Poezja paradoksów paradoksy w poezji
Yüklə 307,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
15 Wstęp
wśród literaturoznawców. Należy jednak zauważyć, że już w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku Krzysztof Dybciak dostrzegł, iż „plejada księży poetów” w Polsce to „jedyny fenomen na świe‑ cie”, który z racji swej unikatowości powinien być zbadany i opi‑ sany 17
literackiej zaznaczyła się jeszcze mocniej w związku z wyborem Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową. Według Chrząstowskiej, meto‑ dologiczne wydzielenie tego typu poezji ma uzasadnienie nie tylko w kryterium socjologicznym, jako konsekwencja przynależności twórcy do odrębnej grupy społecznej, ale także w wyróżnikach poetyki immanentnej 18 pisanych przez kapłanów wierszy: tematycz‑ nym, językowym i poetyckim. Wśród podejmowanych przez księży poetów kwestii znajdują się między innymi: powołanie kapłańskie, duszpasterstwo, kaznodziejstwo, Kościół i hierarchia, Eucharystia. Swoistą cechą staje się również język poetycki, w którym dominuje język środowiskowy, nasycony słownictwem biblijnym, liturgicznym, modlitewnym oraz tropy kapłańskie, które tworzą kapłańskie obrazowa- nie, a wywodzą się z głębokiego duszpasterskiego doświadczenia, powołania, z codziennej egzystencji księży. Pomimo że w rozprawie szczególną rangę nadaję kategorii poe-
punkt wyjścia. W analizie i interpretacji tekstów księży nie poświę‑ cam uwagi aspektowi duszpasterskiemu, osobistemu doświadcze‑ niu kapłańskiemu czy realiom życia księży. Pokazuję raczej sposób werbalizowania doświadczania świata i Boga, a w konsekwencji — pisania, wyznaczonego przez kategorię paradoksu. Dlaczego? Jak się zdaje, z trzech powodów. Po pierwsze dlatego, że poezję kapłań‑ ską należycie zoperacjonalizowała już Bożena Chrząstowska, rozpa‑ trując dość dokładnie poezję zarówno Twardowskiego, Pasierba, jak i Oszajcy, więc trudno tu o nowe, rewolucyjne odczytanie; po drugie dlatego, że cel mojej pracy jest inny — pokazanie chwytu literac- kiego w twórczości trzech twórców kapłanów; po trzecie wreszcie dlatego, że wiersze ich są nie tylko religijne, ale i kapłańskie. Księża 17 K. Dybciak: Literatura wobec religii — izolacja czy przenikanie?. „Znak” 1977, nr 1—2, s. 1370. 18 Por. Słownik terminów literackich. Red. J. Sławiński. Wrocław 2002, s. 401. Poetyka immanentna — zespół reguł i norm organizujących wypowiedź literac- ką bądź komplet właściwości pod jakimś względem jednorodnych, dających się wyprowadzić z budowy samych dzieł, ale w przeciwieństwie do poetyki sformu-
Berlin 1956. 16 Wstęp
piszący wiersze nie zatajają bowiem swojego stanu duchownego przed czytelnikiem, wręcz przeciwnie — często wprowadzają go w samo centrum swych wierszy. W poezji kapłańskiej wizja świata i wyobraźnia są tak mocno związane z rolą kapłana, że nie sposób ich wyeliminować. Sprawa nie jest jednak taka oczywista — o ile w przypadku poezji Jana Twardowskiego kwestia wydaje się prze‑ sądzona, poezja jego charakteryzuje się regularnym nasyceniem rea‑ liami życia duchownego, o tyle w przypadku dwu pozostałych jest trochę inaczej — ich wiersze bywają kapłańskie. Są to więc bardziej ślady, refleksy, przebłyski niż pełne światło kapłańskości — nie bez‑ pośrednie wyznania kapłańskie, lecz często poetycko przetworzone wypowiedzi, wyrażane w trzeciej osobie czy stanowiące porte ‑parole autora 19
Pasierb mógłby być sytuowany poza rozpatrywaną poezją kapłań‑ ską, mógłby zostać uznany za poetę religijnego, takiego jak Anna Kamieńska, ba, nawet kulturowego, gdyby nie głębokie powiązanie jego poezji z przeżyciem pasji i Eucharystii 20 , na co uwagę zwrócił Ryszard Przybylski. Po co zatem podejmować próbę wyodrębnienia poezji kapłań‑ skiej? Bożena Chrząstowska oraz badacze liryki księży, argumen‑ tując słuszność pojęcia poezja kapłańska, zgodnie podkreślają, że — wbrew panującym w kulturze literackiej tendencjom antygene‑ tycznym i antybiograficznym — nie można w toku lektury zapo‑ mnieć, kim jest autor 21 . Wiersze księży czyta się jako teksty o biogra‑ ficznym zakorzenieniu, i to nawet wtedy, kiedy nie są naznaczone realiami z życia kapłańskiego: „Czytelnik ma poczucie, że obcuje poprzez nie z ich autorami, że przekracza siebie i wchodzi w prze‑ strzeń sakramentalnej tajemnicy kapłaństwa” 22 . Świadomość tej tajemnicy — komentuje Bożena Chrząstowska — organizuje „ja” liryczne wypowiadające się w poezji. Ponadto dodaje, że ksiądz poeta jest użytkownikiem słowa w sensie zwielokrotnionym. Poezja często bywa dla tych autorów przedłużeniem misji duszpasterskiej, 19 Por. na przykład wiersze: *** Własnego kapłaństwa się boję, kaznodzieja, o kaza- niach, gorętsza od spojrzenia (Jan Twardowski), zwornik, taniec Zorby (Wacław Oszajca), na strychu, Caravaggio na Malcie, stare kobiety w Kościele, dom, wielkie religie, sny, powo- łanie, droga (Janusz Stanisław Pasierb). 20 Por. R. Przybylski: Poezja wiary tragicznej [posłowie do:] J.S. Pasierb: Wiersze wybrane.
Warszawa 1988, s. 381. (Por. wiersze J. Pasierba: przed komunią, Dachau, wierzę, czekaj, gdyby). 21 Por. K. Dybciak: Poetycka fenomenologia człowieka religijnego. (O literackiej twórczości Karola Wojtyły). W: Sacrum w literaturze. Red. J. Gotfryd, M. Jasińska- -Wojtkowska, S. Sawicki. Lublin 1993. 22 S. Sawicki: Słowo wstępne. W: Szaropolskie srebro…, s. 8. Yüklə 307,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|