Microsoft Word Insan huquqlari I kitab doc
tərkibdir, kainat bütövdür, həm də tərkibdir. Kainatı yaradan
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- M.M. İsrafilov. Məntiq: Dərs vəsaiti.-B.: Maarif, 1987.-333 səh., s. 99. 30 Yenə orada. s.100. 31 Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi. BMT Baş
- Deməli, hüquq ə dalətdir.
- Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi. BMT Baş Assambleyasının 10 dekabr 1948-ci il tarixli 217 A(III) saylı qətnaməsi ilə qəbul və elan edilmişdir.
- Belə bir tərif vermək olar ki, hüquq
23 tərkibdir, kainat bütövdür, həm də tərkibdir. Kainatı yaradan fövqəlqüvvə Yer kürəsini yaradan qüvvədir. Bu baxımdan təxmin etmək olar ki, kainatda Günəş sistemini yaradan qüvvənin vahidliyi və eyni əlamətliliyi mövcuddur). Bunu deməkdə məqsədim ondan ibarətdir ki, tərkibi görməklə, görünməyən bütöv (az görünən bütöv) haqqında müəyyən fikirləri bildirə bilirik. Məsələn, Yer kürəsi həm tərkibdir, -yəni onda olan elementlərin bəziləri digər materiyalarda da vardır,- həm də bölgüdür. Çünki başqa planetlərdən biridir. Planetlər sisteminin tərkibidir. (Qeyd: məfhumların bölgüsü dedikdə, onun növ məfhumlara bölünməsi nəzərdə tutulur. 29 Məfhumun bögüsünə misal: İstehsal münasibətləri: 1. İbtidai icma. 2. Quldarlıq. 3. Feodal-təhkimçi. 4. Kapitalist. 5. Sosilalist istehsal münasibətlərindən ibarətdir). 30 Bu yeni məfhumların hamısı cins məfhumunu bildirən istehsal münasibətlərinə daxil olan müştərək tabeli məfhumlardır). Burada artıq məntiqi mühakimələr və fəlsəfi kateqoriylar mühüm rol oynayır. Buradan da hüquq məfhumuna keçid alırıq. Hüquq məfhumu həm tərkibdir, həm də bütövdür. Məsələn, Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin Preambulasında insanların bərabər və ayrılmaz hüquqlarına azadlıq və ədalət kimi məfhumlar aid olunur. Burada ləyaqət hüquqla əlaqəli məfhum kimi götürülür. 31 Bütün məsələlərdə və qruplaşdırılmalarda (məsələn, peşəyə aid olan hüquqların həmin peşədə çalışanlara bərabər şamil olunması) bərabərliyin və ədalətin əsasını təşkil edir. Hüquq universal bərabərləşdirici bir məfhumdur və bununla da ədaləti 29 M.M. İsrafilov. Məntiq: Dərs vəsaiti.-B.: Maarif, 1987.-333 səh., s. 99. 30 Yenə orada. s.100. 31 Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi. BMT Baş Assambleyasının 10 dekabr 1948-ci il tarixli 217 A(III) saylı qətnaməsi ilə qəbul və elan edilmişdir. AMEA-nın İnsan Hüquqları İnstitutu. Din və etiqad azadlığı beynəlxalq, regional və milli hüquqi sənədlərdə. Bakı, “Elm və Təhsil” nəşriyyatı-2013; səh. 8. 24 özündə əks etdirəndir. Belə bir sillogizmdən çıxış etmək olar. Hüquq bərabərlikdir. Bərabərlik ədalətdir. Deməli, hüquq ə dalətdir. Ümumdünya İnsan Hüqüqları Bəyannəməsinin birinici maddəsində də qeyd olunur ki, bütün insanlar ləyaqət və hüquqlarına görə bərabər doğulurlar. 32 Hüquq eyni zamanda bölgüyə xasdır. Onun tərkib olmasından irəli gələrək digər mənəviyyat məfhumlarının da məzmununu açmaq mümkün olur. Həm də hüquq bütöv məfhum olduğundan onda iştirak edən digər məfhumların tərkibi haqqında fikir yürütmək mümkündür. Hüquqa cəmləşdirici məfhum kimi də baxmaq olar. Belə ki, hüquq məfhumu bir mərkəzi məfhum olduqda ona aid olan digər məfhumları da öz tərkibinə qatır. Onu da nəzərə almaq olar ki, istənilən məfhum düşüncələrdə tərifə malik olur. Tərif sayəsində onun məzmunu açılır. Düşüncə sayəsində məfhum (cisim və hadisə) baş beyinin düşünmə və idarəetmə obyektinə çevrilir. Təbii ki, hüquq məfhumunun məzmununun açılmasında həm də elmi idrakdan, praktiki (duyulan və bu baxımdan gözlə görünən, əllə toxunulan vasitələrdən əldə olunan məlumatlardan) biliklərdən, faktlardan da istifadə edəcəyəm. Fəlsəfi ( şərti-nisbi və mütləq ümumi) və elmi üsulun (şərti- nisbi və mütləq xüsusi) qismən (kiçik) vəhdətini yaratmağa çalışacağam. İnsan hüquqları bir məfhum kimi tərkib etibarilə həm də bioloji faktorlarla bağlıdır. İnsan hüquqlarının formalaşmasında etika ilə bioloji amillərin vəhdəti mövcud olur. İ nsanların maddi aləmini, onların reallıqda təzahür edən fəaliyyətini motivləşdirən (səbəb verən) təsəvvür məfhumları 32 Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi. BMT Baş Assambleyasının 10 dekabr 1948-ci il tarixli 217 A(III) saylı qətnaməsi ilə qəbul və elan edilmişdir. AMEA-nın İnsan Hüquqları İnstitutu. Din və etiqad azadlığı beynəlxalq, regional və milli hüquqi sənədlərdə. Bakı, “Elm və Təhsil” nəşriyyatı-2013; səh. 9. 25 vardır. Mücərrəd məfhumlar içərisində ehtiyac və tələbatlardan irəli gələn maraq məfhumu hüququn tərkib məfhumlarının formalaşmasında mühüm rola malik olur. İnsanların məqsədyönlü hərəkətləri onların ixtiyari və iradi, eyni zamanda ş üuru və əqli fəaliyyətlərinin əsaslarını təşkil edir. Hüquq sayəsində insan məqsədyönlü hərəkətləri etməyə məcbur olur. Hüquq insanların optimal hərəkətləri üçün stimul yaradır və onu müəyyən istiqamətlərə doğru yönəldir. Hüquq özündə digər məfhumları da əks etdiməklə, həmin məfhumların yaranması zərurətini də ortaya çıxarmış olur. Hüquq, əsasən insanların hərəkətlərini şərtləndirən kompleks kriteriyaların “səlahiyyətli” məzmunlarından ibarətdir. Belə bir tərif vermək olar ki, hüquq-vəzifə səlahiyyət, ixtiyar, məsuliyyət, öhdəlik kimi kriteriyaları özündə cəmləşdirən və insanların ali məxluqlar kimi mövcudluqlarını şə rtləndirən norma olaraq, fəlsəfi, sosial və psixoloji bir hadisədir, gerçəklikdir. Hüquq ona görə psixolojidir ki, insan xarakterinə bağlıdır, onun daxili məzmununun rəsmi olaraq ifadəsidir. Hüquq insan xarakterinin məhsuludur, xarakterin realizasiyası vasitəsidir. Hüquq insan xarakterinin məntiqi realizəsini təmin edən kriteriyadır. Ona görə məzmun açan məfhumdur ki, ehtiyac, tələbat və maraqların ödənilməsinin sistemli əsasları məhz hüququn verdiyi səlahiyyətlər və vəzifələrlə həyata keçirilir. Hüquq özü sistemləşdirici və vəzifə paylayıcı bir qurumdur. İnsan xarakteri onun əməllərində, hərəkətlərində büruzə verir. Belə anlamaq olar ki, hüquq insan xarakterinin onun hərəkətlərində büruzə verməsi səlahiyyətidir və icazə kriteriyasıdır. Hüquq da universal norma kimi insanların vahid xarakterlərinin və vahid məzmunlu davranışlarının əsaslarını təşkil edir. Buradan da belə bir məntiqi nəticəyə gəlmək olar ki, hüquq xarakterdən yaranır (təbii olaraq), büruzə verir, eləcə də xarakterin formalaşmasında iştirak edir. Hüquq eləcə də insan tərbiyəsinin, bu baxımdan onun davranış və əxlaqının Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|