aparılmalıdır (tərkibinə və həcmi konsentrasiyalarına görə).
Tədqiqatların nəticələri nəzarət xidmətlərinin çirkləndiricilərin
Cədvəl 1.3
Fon monitorinqinin məqsədləri üçün biosfer qoruqlarının
seçilmə meyarları
Vacib meyarlar
İstənilən meyarlar
1
2
1. Ölçüsü. Qoruğun sahəsi 2000 ha-dan
az deyil. Belə sahə lokal təsirləri
minimuma endirməyə və qoruğun
“nüvəsi”-ni
təsirlərdən
qorumağa
imkan verir.
1. Mənimsənilməmiş ətraf sahələr.
Bufer zonalarının mövcudluğunu
təmin etməlidirlər. Bu meyar
qismən
qoruğun
ölçüsü
ilə
şərtləndirilir, ona görə də o,
vaciblərə deyil, istənilənlərə aid
edilib.
2. Əlverişliyi. Sahə anlaq nöqteyi-
nəzərdən əlverişli olmalıdır, lakin ona
daxil məhdud olmalıdır, məsələn,
çoxlu sayda avtomobillərin daxil
olması.
2.
Keçmişdə
pozuntuların
olmaması. Ekosistemlərin təbii
xarakteri
təmin
olunmalıdır.
Beləki praktikada çoxlu sayda belə
qoruqların
tapılması
çətin
olduğundan,
meyar
kimi
pozuntuların minimum olmasıdır.
3. Mühafizə. Qoruq daimi olaraq
hüquqi
cəhətdən
mühafizə
olunmalıdır.
3. Daimi ştat (6 nəfərdən çox). Ştat
böyüdükcə, monitorinq məqsədləri
üçün
aparılan
işlərin
həcmi
çoxalır.
4. Ştat. İşçilərin ştatı daimi olmalıdır.
Bu aşağıdakı xidmətlərin mövcudluq
imkanını artıracaq: mühafizə; elmi
tədqiqat; əraziyə xidmət edilməsi;
müşahidələrin
aparılması
zamanı
texniki işlər.
4. Cari elmi iş. Üç növ iş nəzərdə
tutulur:
1. Çirkləndirici maddələrin
monitorinqi.
2. Fundamental ekoloji tədqiqatlar.
3. Mühitə təsirin tədqiqi.
5 Bitki. Qoruqdakı bitkinin növü
təxmini olaraq yer kürəsinin əsas
biocoğrafi növlərinə uyğun olmalıdır.
5.
Verilənlərin
mövcudluğu.
Qoruq
üzrə
lazım
olan
verilənlər: meteoroloji, hidroloji,
geofiziki, torpaq, geohidroloji,
bioloji.
tərkibinin analizi və konsentrasiyasını təyin edən texniki
vasitələrlə komplektləşdirilməsi üçün əsas sayılır.
Müfəttiş xidmətləri ekoloji nəzarətin müxtəlif metod və
vasitələrini tətbiq edirlər. Onların hamısı informativlik,
dəqiqlik və həqiqilik meyarlarına görə eynidirlər.
Cədvəl 1.4
Qurudakı fon stansiyalarında çirkləndirici
maddələrin miqdarının müşahidə proqramı
Mühit
Çirkləndirici maddələr və
göstəriciləri
Müşahidələrin tezliyi
Atmosfer
(yer
örtüyü səthindən 2
m yüksəklikdə)
Asılmış hissəciklər, atmosferin
aerozol tutqunluğu, karbon oksidi
(dəm qazı), karbon iki oksidi, azot
oksidləri, kükürd iki oksidi,
sulfatlar, 3-4-benz(a)piren, DDT
və digər üzvi xlor birləşmələri,
qurğuşun, civə, kadmium, arsen
Hər gün
Atmosfer
yağıntıları,
qar örtüyü
Qurğuşun, civə, kadmium, arsen,
3, 4-benz(a)piren, DDT və digər
üzvi xlor birləşmələri, pH, ÜMT
(ümumdünya
meteoroloji
təşkilatı) proqramı üzrə anion və
kationlar
Yağıntılar: ongünlük, ay
üzrə inteqral nümunələr
Quru düşmələr: ay üzrə
inteqral nümunə
Qar örtüyü: qar örtüyünün
enməsindən
əvvəl
onun
bütün dərinliyi üzrə inteqral
nümunə
Səthi, yeraltı sular,
dib çöküntüləri və
həll olmuş
hissəciklər
Qurğuşun, civə, metilcivə,
kadmium, arsen, 3, 4-
benz(a)piren, DDT və digər üzvi
xlor birləşmələri, biogen
elementlər
Su və həll olmuş
hissəciklər: xarakterik
hidroloji periodlarda (sel,
yayın ortasında, daşqınlar)
Dib çöküntüləri: ildə bir
dəfə
Torpaq
Qurğuşun, civə, kadmium, arsen,
3, 4-benz(a)piren, DDT və digər
üzvi xlor birləşmələri, biogen
elementlər
İldə bir dəfə
Bioloji obyektlər
Qurğuşun, civə, kadmium, arsen,
3, 4-benz(a)piren, DDT və digər
üzvi xlor birləşmələri, biogen
elementlər
Tezlik obyektin
biologiyasından asılıdır.
1.4. İnformasiyanın alınmasının və emalının texniki
vasitələri
Ekoloji monitorinq sistemində yerüstü ölçmə şəbəkəsinin
aparat vasitələrinin ümumi strukturuna aşağıdakılar daxildir:
1. Monitorinq şəbəkəsinin aşağı səviyyəsi üçün:
• hava və su üzrə stasionar məntəqələr;
• atmosferin, suyun, torpağın, qarın vəziyyəti üzrə səyyar
və stasionar laboratoriyalar;
• tullantı və atılmaların nəzarəti üzrə səyyar stansiyalar;
• müfəttiş xidmətləri;
• əhalidən məlumatların alınma xidmətləri.
Stasionar və səyyar stansiyaların və məntəqələrin sayı
aparılmış
tədqiqatlar
nəticəsində,
konkret
təbii-texniki
geosistemin (və ya təbii-ərazi kompleksinin) mövcud modelləri
üzərində hesablamalar, həmçinin, ətraf mühitə müşahidələr
zamanı əldə edilmiş təcrübə əsasında müəyyən edilir.
2. Orta səviyyəli şəbəkə üçün:
• aşağı şəbəkələrdə alınan, bir-birindən xüsusiyyətləri və
həll
edilən
məsələlərin
mürəkkəbliyi
ilə
fərqlənən
informasiyanın toplanması və emalı mərkəzləri,.
3. Yüksək səviyyəli şəbəkə üçün:
•
toplanma
və
emal
mərkəzlərindən
alınan
informasiyanın istifadəçiləri.
Məlumatların bilavasitə istifadəçiləri ətraf mühitin
mühafizəsi üzrə müfəttişlərdir.
Monitorinq şəbəkəsinin əsas tərkib hissələrinə vericilər
və
analizatorlar,
məlumatların
yüklənmə
qurğuları;
məlumatların ötürülmə qurğuları və s.daxildir.
Yerüstü ölçmələrin iyerarxik qurulmuş şəbəkəsində
informasiyanın emalının hesablanma vasitələri praktiki olaraq,
şəbəkənin bütün səviyyələrində istifadə olunur. Stasionar və
səyyar
məntəqələrdə
məlumatların
yükləyicisi
nəinki
analizatorların
işini
idarə
edir,
həmçinin
toplanmış
Dostları ilə paylaş: |