Rəhim Həsənov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
112 verir. Hegelə görə «heyvani maqnetizm» hadisəsinin əsas mahiyyəti bir «mən»in başqa «mən»in təsir obyektinə çevrilməsidir. Heyvani maqnetizm hadisəsinə böyük önəm verən Hegel bu hadisəni müxtəlif vəziyyətlərdə, müxtəlif situasiyada izah edir. Tarixdə zaman kahinlərinin bu işi mükəmməl bildiyinə və bu hadisə ilə yüksək düşüncəli adamların məşğul olduğuna nümunələrlə sübut etməyə başlayır. Əsas mahiyyəti ruhun gipnoz altına almaqdan ibarət olan bu hadisə ruhi və cismani olanı vəhdətə olmasına bariz nümunədir. Bu olayın heyvanlar üzərində təsir etməsi onlarla ruhi olanın varlığına bir daha sübutdur. Hegel ruhi xəstəliklərin mahiyyətini izah edərkən qeyd edir ki, bu yalnız orqanizmin hansısa bir üzvünün fizioloji yaşamının məhvi ilə ortaya çıxa bilər. Çünki, orqanizmi bütün bir sistem təşkil edir, bu sistemin pozulması ilə müxtəlif səpkidə psixi xəstəliklər ortaya çıxır. Hegel nəinki ruhi xəstəliklərin, hətta, psixoloji hadisələrin izahını verərkən P.K. Anoxinin nəzəriyyələrinə isnad edir. Ruhi xəstəliklərin ağılzəifliyi, dağınıqfikirlik, anlamazlıq, sərsərilik, ağılkütlüyü, azğınlıq və ya quduzluq kimi formaları olduğunu göstərir, bunların hər birinin xarakteristikasını verir. Bu xəstəliklərin hər biri üçün ortaq cəhət insanın ruhi həyatının sağlam şüurdan, dərakədən ayrı düşməsidir. Bu zaman insan öz mənəviyyatı ilə ziddiyyətdə olur, öz-özü ilə uzlaşa bilmir. Nəticədə isə hansısa bir müəyyənlik tərəfindən 113 əsarət altına alınan orqanizm hansısa bir kənar qüvvənin təsiri altına düşür. Hegelin ruhi xəstəliklərin mahiyyəti haqqında verdiyi izah məşhur fransız psixiatrı Filip Pinelin fikirləri ilə üst-üstə düşür. Hegelə görə düşüncəli şüurun qeyri-adi hərəkətini dəlilik kimi izah etmək olmaz, dəlilik yalnız duyan şüurun üzərində təsir obyektinə malikdir. Düşüncəli insanın özü və ətraf aləm barəsində yanılması hadisəsi heç də dəliliyə dəlalət eləmir, insan dərin düşüncəyə az əhəmiyyətli hadisələrə diqqət yetirməməsi hadisəsi Arximed və Nyuton kimi dahilərdə də təsadüf edilən bir psixi prosesdir. Hegelin yaratdığı məntiqi inkişaf prosesində «düha» və «dəlilik»dən sonra «vərdiş» anlayışı ortaya çıxır. Ruhun inkişafında ali pillə təbəqəsini təşkil edən vərdiş maddiliyin ideallığa çevrilmiş formasıdır. «Ruhun özünü beləliklə abstrak ən ümumi varlıq hesab etməsi və hissdəki (həmçinin şüurdakı) bütün xüsusini yalnız ondakı bir tərifə müncər etməsi - vərdiş adlanır. Beləliklə ruh məzmuna malik olur və onu özündə elə saxlayır ki, belə təriflərdə o duyan ruh kimi mövcud olmayıb, ona müəyyən bir münasibətdə olur, onlardan fərqlənməyib, onlara dalmış olmayıb ancaq onları özündə saxlayır və onlarda hər bir duyğu kimi qeyri - şüuri hərəkət edir» (18, səh.244-245). Bu fikri ilə vərdişi ideallaşdıran Hegel duyan ruhu gerçək ruha çevirir, elə burada da antropologiya haqqındakı fikirlərini bitirərək inkişaf dialektikasının final 114 mərhələsinə çatdırır. Burada «mən» bədəni özünə tabe etsə də fiziki və maddi olandan tam azad ola bilmir və öz cismaniliyini qoruyub saxlaya bilir. Ümumiyyətlə Hegelin vərdiş anlayışına verdiyi izah burada «Təbiət fəlsəfəsi»ndə verdiyi izahdan tamamilə fərqlənir, antropologiyada ruhun inkişafı kimi izah edildiyi halda «Təbiət fəlsəfəsi»ndə ölümün ilk təzahürü kimi göstərilirdi. Antropologiyada isə vərdiş «hiss edən ruh» «gerçək ruha» çevrilməsi prosesində bir körpü rolunu oynayır. Ruhun fəaliyyətinin bütün mərhələlərində təsadüf edilən vərdişin sayəsində bədən ruhun nüfuz dairəsinə tabe edilir və nəticədə təbii ruhun insan üzərində hökmranlığı yaranır. Bu insanın mimikasında, vərdişin yaratdığı digər fiziki hərəkətlərdə də müşahidə olunur. Artıq təbii ruhda cismani və maddi hərəkətlər öz dəyərini itirir, bu isə insanda şüurun və mənlik şüurunun yaranmasına bir işarə hesab oluna bilər. Antropologiyanın inkişafında üçüncü və sonuncu mərhələ olan gerçək ruh insanda iradi hərəkətlərin yaranmasına səbəb olur. İmkan halında olan «mən» burada artıq «gerçək mən» formasında ortaya çıxır, təbii ruh burada artıq öz inkişafını başa vurur. Antropologiyadan sonra baş verən proseslər «Ruhun fenomenologiyası» adı altında adlandırılır. Hegel «Ruhun fenomenologiyası» deyə adlandırdığı bu bölümdə şüur və şüur hadisələrini müzakirə edir, fenomologiyanın inkişaf mərhələləri olan şüur, mənlik 115 şüuru və ağıl haqqında məlimat verir. Artıq burada təbii ruhun yaratdığı təbiilik və maddilik tamamilə ortadan qalxmışdır. Maddiliyin, cismaniliyin aradan götürülməsilə ruhun inkişaf tarixində antropologiya öz inkişaf dövrünü başa vurmuşdur. Ruhun inkişafında yeni mərhələni təşkil edən fenomenologiyada ruhu mütləq ruha doğru yol alır. Lakin fenomenologiyada da ruh hələ də öz xalis formasında deyildir, yəni, hələ də mahiyyət deyil, təzahür kimi ortaya çıxır. Fenomenologiyada predmetlərin idrakını qarşıya qoyan ruh bu təzahürü, bu görüntüyü də öz maraq dairəsinə cəlb edir. Hegelə görə predmetin dərki ilə idrakın dərki arasında heç bir fərq yoxdur, predmetin dərki elə idrakın dərki deməkdir. Bunun əsas səbəbini onunla izah edir ki, şüur, subyekt, ruh öz fəaliyyətini, dərk olunacaq predmetləri özü seçir. Duyğular vasitəsilə əldə edilmiş müxtəlif məlumatlardan, təsəvvürlərdən ruhun özünə lazım olanlar seçilir, eyni zamanda seçilən məzmunlardan yeni bir mahiyyət ortaya çıxarmağa müvəffəq olur. Ruhun fenomenologiyasının izahına hissi şüur anlayışının izahı ilə başlayan Hegel qeyd edirdi ki, bu şüurun inkişafında ilkin mərhələni təşkil edir. Hissi şüurun əsas fərqləndirici xüsusiyyəti obyektin ona yalnız və yalnız hisslər vasitəsilə çatmasıdır. Burada obyekt bilavasitə formasında özünü göstərən mövcud olan obyektdir. Bu bilavasitəlikdə həqiqət olmadığından obyektin, predmetin mühüm olan varlığına diqqət yetirmək vacibdir. Hegel bunu onunla Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|