayan kavramından, hareketin 

olabilmesi   için   içi   boş   olanın   gerekli   olduğu   düşüncesine   geçer. 

23

  Zeller,   E.,  Grek   Felsefesi   Tarihi,   Çev.   Ahmet   Aydoğan,   Say   Yayınları, 



İstanbul, 2008,82

24

  G.S. Kirk and Michael C. Stokes,  Parmenides’ Refutation of Motion, Brıll, 



1960,2.

25

 Thilly F., Wood L.,  A History of Philosophy, Holt Rinehart and Winston Inc, 



1964,47

114


                                                                              Naciye ATIŞ

Demokritos   hareket   için   boşluğun   gerekli   olduğunu   çünkü   hareket 

kavramının   boşluk   kavramı   olmadan   anlaşılamayacağını   düşünen   bir 

filozoftur.   Bunu   düşünmesinin   nedeni   Parmenides   etkisidir.

26

  O   da 



Parmenides gibi dolu ortamda hareket olmayacağını düşünür. Boş olanın 

hareket için gerekliliği bu kavramı,  evrenin ortaya  çıkması  konusunda 

temel   varlık   kadar   önemli   yapar.   Demokritos’un   bu   düşüncesi,   kendi 

felsefesi   içerisinde   evrenin   ortaya   çıkması   için   tek   bir   öğenin   değil, 

bunun   dışında   ikinci   bir   öğenin   de   zorunluluğunu   ortaya   koyar.

27

  Bu 



öğelerin evrenin oluşması için birlikte çalışabilmesini olanaklı kılan da 

harekettir.   Demokritos   kendi   felsefesinde   evrenbilim   için,   atomlar   ve 

boşluğun   tek   başına   yetmediğini,   hareketin   de   bunlar   için   zorunlu 

olduğunu   göstermekle   dönemi   ve   döneminden   sonraki   felsefeyi 

yönlendirir. Onun çalışması, hareket konusunda yeni bir açıklama tarzını 

ortaya çıkardığı gibi Demokritos sonrası felsefenin hareket konusundaki 

tartışmalarının da odağını oluşturur. 

       


Demokritos’a göre temel varlık atomlardır. Atome eski Grekçede 

bölünmeyen   en  küçük  parça   anlamındadır.

28

  Atomlar,   bölünmenin   söz 



konusu olmadığı en küçük parçalar oldukları için değişmeleri de hiçbir 

zaman   düşünülemeyecek   olan   varlıklardır.

29

  Hareketi   dolayısıyla 



değişmeyi kendi içlerinde içermeyen atomlar, Parmenides’in Bir Olan’ı 

gibi,   evrenin   değişmeden   kalan   temel   varlığıdır.

30

  Bu   da   atomların 



Parmenides’in   varlığının   tekliği   dışındaki   özellikleri   karşıladığını 

gösterir.   Demokritos   atomların   içinde   hareketi   yadsıyarak   atomların 

Parmenides’in   varlığı   gibi   kalıcılığını   ve   değişmezliğini   sağlar. 

Parmenides’in varlıkla ilgili düşünceleri bir taraftan  temel varlığın kalıcı 

olması gerektiği eğiliminin yerleşmesinde etkili olurken bir taraftan da 

hareketin   kabulüyle   ilgili   güçlükler   ortaya   çıkarır.   Bu   güçlükler 

çözülmediği sürece de hareket üzerine felsefe yapmak da olanaklı olmaz. 

Demokritos bu olanağını ortaya  çıkarmak için hareketin zorunluluğunu 

26

  Arda   Denkel,  Demokritos   Aristoteles,  İlkçağda   Doğa  Felsefeleri,  Kalamış 



Yayıncılık, İstanbul 1986, 67

27

 Walter Kranz, Antik Felsefe, Metinler ve Açıklamalar, Çev. Suad Y. Baydur, 



Sosyal Yayınlar, İstanbul 1984,  67A8.68A48.67A7.

28

  Arda   Denkel,  Demokritos   Aristoteles,   İlkçağda   Doğa   Felsefeleri,   Kalamış 



Yayıncılık, İstanbul 1986, 65

29

 Walter Kranz,  Antik Felsefe, Metinler ve Açıklamalar, Çev. Suad Y. Baydur, 



Sosyal Yayınlar, İstanbul 1984, 67 A8. 

30

 Gregory Vlastos, Parmenides’ Theory of Knowledge, John Hopkins Üniversity 



Pres, 1946, 77

115


  Parmenides Felsefesinin Varlığı Temellendirme Tarzı…

ortaya  koyar.  Evrenbilim söz konusu olduğunda öncelikli olarak oluşu 

olanaklı   kılacak   olan   hareketin   problem   olarak   kabul   edilmesi 

zorunludur.

Demokritos’un   evrenbilim   yaparken   kullandığı   kavram   sırası 

Parmenides felsefesinin etkisindedir: evrenin ilk ilkesi olan içi sıkı sıkıya 

dolu  atomlar,   bunların   hareketi   ve   bunların  hareket   etmelerine   olanak 

sağlayacak   olan   yer,   boşluk.   Demokritos’un   evrenbiliminin   kavramsal 

örgüsü   üzerinde   Parmenides’in   varlık   felsefesinin   şekillendirici   etkisi 

hareketin   niteliği   konusunda   da   görülür.   Demokritos’a   göre   hareketin 

niteliği   fiziksel   olmasıdır.

31

  Parmenides’in   kabul   ettiği   gibi   varlıksal 



değildir. Parmenides için hareket varlıksaldır çünkü varlığın var olma ve 

yok   olması   ile   ilgilidir.

32

  Demokritos   için   hareket   fizikseldir   çünkü 



atomlar onun sayesinde boşluğa düşerler. Bu nedenle hareket atomları bir 

yerden başka bir yere taşıyan fiziksel yer değiştirme hareketidir. Bu yer 

değiştirme   hareketi,   atomların   birbirlerini   çekme,   itme   ve   birbirlerine 

çarpmalarıyla   oluşur.   Bu   fiziksel   hareketler   olmasa   atomlar   boşluğa 

düşüp   nesneleri   oluşturamazlar.   Dolayısıyla   Demokritos   felsefesinde 

atomlar fiziksel olarak hareket etme özelliğine sahiplerdir ve bu özellik 

sadece   onların   yer   değiştirmelerine   neden   olur.   Bu   yer   değiştirme 

hareketi atomların kendisini değiştirecek onları var ya da yok kılacak bir 

özellik   değildir.

33

  Bu   fiziksel   hareket,   atomları   boşluğa   taşır. 



Demokritos’a göre atomlara bu olanağı veren, atomların kendiliğinden 

hareket   etme   özellikleridir.

34

  Ancak   bu   hareket   dolu   oldukları   için 



atomların içinde gerçekleşmez bu nedenle de hareket, atomların varlıksal 

değişimine neden olmaz. Atomların fiziksel olarak hareket eden varlıklar 

olarak kabul edilmeleri için, Parmenides’in varlığından farklı bir yapıda 

olmaları   gerekir.   Parmenides’in   varlığı   hareket   etmeyen,   değişmeyen, 

kendisiyle aynı kalan salt varlıktır. Atomlar ise yer kaplayan ve hareket 

eden cisimsel varlıklardır.

35

 Bu cisimsellik onların hem fiziksel olarak yer 



kaplamasını, hem de hareket etmesini sağlar.  

31

 Walter Kranz, Antik Felsefe, Metinler ve Açıklamalar, Çev. Suad Y. Baydur, 



Sosyal Yayınlar, İstanbul 1984, 67 A 14

32

  G.S. Kirk and Michael C. Stokes,  Parmenides’ Refutation of Motion, Brıll, 



1960,2.

33

 Walter Kranz,  Antik Felsefe, Metinler ve Açıklamalar, Çev. Suad Y. Baydur, 



Sosyal Yayınlar, İstanbul 1984, 68 A 48, 67 A 7

34

 a.g.e., 67 A 9. 6. 16



35

 a.g.e., 67 A 9. 6. 16



116


                                                                              Naciye ATIŞ

Demokritos’un   felsefesinde   hareketi   olanaklı   kılmanın   birinci 

adımı   hareketin   niteliği,   ikinci   adım   da   hareketin   yeridir.   Demokritos 

boşluğu adlandırdığı anda Parmenides felsefesinin adlandırmaya bile izin 

vermediği   bir   alana,   var   olmayanın   alanına   girer.

36

  Demokritos   için 



boşluk,  atom anlamında  var  olan değil  ama  onlar  kadar  var  olandır.

37 


Burada boşluğun var olması atomun var olmasıyla aynı değildir. Boşluk, 

atomlara kendi içinde hareket etme olanağı sağlayan mekan, yer olarak 

gerçektir. Bu gerçeklik boşluğun kendi başına gerçekliğidir.

38

  Boşluğun 



var olmak için atomlara ihtiyacı yoktur aksine atomların hareket ederek 

evreni   oluşturmak   için  boşluğa   ihtiyaçları   vardır.   Öyleyse   Demokritos 

felsefesinde nesnelerin oluşması için atomlar kadar boşluk da gerekli ve 

etkili   bir   nedendir.

39

  Evrenin   oluşabilmesi   için   atomların   tek   başına 



yeterli olmaması Demokritos felsefesinde boşluğun gerçek olarak kabul 

edilmesinin kanıtı olur. Demokritos evrenin başlangıcı için iki öğeyi şart 

koşar: atomlar ve boşluk.   Bu durumda Demokritos felsefesinde boşluk 

bir yandan atom gibi dolu olmadığı için (atoma göre) var olmayandır. 

Diğer yandan da atomlar hareket için boşluğu gerektirdikleri için boşluk 

gerçektir. Boşluğun bu konumuna rağmen atomun dolu özelliğine göre 

var   olmayan   olarak   kabul   edilmesi,   Demokritos’un   Parmenides 

felsefesiyle uzlaşma çabasının başka bir sonucudur. Demokritos atomlara 

var   olan,   boşluğa   da   gerçek   olan   özelliklerini   yüklediğinde   onunla 

uzlaşarak hareketi olanaklı kılar. Atomlar  dolu olduklarından içlerinde 

hareketi   barındırmayan   varlıklardır.   Boşluk   da   dolu   olmayan   ve   dolu 

olmadığı   için   de   harekete   olanak   tanıyan   gerçektir.   Ayrıca   boşluk 

atomların içini doldurmasıyla dolar ve var olur. Bir şey dolu olduğu anda 

varlık kazandığı için artık yokluğundan söz edilmez. 



Sonuç

Parmenides   felsefesi,   Demokritos   felsefesi   için   aynı   zamanda 

kaynaktır.  Parmenides   felsefesinin kaynak   olarak  kullanıldığı  noktalar, 

36

  Arda   Denkel,  Demokritos   Aristoteles,   İlkçağda   Doğa   Felsefeleri,   Kalamış 



Yayıncılık, İstanbul 1986, 67

37

 Walter Kranz,  Antik Felsefe, Metinler ve Açıklamalar, Çev. Suad Y. Baydur, 



Sosyal Yayınlar, İstanbul 1984,  A 8. 68. A 48. 67 A 7.

38

 Thilly F., Wood L.,  A History of Philosophy, Holt Rinehart and Winston Inc, 



1964,47

39

 a.g.e., 48



117


  Parmenides Felsefesinin Varlığı Temellendirme Tarzı…

varlığın özellikleri ve varlığın temellendirilme tarzıdır. Parmenides Grek 

felsefesine   Anaximandros’la   birlikte   girmeye   başlayan,   ilk   ilkenin 

evrenin   kaynağı   olabilmesi   için   kalıcı   olması   gerektiği   düşüncesini 

varlığın temel özelliği yapar. Parmenides’in bu adımı Grek felsefesinin 

her   döneminde   kalıcı   ve   değişmez   olanı   arama   eğilimi   için  güçlü  bir 

dayanak olur. Bu dayanak evrenin salt, kalıcı ve değişmeyen  varlıksal 

nedenidir.   Grek   felsefesinin   her   dönemindeki   kalıcılık   ve   değişmezlik 

arayışı ancak böyle bir nedenle olanaklı olabileceğinden Parmenides’in 

bu katkısı, onu bu felsefe içerisinde güçlü kılar. Parmenides’in varlığının 

kendinden   sonraki   felsefede   evrenin   değişmeyen   varlık   nedenine 

dönüşmesinde bu varlığın mantık aracılığıyla  kanıtlanması da etkilidir. 

Parmenides   varlığın   zaman   ve   mekan   dışı   salt   varlık   olarak 

kanıtlanmasını ancak onun kendisiyle özdeş olduğunu söyleyerek ulaşır. 

Bu özdeşlik de salt düşünseldir. Parmenides’in varlığın zaman ve mekan 

dışılığının düşünsel olması bu varlığı sadece düşünmenin konusu yapmaz 

aynı   zamanda   düşünmeyle   özdeş   yapar.   Parmenides   sonrası   Grek 

felsefesi   bu   örtüşmeyi   kaldırmak   yerine   örtüşmeyi   sürdürür.   Bu 

örtüşmenin devamı Demokritos felsefesinde atomların duyuyla değil akıl 

ile   bilinebileceği   düşüncesinde   kendini   gösterir.

40

  Ayrıca   söz   konusu 



örtüşmenin   Demokritos   felsefesinde   bu   şekilde   devam   etmesi 

Parmenides’in, düşünme  sadece varlık üzerine olduğu düşüncesinin de 

devamıdır.   Parmenides’in   varlık   kavramını   temellendirme   tarzının 

kendinden sonraki felsefeyi yönlendirecek kadar etkin olma nedeni de bu 

şekilde anlaşılır.

Parmenides’in   salt   varlığı   temellendirebilmek   için   hareketi 

reddetmesinin   kendinden   sonraki   Demokritos   felsefesinde   hareketin 

olanağını   kurma   çabalarını   da   yönlendirmesinin   nedeni,   hareketi 

varlıksal değil fiziksel olarak kabul etmesidir. Hareketin varlık olduğu da 

kabul   edilince   her   tür   hareketin   varlığın   oluş   ve   yok   oluşuna   neden 

olduğu düşünülür. Parmenides’e göre bu nedenle salt varlık kabulü için 

hareketi reddetmek gerekir. Demokritos, Parmenides’in salt varlık için 

düşünemediği   varlık   hareketini,   atomlar   için   düşünmez.   Böylece 

Demokritos   atomların   özellikleri   ve   oluşu   olanaklı   kılacak   koşullar 

konusunda  Parmenides  felsefesiyle  uzlaşır.  Demokritos’un  bu  uzlaşma 

noktası kendi felsefesinde hareketin olanağını sağlar. Dolu olan atomlar, 

40

 Walter Kranz,  Antik Felsefe, Metinler ve Açıklamalar, Çev. Suad Y. Baydur, 



Sosyal Yayınlar, İstanbul 1984,  68 B 6.8.117.7.9.11.125.

118


                                                                              Naciye ATIŞ

kendi içlerinde hareketsiz oldukları için değişim ve bölünmeyi içlerinde 

barındırmazlar ama atomlar her zaman hareket halindedirler. Hareket yer 

kaplama, şekil ve büyüklük gibi atomların temel özelliklerinden biridir. 

Demokritos  bu  durumla  hareketin  atomların yapısını   değiştirmeden  de 

onların   temel   özelliklerinden   birisi   olabileceğini   ortaya   koyar. 

Demokritos felsefesinin hareketin bu şekilde  olanaklı  olduğunu ortaya 

koymasının   önemi,   Grek   felsefesinde   yeniden   evrenbilim   çalışmanın 

olanaklı   olduğunu   göstermesidir.   Hareket   ve   değişim   olanaksız   kabul 

edildiği   zaman   oluş   ve   onun   ortaya   çıkaracaklarından   söz   edilemez. 

Oluşun   olmadığı   yerde   de   sözü   edilecek   tek   şey   değişmeyen   varlık 

olacağı için felsefe salt varlık probleminden uzaklaşamaz.  Felsefe salt 

varlık felsefesi   değil  evrenbilim de   yapmak   istediğinde  arkhe  ve  oluş 

problemlerini ve bu problemleri aktif kılacak olan hareket, değişim ve 

boşluk   kavramlarını   ele   almak   zorundadır.   Demokritos   felsefesinden 

sonra görülmüştür ki evrenin oluşumu  açıklanmak  istendiğinde sadece 

madde  yeterli değildir. Madde sadece evrenin maddi nedenidir. Nesne 

söz   konusu   olduğunda   maddenin   yanı   sıra   hareketin   nesneyi   ortaya 

çıkaracağı yer  zorunludur. Bu nedenle de maddenin hareket etmesi ve 

hareket edecek bir yerinin olması gerekir.

                         Parmenides’in var-olmayan kavramını hareket ve değişimi 

olanaklı   kılan   boşluk   olarak   değerlendirerek   onun   felsefesiyle   uzlaşan 

sadece Demokritos değildir. Parmenides sonrası Grek felsefesi, özünde 

onunla uzlaşan bir felsefedir. Uzlaşılan sadece varlık kavramı değil aynı 

zamanda   var-olmayanla   ilgili   düşünceleridir.   Parmenides   var-olmayan 

kavramını varlığın karşıtı olarak kullanırken bu karşıtlığı, varlığın taşıdığı 

özelliklerden yola çıkarak kurar. Parmenides iki kavram arasında karşıtlık 

kurmasının sonucunda var-olmayanı yok  kabul eder. Oysa  Demokritos 

felsefesinde   var-olmayan,   boşluk   olarak   kullanılarak   üzerine   felsefe 

yapılır.   Demokritos   felsefesi   varlığın   karşıtı   olan   var-olmayanı   kabul 

etmekle   Parmenides’in   üzerine   düşünme   ve   konuşmanın   olanaksız 

olduğunu   kabul   ettiği   alan   üzerine   düşünüp   konuşmanın   olanağını 

gösterir. 

Parmenides’in   hareketi   reddetmeyi   varlık   felsefesi   yapmanın 

koşulu   haline   getirmesi   kullandığı   yöntem   ve   kanıtlardan   dolayı 

evrenbilim   yapmak   isteyen   filozofları   da   etkiler.   Bu   etki   evrenbilim 

yapan   filozofların   hareketi   kabul   ederken   onun   varlığın   korunmasıyla 

ilgili   söyledikleriyle   uzlaşmalarına   neden   olur.   Bu   uzlaşma   kaygısı 



119


  Parmenides Felsefesinin Varlığı Temellendirme Tarzı…

Parmenides’in   varlığın   olduğu   yerde   hareket   ve   değişimin   olanaksız 

olduğunu   göstermesinin,   evrenbilim   yapmanın   temeline   yerleşmesine 

neden   olur.   Evrenbilim   yaparken   de   başlanacak   olan,   evrenin   varlık 

nedeni   olan   kavramdır.   Bu   kavramın   böyle   bir   neden   olabilmesi   için 

Parmenides’in   salt   varlık   kavramıyla   aynı   özellikleri   taşıması   gerekir. 

Aksi durumda  evrenbilim yapmaya  başlayacağımız  varlıksal bir neden 

bulamayız.   Demokritos   Parmenides   felsefesiyle   uzlaşırken   evrenbilim 

yapmanın olanağını da onun felsefesinden çıkarır. 

KAYNAKÇA

CRYSTAL, I. The  Scope of Thought in Parmenides,  vol 52,pp207-219, 

The Classical Quarterly, Cambridge Üniversity Press, 2002. 

DENKEL,   A.  Demokritos   Aristoteles,   İlkçağda   Doğa   Felsefeleri

Kalamış Yayıncılık, İstanbul, 1986.

NİETZSCHE, F. Yunanlıların Trajik Çağında Felsefe, Çev. Nusret Hızır, 

BFS yayınları, İstanbul, 1985.

KRANZ,   W.    Antik   Felsefe,   Metinler   ve   Açıklamalar,  (Çev.   Suad  Y. 

Baydur), Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1984. 

KİRK, G.S. and Stokes Michael C.  Parmenides’ Refutation of Motion, 

vol.5,No 1,pp.1-4.Phronesis, Brill, 1960. 

THİLLY,   F.,   Wood   L.    A   History   of   Philosophy,   Holt   Rinehart   and 

Winston Inc, 1964.

VLASTOS,   G.  Parmenides’   Theory   of   Knowledge,   Transactions   and 

Proceedings   of   the   American   Phillological   association,   vol 

77,pp66-77, John Hopkins University Press, 1946. 

Zeller, E.  Grek Felsefesi Tarihi, (Çev. Ahmet Aydoğan), Say Yayınları, 

İstanbul, 2008.



120

Yüklə 144,82 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə