12
rın optimal çeşidi tərtib edilir.
Funksional tələblər - məmulatın əsas funksiya-
sının yerinə yetirilməsinə verilən tələblərdir. Əgər mal
funksional tələblərə müvafiq olmazsa, bu zaman o, öz tə-
yinatına görə istifadə oluna bilməz.
Estetik t ələblər - məmulatın formasına, konstruk-
siyasına, xarici tərtibatına və digər xüsusiyyətlərinə veri-
lən tələblərdir. Onlar malın ictimai dəyərini, yararlığını,
səmərəliliyini, funksional məqsədə uyğunluğunu, istifadə-
sinin rahatlığını, həmçinin əhalinin zövqünə və modaya
müvafıqliyini aşkar edir.
Məmulatın forması təyinatı ilə, yaşayış mənzilinin
xüsusiyyətləri ilə (ölçüsü, işıqlanması) və binanın daxili
görünüşü ilə təzad yaratmalıdır.
Estetik tələblər məmulatın üsluba, modaya, zövqə
müvafıqliyini nəzərdə tutur. Moda dedikdə, adətə, müəy-
yən ictimai şəraitdə bu və ya digər zövqlərin məi-şətin za-
hiri formalarında, paltarda, ayaqqabıda nisbətən yayılmış
təzahür forması başa düşülür. Sosioloji-iqtisadi şəraitin
dəyişilməsi və müəyyən vaxtın keçməsi ilə əlaqədar ola-
raq moda dəyişilir.
Məişət mallarının tərtibatında və həmçinin memar-
lıqda, incəsənətdə nisbətən uzun müddət dəyiş-mədən qa-
lan, tarixi olaraq yaranan ümumiləşmiş vəsaitlər sistemi və
bədii təsviri üsullar STİL (üslub) hesab edilir.
Üslubun təzahür xüsusiyyətlərini mebelin tərtibatı-
nın, xalçaların, hörmələrin və tikmə naxışlı məmu-latların,
daşdan, ağacdan, metaldan olan məmulatların, həmçinin
zərgərlik, bəzək şeylərinin, heykəllərin və s. konstruksiya-
sında və xarici tərtibatında müşahidə etmək olar.
Dəqiqləşdirilmiş və ümumən qəbul edilmiş, göstəri-
13
lən əşyaların zahiri tərtibatında və izlərini saxlamış üslub-
lara roman, qotik, intibah dövrü, barokko, rokoko, ampir
üslubları hesab edilir. Üslub modanın müxtəlifliyini və on-
un istiqamətini nəzərdə tutur.
Erqonomik tələblər – məmulatın istismar prose-
sində istifadə rahatlığını, onun insan orqanizminin xüsus-
iyyətlərinə müvafiq olmasını və onun məişətdə insan tərə-
findən istismarının optimal şəraitinin təmin edilməsini nə-
zərdə tutur.
Erqonomik tələblər gigiyenik, antropometrik, fizio-
loji, psixo- fızioloji və psixoloji tələblərə bölünür.
Gigiyenik tələblər - insanın məmulatla və mühit-
lə qarşılıqlı əlaqədə olduğu vaxtda onun həyat fəaliyyə-
tində təhlükəsiz və zərərsiz şəraiti nəzərdə tutulur.
Bu tələblər polimer materiallarından və plastik kütlə-
dən hazırlanan mallar üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Malların tərkibində insan orqanizmi üçün zərərli olan
maddələr yol verilməyən miqdarda olarsa, o, öz təyinatı
üzrə istifadə edilə bilməz (qab-qacaq, ətriyyat, ayaqqabı,
paltar və s.). Bu tələblərin tərtib edilməsinə və onlara də-
qiq riayət edilməsinə böyük diqqət yetirmək vacibdir.
İnsanla bilavasitə təmasda olan, kütləvi istehsala bu-
raxmazdan qabaq
onların insan üçün zərərsiz olması
haqqında Səhiyyə Nazirliyinin Respublika Gigiyena və
Epidemiologiya Mərkəzinin icazəsi tələb edilir.
Sənaye ticarətə göndərilən malların tərkibi, məmu-
latın xassələri, onlardan istifadə qaydaları, təhlükəsizlik
tədbirləri, qorunma üsulları, ilk yardım haqqında tam mə-
lumat verməyə borcludur. Bu məlumatlar malın üzərin-də-
ki etiketlərdə, yaxud da xüsusi yaddaş dəftərçəsi halında
malın yanına qoyulmalıdır.
14
Antropometrik t ələblər məmulatın, yaxud onun
ayrı-ayrı detallarının insan bədəninin forma və ölçülərinə
müvafiq olmasını, fizioloji tələblər - məmulatın isti-
fadə zamanı insanın fiziki imkanlarına müvafiq olmasını;
psixofizioloji t ələblər - məmulatın insanın hiss üzvlə-
rinin xüsusiyyətlərinə müvafiq olmasını nəzərdə tutur.
Hazır məmulatların insan psixologiyasının xüsusiy-
yətlərinə müvafiqliyini xarakterizə edən tələblər psixoloji
tələblərə aiddir.
Texnoloji t ələblər, hər şeydən əvvəl, materiallara,
misal üçün, parçalara, ipliyə, boyalara, inşaat materialla-
rına verilir. Belə materiallar istifadə zamanı yüngüllüyünə
və sadəliyinə görə fərqlənməli, onların emalında müasir
metodların tətbiq edilməsinə imkan yaratmalıdırlar.
Məmulatın etibarlılığına verilən tələblər, onla-
rın istismar zamanı etibarlığını təmin edir. Etibarlılıq mə-
mulatın verilmiş funksiyalarını tələb edən vaxt ərzində ye-
rinə yetirmə qabiliyyətini xarakterizə edir. Etibarlılığı
yüksək olan malların istehsalı əlavə maddi nemətlər sərf
edilmədən eyni cür əlavə məmulatın buraxılmasına bəra-
bərdir.
Məmulatın etibarlılığına verilən tələblər öz növbə-
sində onun təmirə yararlılığına, saxlanmasına, uzunömür-
lülüyünə verilən tələblərlə ifadə edilir ki, bu da məmulatın
xidmət müddətinin uzanmasına imkan yaradır.
1.3. Məhsulun keyfiyyət anlayışı və göstəriciləri
Buraxılan məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi və
çeşidinin yaxşılaşdırılması respublikamızın iqtisadi inkişa-
fına böyük təkan vermiş olacaqdır.
15
Hər bir sənaye müəssisəsindən ötrü keyfiyyətin tə-
min olunması problemi çox vacibdir. Buna görə də müasir
şəraitdə məhsulun keyfiyyətinin idarə olunması sisteminin
işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi yolu ilə müəssi-
sələr məhsulun yüksək keyfiyyətinin təmin edilməsinə xü-
susi diqqət verirlər.
Keyfiyyətin təmin edilməsi keyfiyyət standart-ları-
nın, keyfiyyətə görə məsuliyyətin bölüşdürülməsinin və
işlərin keyfiyyətinə nəzarətin işlənib hazırlanmasını nəzər-
də tutur. Keyfiyyət günün tələbidir. Hal-hazırda yeni mo-
delli, keyfiyyətli məhsul istehsalının böyük əhəmiyyəti
vardır.
Keyfiyyət fəlsəfi kateqoriyadır. Belə hesab edirlər ki,
həmin məsələ hələ eramızdan əvvəl III əsrdə Aristotel
tərəfindən nəzərdən keçirilib, o, keyfiyyət anlayışı adı al-
tında əşyalar arasında «yaxşı-pis» əlamətlərini nəzərdə tut-
muşdur. Məsələn, keyfiyyətin Hegel tərəfindən verilmiş
fəlsəfi tərifi vardır: «Keyfıyyət ilk növbədə gerçəklik kimi
ehtiva olunan müəyyənlikdir, çünki keyfiyyətini itirən hər
bir şey öz mövcudluğunu itirmiş olur‖. Bazar münasibətlə-
ri şəraitində məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsinin çox
böyük əhəmiyyəti vardır.
Məşhur Yapon alimi K. İsikava keyfiyyət anlayışı al-
tında istehlakçıları real surətdə razı salan xüsusiyyətlərin
anlaşıldığını bildirirdi.
Curan C. keyfiyyət anlayışını ikitərəfli nəzərdən ke-
çirirdi: obyektiv cəhətdən keyfiyyət-istifadə üçün yararlı-
lıq (təyinatına müvafiqlik); subyektiv cəhətdən isə-keyfıy-
yət istehlakçını razısalma dərəcəsidir (keyfiyyətin reallaş-
dırılmasından ötrü istehsalçı istehlakçının tələbatını öyrən-
Dostları ilə paylaş: |