Minaxanim təKLƏLİ mehmet rihtim
Yüklə 391,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12 mart 1918
- 30 mart-1 aprel 1918
- 3 aprel 1918
7
nümayəndələrindən ibarət olan Zaqafqaziya Seymi öz işinə başladı. Zaqafqaziya Seymində Azərbaycanın siyasi partiyalarının 44 nümayəndəsi var idi. 26 fevral 1918: Seymin Azərbaycan fraksiyası Azərbaycan və onun ətrafındakı vəziyyəti dərindən təhlil etdi. Qafqaz cəbhəsindən qayıdan erməni hərbi birləşmələrinin Bakıda dayanması, ingilislərin Cənubi Azərbaycana doğru hərəkət etməsi nəticəsində Bakı üçün yaranan təhlükəni götür-qoy etdilər. 1 mart 1918: Almaniya Orduları Baş Qərargahından mayor Gienanth Alman Orduları Baş İdarəsinə olan məlumatında (1. 03.18.) etibarlı mənbələrdən Ənvər paşanın qardaşı Nuri paşanın Trablus Qərbə (Libiyaya) geri dönməyəcəyini, onun əvəzinə gizli bir vəzifə ilə Qafqaza gedəcəyini öyrəndiyini bildirirdi. 3 mart 1918: Şaumyan Stalinə bu tarixdə yazdığı məktubda Bakının sürətlə hərbiləşdirilməsinin zəruriliyini vurğulayaraq Qafqaz Ordusunun Bakıda mərkəzləşməsini, hərbi donanmanın yenidən gücləndirilməsini təklif edirdi. Daşnakları silahlandırmaq barədə həmin məktubda yazırdı: “xahiş edirəm, daşnaklar üçün top məsələsini elə rəsmiləşdirərsiniz ki, məsələnin qəti həlli burada məndən asılı olsun”. Bakıda bu zaman dünya müharibəsi cəbhələrindən qayıdan 8 min silahlı erməni toplanmışdı. Bununla bərabər Qafqaz cəbhəsindən, habelə İrandan dönən rus əsgərləri də Bakıya yığışmışdılar. Mart qırğını ərəfəsində Bakıda 20 minlik düşmən qüvvəsi cəmləşmişdi.
Qarabəkir paşanın komandanlığı altında türk ordusu tərəfindən azad edildi. 14 mart 1918: Trabzon konfransı açıldı. Osmanlı dövlətinin Qars, Ərdəhan və Batum üzərindəki tələbləri Sovet Rusiyası tərəfindən əməli şəkildə qəbul edilməyincə III ordu komandanı Vehib Paşa Ənvər Paşanın əmriylə erməni birlikləri üzərinə hücuma keçdi və 1914-cü il türk-rus sərhədlərinə ulaşdı. Türk ordusunun irəliləyişi qarşısında 3 mart 1918-ci ildə Sovet Rusiyası Brest-Litovsk Andlaşmasını imzaladı. Bu müqaviləyə görə Qars, Ərdəhan və Batum Türkiyəyə qaytarıldı. Brest-Litovsk müqaviləsinin tələblərinin tətbiqi üçün Vehib Paşa erməni və gürcü birliklərinə nota verərək (10 mart 1918) onların bu vilayətlərdən çəkilməsini istədi. Fəqət gürcülər Batumun, ermənilər Qarsın Osmanlı dövlətinə verilməsinə razı olmadılar. Odur ki, Qars, Ərdəhan və Batumun müqəddəratına dair məsələyə Trabzon görüşməsində baxılmalı idi. Nuri paşa Azərbaycana gəlmək üçün səhər tezdən İstanbuldan Mosula yoloa düşdü.
N.Baratov və kazak alayı komandanı polkovnik L.Biçeraxov özünün 800-900 nəfərlik Kuban və Terek kazakları ilə hələlik orada idi.
Qəzvini tutdu. 8
komandanlığına yüksələn, eyni zamanda padişah Mehmet Reşat tərəfindən Qafqaz İslam Ordusu komandanı olduğu və Qafqazlarda padişah adına əsgəri və siyasi fəaliyyətdə buluna biləcəyini bildirən fərman verilən Nuri Paşa Mosula gəldi. Onun tərəfindən seçilən 20 zabit də İstanbuldan Mosula yetişdi. 28 mart 1918: Lənkərana yola düşməkdə olan və şəxsi heyəti müsəlmanlardan ibarət olan “Evelina” gəmisi bolşeviklər tərəfindən tərkisilah edildi. Mürtəce Bakı Soveti hökuməti silahları qaytarmasına söz versə də bunun əksinə olaraq qarşıda gözlənilən döyüşlərə rəhbərlik etmək uçün bolşeviklər inqilabi müdafiə komitəsi yaratdılar. Komitəyə S.Şaumyan, A.Çaparidze Q.Korqanov, İ.Suxartsov, S.Saakyan, M.Yolçiyan daxil oldu. 30 mart-1 aprel 1918: Erməni bolşevik birləşmələri Bakıda 20000 müsəlmanı qətl etdilər. Eyni tarixlərdə bir çox qəzalarda bu soyqırımlar həyata keçirildi. Şamaxı qırğınında qətl edilən 8000 kişidən 1653-ü qadınlar, 695-i uşaqlar idi. Ermənilər İrəvan bölgəsində 206 kəndi silib yox etdilər. 150 min adam qaçqın idi. Beləliklə qanlı mart qırğınlarında erməni-bolşevik cəlladları 50000-dən artıq türkün qanını axıtdı. 2 aprel 1918: Bakıdakı mart qırğını barədə Seymə məlumat verildi. Mart hadisələrindən sarsılmış Azərbaycan fraksiyası Bakıda bolşevik təcavüzünə qarşı təcili tədbirlər görülməsini tələb etdi, əks təqdirdə seymi baykot edəcəklərini elan etdilər. 3 aprel 1918: Türk qoşun birləşmələri tərəfindən Ərdəhan azad olundu. 3 aprel 1918: Aprelin 3-ü ilə 16 arası Şamaxı şəhəri və ətraf kəndlərə ermənilər hücum etdi. Ermənilər yaşayan Mədrəsə kəndindən Şamaxı topa tutuldu. Erməni milli birliklərinə Stepan Lalayev başçılıq edirdi. Qanlı əməliyyatlar nəticəsində Şamaxı və onun 58 kəndi alovlar içində yandırıldı Bakı Sovetinin erməni qoşunları tərəfindən 7 min adam öldürüldü. Həmin ilin iyun ayında Kommuna ordusunun Gəncəyə istiqamət alan birləşmələri əhalinin salamat qalmış hissələrini də qana qərq etdilər.
Ordusunun təşkili və vəzifəsinə dair təlimatnaməni təsdiq etdi. Bu yeni yaradılacaq ordunun qarşısında dayanan vəzifələrinin fəaliyyət istiqamətlərini müəyyənləşdirən sənəd idi. 8 aprel 1918: Nuri paşa Mosuldan Azərbaycana yola çıxdı. Onunla bərabər VI ordudan 149 zabit, 488 gizir və əsgər qüvvəsi müəyyənləşib yola salındı. Səfər zamanı ərzaq və s. çətinlikləri nəzərə alıb bütün qüvvə 20-30 nəfərlik dəstələrə bölünmüşdü. 14 aprel 1918: III Ordu komandanı Vehib paşanın komandanlığı altında Batum azad edildi. Türkiyə 40 ildən sonra yenidən Batumu özünə qaytardı. Yüklə 391,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|