Ş.Ə.ƏHMƏdov, Ş.İ. MƏMMƏdova

reaksiyasının,  biosistemin  təşkilinin  müxtəlif  səviyyələrində 
vəziyyət  funksiyasının  və  bu  funksiyanın  normal  təbii 
vəziyyətdən 
kənara 
çıxmasının 
müəyyən 
edilməsindən 
ibarətdir.  
 
 
 
Şək. 1.2. 
Ekoloji monitorinqin sxemi.
  
 
  
 
Monitorinqin 
aparılma 
metodlarına 
görə 
onlar 
bioindikasiya  (bioindikatorların  köməkliyi  ilə),  kontakt  cihaz 
(yoxlama),  kontaktsız  məsafədən  (aviasiya,  kosmik)  növlərinə 
ayrılırlar.    
 
Monitorinqin  məqsədlərinə  görə  bunlar  seçilir:  elmi-
tədqiqat, diaqnostik, fon, nəzarət, proqnoz və s.  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
E
k
sp
ed
is
iy
a 
m
ü
şa
h
id
əl
əri
 
Avtomatlaşdırılmış 
informasiya sistemi 
Təbii müşahidələr 
sistemi 
Ekoloji montorinq 
Rabitə  
kanalı 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 S
ta
si
o
n
ar 
(y
erü
st
ü
 v
ə 
d
ən
iz
) 
m
ü
şa
h
id
əl
əri
 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
K
o
m
p
le
k
s 
fo
n
 m
ü
şa
h
id
əl
əri
 (b
io
sfe
r 
q
o
ru
q
la
rı
) 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
M
əs
afə
d
ən
 a
p
ar
ıl
an
 m
ü
şa
h
id
əl
ər 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 (k
o
sm
ik
ae
ro
çə
k
il
iş
) 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 İn
fo
rm
as
iy
a 
ax
ta
rı
ş 
si
st
em
i 
(A
İA
S
) 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
V
eri
lə
n
lə
ri
n
 e
m
al
ı 
si
st
em
i 
(A
V
E
S
) 
 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
V
eri
lə
n
lə
ri
n
 k
o
m
p
le
k
s 
in
te
rp
re
ta
si
y
a 
si
st
em
i 
 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 (A
K
İS
) 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
P
ro
q
n
o
z-
d
ia
q
n
o
z 
si
st
em
i 
(A
P
D
S
) 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
İd
ar
əe
tm
ə 
si
st
e
m
i 
(A
İS
) 

---

 
Həmçinin,  təbii  ehtiyatların  vəziyyətinin  və  antropogen 
təsir amillərinin monitorinqi fərqləndirilir.  
 
Ekoloji  vəziyyətin  stabilləşdirilməsi  tədbirləri  arasında 
Ekoloji  monitorinqin  vahid  dövlət  sisteminin  yaradılmasına 
xüsusi  önəm  verilir  (EMVDS).    Onun  əsas  məqsədi    ölkənin 
müxtəlif  regionlarında  dövlət  idarəçilik  orqanlarının  və 
təbiətdən istifadəçilərin ekoloji vəziyyət haqqında  informasiya 
ilə  təmin  edilməsi,  təbiəti  mühafizə  fəaliyyəti  və  ekoloji 
təhlükəsizlik sahəsində qərarların qəbul edilməsi prosedurunun 
informasiya dəstəyindən ibarətdir.   
 
EMVDS ekoloji monitorinq sahəsində vahid elmi-texniki 
siyasətin mərkəzi kimi təmin etməlidir: 
 
•  ətraf  mühitin  vəziyyətinin  müşahidə  proqramlarının 
işlənməsini və həyata keçirilməsinin koordinasiyasını; 
 
•  həqiqi  məlumatların  yığılmasının  və  emalının 
reqlamentləşdirilməsini və nəzarətini; 
 
•  informasiyanın  saxlanmasını,  xüsusi  məlumatlar 
bankının yaradılmasını; 
 
• 
ətraf 
mühit 
obyektlərinin, 
təbii 
ehtiyatların, 
ekosistemlərin  cavab  verməsi  və  antropogen  təsir  nəticəsində 
əhalinin 
sağlamlıq 
vəziyyətinin 
qiymətləndirilməsi 
və 
proqnozu üzrə fəaliyyəti; 
 
• ekoloji informasiyanın geniş istehlakçı qrupu üçün açıq 
olmasını. 
 
EMVDS  strukturunda  xüsusi  yeri  ekoloji  –  analitik 
nəzarət  (EAN)  –  təbiətdən  müxtəlif  istifadəçilər  tərəfindən 
təbii  obyektlərin  zərərli  maddələr  və  digər  texnogen 
çirkləndiricilər  vasitəsilə  çirklənmə  mənbələrinin  aşkar 
edilməsi  və  çirklənmə  səviyyəsinin  qiymətləndirilməsi  üzrə 
tədbirlər  sistemi  tutur.  EAN  strukturuna  aşağıdakı  obyektlər 
daxildir: 
 
•  hava  (atmosfer,  təbii  qoruqların,  şəhər  və  sənaye 
zonalarının, işçi zonalarının); 

---