1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

6. Irodani tarbiyalash 
Inson xulq - atvorining irodaviy boshqarilishi bir necha yo`nalishda amalga oshiriladi: 
1. Ixtiyorsiz xatti - harakatlarni ixtiyoriy harakatlarga qayta o`zgartirish. 
2. O`z xatti - harakatlari ustidan nazorat o`rnata olish. 
3. Shaxsning irodaviy sifatlarini tarbiyalash. 
Bu jarayonlar bola tomonidan nutqning o`zlashtirilish va xulq - atvorini boshqara olish bilan boshlanadi. 
Irodaning rivojlanishida shaxs tomonidan o`z oldiga tobora murakkablashib boruvchi maqsadlarni qo`yib 
borish muhim ahamiyatga ega. Masalan, o`smir o`z oldiga o`zida layoqat bo`lmagan qobiliyatni 
rivojlantirishni maqsad qilib qo`yishi mumkin. Bolalarda irodaning rivojlanishi motivatsion va axloqiy 
sohaning rivojlanishi bilan bog`liq holda boradi. Faoliyatga yuqori darajadagi motivlar va qadriyatlarning 
qo`shilishi -irodaviy sifatlarning rivojlanishiga juda katta ta`sir ko`rsatadi. Iroda asosan o`smirlik va 
o`spirinlik davrida jadal sur`atlar bilan rivojlana boshlaydi. Irodani tarbiyalash va qayta tarbiyalashda 
badiiy adabiyot va kinofil’mlarning o`rni katta. Biroq ota - ona va pedagoglarning o`rnini hech narsa 
to`ldira olmaydi. Inson irodasini tarbiyalashning eng muhim sharoitlari - kun tartibiga rioya qilish, butun 
hayotiy talablarga to`g`ri amal qilishdir. Irodali kishi o`z vaqtining xo`jayinidir. O`z faoliyatini oqilona 
tashkil etadigan kishi o`z ishini shoshilmay bajarishi, faoliyati esa uyushqoqlik va maqsadga 
yo`naltirilganligi bilan ajralib turishi mumkin. 
Shaxsning irodaviy sifatlari har doim boshqalar bilan faol munosabat jarayonida shakllanadi. 
Mavzu yuzasidan test savollari: 
1. Irodaning psixik faoliyatidagi vazifasi nimadan iborat? 
a) aks ettirish; b) boshqaruvchilik; 
v) undovchilik va tormozlash; g) darak berish va baholash. 
2. Tavakkalchilik shaxsning qanday xususiyatiga bog`liq? 
a) xarakteri; b) irodasi; v) qobiliyati;
g) temperamenti. 
3. Irodaviy aktning eng muhim bug`ini qaysi? 
a) maqsadni anglash; b) qaror qabul qilish; 
v) motivlar kurashi; g) irodaviy zo`r berish. 
4. Iroda sustligining eng ko`p uchraydigan tipi qaysi? 
a) abuliya; 
b) apraktsiya; v) yalqovlik; g) qat`iyatsizlik. 
5. Irodani mustaqil tarbiyalashning qanday usullari samarali? 
a) arzimas qiyinchiliklarni engishni odat qilish; b) ma`lum maqsadga erishish uchun intilish; 
v) qabul qilingan qarorlarni bajarish; g) hamma javoblar to`g`ri;