Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
oğulları olan M.F.Axundov, Seyid Əzim Şirvani, Həsən bəy Məlikov Zərdabi də öz əsərlərində XIX əsr tarixinin bir sıra məsələlərinə toxunmuşlar. 1904-cü ildə Rəşid bəy İsmayılovun ―Qafqazın qısa tarixi‖ kitabı nəşr olunmuşdur. Bu kitabda Qafqazın, o cümlədən Azərbaycanın XIX əsr tarixinin bəzi məsələləri öz əksini tapmışdır. Hacı Şeyx Həsən Mollazadənin dördcildlik ―Zübdət-üt-təvarix‖ adlı əsərinin dördüncü cildində İranın, Qafqazın, Orta Asiyanın tarixi ilə yanaşı, Azərbaycan tarixinin XVIII əsrin sonundan başlayaraq XX əsrin birinci on illiyi dövrü məsələləri də işıqlandırılmışdır. 1918-ci il mayın 28-də elan olunmuş müstəqil Azərbaycan Cümhuriyyəti dövründə digər vacib məsələlərlə yanaşı, maarifin, o cümlədən tarixşünaslığın inkişafı üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirilmiş, elm, adamları hazırlamaq üçün xarici ölkələrə nümayəndələr göndərilmiş, 1919-cu ildə Bakı Universiteti yaradılmışdı. O vaxta Parisdə Adilxan Ziyadxanovun ―Azərbaycan‖, Əkbərağa Şeyxülislamovun ―Qafqaz Azərbaycan Respublikası‖ kitabları çapdan çıxmış, M.Ə.Rəsulzadənin ―İran və Azərbaycan‖, ―Azərbaycanın paytaxtı‖ məqalələri çap olunmuşdu. Bu məqalələrdə çox mühüm məsələlərə - Azərbaycan xalqının təşəkkülü, onun qonşu xalqlarla əlaqələri, Bakı şəhərinin inkişafı və s. Məsələlərə toxunulur. Azərbaycanın mədəni həyatını, tarixi keçmişini işıqlandırmaqda ―Səfa‖, ―Nicat‖, ―Nəşri-maarif‖, İran maarifçisi ―Tərəqqi‖ cəmiyyətləri mühüm rol oynamışdılar. 1920-ci il aprelin 28-də Azərbaycanda sovet hakimiyyəti elan olunduqdan sonra ictimai elmləri, o cümlədən Azərbaycan tarixini öyrənən elmi qurumlar meydana çıxmağa başladı. 1923-cü ildə Azərbaycanı öyrənən ―Azərbaycanı tədqiq və tətəbbö cəmiyyəti‖ yaradıldı. Azərbaycanda 1929-cu ildə
Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunun yaradılması respublikada Azərbaycan tarixinə dair tədqiqatların həyata keçirilməsində və yazılı tarixi mənbələrin nəşrində mühüm rol oynadı. 1932-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan şöbəsi, 1936-cı ilin martında isə Elmlər Akademiyasının filialı yaradılmışdı. Onun nəzdində Tarix, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu fəaliyyət göstərirdi. 1970-ci ildə bu institut Tarix İnstitutu adlandırıldı. Onun nəzdində arxeologiya və etnoqrafiya bölmələri yaradıldı. Lakin təəssüf ki, Azərbaycanın XIX əsr tarixini tədqiq etmək sahəsində əhəmiyyətli bir iş görülmürdü. Əsas iş marksizm-leninizm klassiklərinin əsərlərinin nəşrinə və XX əsrin ilk iki on illiyində baş verən fəhlə çıxışlarının öyrənilməsinə yönəldilmişdi. Bununla yanaşı, akademik V.V.Bartoldun Bakıda 1925-ci və 1926-cı illərdə nəşr etdiyi ―Azərbaycan tarixinin qısa xülasəsi‖ və ―Türk xalqlarının tarixinin öyrənilməsinin müasir vəziyyəti və ən vacib vəzifələri‖, akademik A.N.Samoyloviçin ―Qafqaz və Türk dünyası‖ əsərlərini göstərmək olar. N.İ.Meşşaninov, Ə.Ələkbərov, P.K.Juze, Əziz Qubaydulin kimi alimlər Azərbaycan tarixinin müxtəlif dövrləri və məsələləri
üzrə əsərlər nəşr etsələr də, bu əsərlərdə Azərbaycanın XIX əsr tarixi məsələləri tədqiq olunmamışdır. Azərbaycanın XIX əsr tarixi məsələlərini ilık tədqiq edənlərdən Bakı Universitetinin professoru Q.Q.Pisarevski, T.Passek, T.Latınin, V.M.Sısoyev olmuşlar. Bu istiqamətdə V.M.Sısoyevin 1925-ci ildə nəşr etdirdiyi ―Azərbaycan tarixi (Şimali)‖ əsərini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bu dövrdə, yəni 1920-ci illərdə Vəli Xuluflu, M.Əfəndizadə, H.İmanov, Abdulla Salamzadə, Ağamir Məmmədov, Rəşid İsmayılov və başqaları kimi azərbaycanlı tarixçilərimiz olmuşdur. Onlar da öz tədqiqatlarında Azərbaycanın XIX əsr tarixi məsələlərinə toxunmamışlar. H.Minasazov isə 1826-1828-ci illər Rusiya-İran müharibəsi məsələlərinə xüsusi əsər həsr etmiş və 1826-cı ildə Gəncədə Rusiya işğalına qarşı baş vermiş üsyanla əlaqədar olaraq öz əsərini ―Bir inqilabın yüz illiyi‖ adlandırmışdı. 40-cı və 50-ci illər Azərbaycanda tarixçi alımlər nəsli yetişdi. Onlardan yalnız Ə.S.Sumbatzadə, İ.M.Həsənov, M.Ə.İsmayılov, M.M.Əfəndiyev, R.Ə.Mehdiyev, İ.A.Talıbzadə XIX əsr tarixi mənbələrinin tədqiqi ilə məşğul olmuş, Azərbaycanın çar Rusiyası tərəfindən istilası məsələlərinə dair onlarla məqalə, Azərbaycanda aqrar münasibətlər, kənd təsərrüfatı və sənayenin, xüsusən neft sənayesinin tarixinə dair əsərlər nəşr etmişlər. Bu istiqamətdə Rusiya tarixçiləri N.Q.Boqdanova, K.A.Pafitnov və Q.Q.Pisarevski müəyyən işlər görmüşlər. 1950-ci illərin sonu – 1960-cı illərin əvvəllərində üç cilddən ibarət ―Azərbaycan tarixi‖ nəşr olundu.Onun II cildi Azərbaycanın XIX-XX əsrin əvvəllərinə dair tarixinə həsr olunmuşdur. Bu cild, demək olar ki, Azərbaycanın XIX əsr tarixinə bütövlükdə həsr olunmuş ilk əsəridir. Cildin yazılması üçün müəlliflər külli miqdarda material toplamışlar. Bu materialların əksəriyyəti tarixşünaslıq elminə ilk dəfə gətirilmiş, XIX əsr tarixinin istər sosial-iqtisadi, istər siyasi, istərsə də mədəniyyət problemlərinə dair ətraflı və yeni məlumatlar verilmişdir. Bu dövrdə Ə.N.Quliyevin və İ.M.Həsənovun XIX əsrin birinci yarısında Azərbaycan tarixşünaslığına dair kitabı da nəşr olunmuşdur. Bu sahədə Ə.S.Sumbatzadənin, M.C.İbrahimovun və Ə.Hüseynzadənin xidmətləri də qeyd olunmalıdır. Üçcildlik ―Azərbaycan tarixi‖ nəşr edildikdən sonrakı illərdə Azərbaycan tarixinin bütün dövrləri üzrə. O cümlədən XIX əsr üzrə tədqiqatlar sahəsində xüsusi nailiyyətlər əldə edildi, bir neçə kitab, xeyli məqalə nəşr olundu. Bu istiqamətdə Ə.S.Sumbatzadənin XIX əsr kənd təsərrüfatı və sənayə tarixinə, M.Ə.İsmayılovun XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəlləri ndə Azərbaycanın kənd təsərrüfatı və sənaye tarixinə, kənd təsərrüfatında kapitalizmin inkişafı tarixinə həsr etdikləri monoqrafiyaları qeyd olunmalıdır. Bu dövrdə sonuncunun M.C.İbrahimovla birlikdə Azərbaycanın neft sənayesi tarixinə, A.Ş.Milmanın Azərbaycanın siyasi quruluşuna, İ.V.Striqunovun proletariatın formalaşmasına həsr Yüklə 4,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|