22
Kredit və debitor borclarının dəyərsizləşməsi
Qrup dəyərsizləşməni müəyyən etmək məqsədilə kreditləri və debitor borclarını mütəmadi olaraq
nəzərdən keçirir. Qrupun kreditlər və debitor borcları portfelində baş vermiş dəyərsizləşmə üzrə
zərərin tanınması üçün kreditlərin dəyərsizləşməsi üzrə ehtiyatlar yaradılır. Qrup kredit və debitor
borclarının dəyərsizləşməsi üzrə ehtiyatlara dair mühasibat təxminlərini qeyri-müəyyən hesab edir,
ona görə ki, (i) onlar gələcək defolt dərəcələri barədə fərziyyələrin, eləcə də dəyərsizləşmiş kreditlər
və debitor borcları ilə bağlı potensial itkilərin qiymətləndirilməsinin yaxın keçmişdəki fəaliyyət
nəticələrinə əsaslanması səbəbindən vaxtaşırı olaraq dəyişikliklərə çox məruz qalır və (ii) Qrupun
hesabladığı zərər ilə faktiki zərər arasında hər hansı əhəmiyyətli fərq müqabilində ondan gələcək
dövrlərdə maliyyə hesabatlarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə biləcək ehtiyatların qeyd edilməsi
tələb oluna bilər.
Borcalanlar maliyyə çətinlikləri ilə üzləşdikdə və belə borcalanlara dair tarixi məlumat mənbələri az
sayda olduqda, Qrup hər hansı dəyərsizləşmə üzrə zərərin məbləğini hesablamaq üçün rəhbərliyin
mülahizələrindən istifadə edir. Eyni ilə, Qrup keçmiş fəaliyyət nəticələri, keçmiş müştəri davranışı,
qrup daxilində borcalanın ödəniş etmə vəziyyətindəki mənfi dəyişiklikləri göstərən müşahidə oluna
bilən məlumatlar, eləcə də qrup daxilində aktiv üzrə öhdəliyin yerinə yetirilməməsi halları ilə əlaqəli
olan ölkə və yerli iqtisadi şəraitlərə əsaslanmaqla gələcək pul axınlarındakı dəyişiklikləri hesablayır.
Rəhbərlik kredit riski ilə səciyyələnən aktivlər halında əvvəllər baş vermiş zərər üzrə keçmiş
təcrübəyə və kreditlər qrupunda olduğu kimi dəyərsizləşməyə dəlalət edən obyektiv sübutlara
əsaslanan ehtimallardan istifadə edir. Qrup tarixi məlumatlarda əksini tapmamış hazırkı şəraitlərin
qeyd edilməsi məqsədilə kreditlər qrupu üzrə müşahidə oluna bilən məlumatlara düzəliş etmək üçün
rəhbərliyin mühakimələrindən istifadə edir.
Konsolidə edilmiş maliyyə hesabatlarında maliyyə aktivlərinin dəyərsizləşməsi üzrə ehtiyat
müddəasının daxil edilməsi mövcud iqtisadi və siyasi şəraitlərə əsasən müəyyən olunmuşdur. Qrup
Rusiya Federasiyasında belə şəraitlərdə hansı dəyişikliklərin baş verəcəyini və belə dəyişikliklərin
gələcək dövrlərdə maliyyə aktivlərinin dəyərsizləşməsi üzrə ehtiyatlara necə təsir göstərəcəyini
qabaqcadan söyləmək iqtidarında deyil.
31 dekabr 2012-ci və 2011-ci il tarixlərinə kredit və debitor borclarının ümumi məbləği müvafiq olaraq
5,960,588 min manat və 4,697,693 min manat, dəyərsizləşmə zərəri üçün ehtiyatların məbləği isə
müvafiq olaraq 699,752 min manat və 689,509 min manat təşkil etmişdir.
Maliyyə alətlərinin qiymətləndirilməsi
30 saylı qeyddə izah edildiyi kimi, Qrup müəyyən növlü maliyyə alətlərinin ədalətli dəyərini
hesablamaq üçün müşahidə oluna bilən bazar məlumatlarına əsaslanmayan giriş məlumatlardan
ibarət qiymətləndirmə üsullarından istifadə edir. 28 saylı qeyddə maliyyə alətlərinin ədalətli dəyərinin
müəyyənləşdirilməsində tətbiq edilən əsas fərziyyələrə dair müfəssəl məlumat, eləcə də belə
fərziyyələr üzrə həssaslıq təhlilinin təfərrüatları göstərilir. Rəhbərlik hesab edir ki, tətbiq olunan
seçilmiş qiymətləndirmə üsulları və fərziyyələr maliyyə alətlərinin ədalətli dəyərinin müəyyən edilməsi
üçün məqsədə uyğundur.
Əmlak və avadanlığın faydalı istismar müddəti
Yuxarıda 2 saylı qeyddə göstərildiyi kimi, Qrup hər hesabat ilinin sonunda əmlak və avadanlıqlarının
hesablanmış faydalı istismar müddətlərini nəzərdən keçirir.
Yenidən qiymətləndirilmiş məbləğlərlə uçotda əks etdirilən tikililər
Tikililər uçotda təkrar qiymətləndirilmiş məbləğlərlə ölçülür. Sonuncu belə qiymətləndirmə 30 iyun
2012-ci il tarixinə təsadüf etmişdir. Növbəti təkrar qiymətləndirmənin əsas etibarı ilə 30 iyun 2013-cü
il tarixinə həyata keçiriləcəyi planlaşdırılır. Təkrar qiymətləndirilmiş əmlakın 31 dekabr 2012-ci və
2011-ci il tarixlərinə balans dəyəri müvafiq olaraq 60,411 min manat və 48,634 min manat təşkil
etmişdir.
23
Təxirə salınmış vergi aktivlərinin bərpa oluna bilməsi
Qrup rəhbərliyi hesabat tarixində təxirə salınmış vergi aktivlərinə qarşı qiymətləndirmə ehtiyatının
yaradılmasına ehtiyac olmadığına əmindir, ona görə ki, təxirə salınmış vergi aktivinin tamamilə
realizə olunacağı daha çox ehtimal edilir. Təxirə salınmış vergi aktivlərinin 31 dekabr 2012-ci və
2011-ci il tarixlərinə balans dəyəri müvafiq olaraq 22,369 min manat və 38,728 min manat təşkil
etmişdir.
Digər borc alınmış vəsaitlər
Rəhbərlik 31 dekabr 2012-ci il tarixinə beynəlxalq maliyyə institutlarından alınmış 956,830 min manat
(31 dekabr 2011-ci il tarixinə: 755,870 min manat) məbləğində kredit və əlaqəli kreditvermənin
uçotda ilkin tanınması ilə bağlı gəlir və ya zərərin yarana biləcəyini nəzərdən keçirdi. Bank
beynəlxalq maliyyə institutlarından, belə institutların inkişaf etməkdə olan ölkələrə təqdim etdiyi
kreditlər üzrə faiz dərəcəsi ilə uzun müddətli maliyyələşdirmə vəsaitləri əldə edir ki, bu faiz dərəcələri
də Bankın yerli kredit təşkilatlarından əldə edə biləcəyi vəsaitlər üzrə təklif olunan faiz dərəcələrindən
az ola bilər. Belə borc götürülmüş vəsaitlərin 31 dekabr 2012-ci il tarixinə məbləği 260,685 min
manat (31 dekabr 2011-ci il tarixinə: 215,307 min manat) təşkil etmişdir. Belə maliyyələşdirmə
sayəsində Bank xüsusi müştərilərinə əlverişli faiz dərəcəsi ilə vəsaitlər təqdim edə bilər.
Əməliyyatlar əlaqəli olmayan tərəflərlə həyata keçirildiyi üçün, rəhbərliyin mülahizəsinə görə belə
vəsaitlər və əlaqəli kreditvermələr bazar faiz dərəcəsi ilə təqdim olunur və gəlir və zərərin ilkin
tanınması baş verməməlidir. Belə mülahizələrini irəli sürərkən rəhbərlik həmçinin belə alətləri ayrı
bazar seqmenti kimi nəzərdə tutmuşdur.
Aşağı faiz dərəcəsi ilə kreditlər
Rəhbərlik müəyyən kredit və avanslar üçün müqavilə üzrə faiz dərəcəsinin beş faiz və ya daha az
təşkil etdiyi halda müvafiq bazar dərəcələrini nəzərdə tutmuşdur. Belə kreditlərin 31 dekabr 2012-ci il
tarixinə məbləği 1,007,425 min manat (31 dekabr 2011-ci il tarixinə: 408,462 min manat) təşkil
etmişdir. Rəhbərliyin hesablamalarına görə belə kreditlər üzrə müqavilə əsasında təqdim olunan faiz
dərəcələri əksəriyyəti dövlət orqanları və dövlət müəssisələrinə verilmiş belə kreditlər üzrə təqdim
olunan vəsaitlərin ən yüksək dəyərlə və ən səmərəli şəkildə istifadə alternativləri ilə eyni tutulur.
Rəhbərlik sözü gedən borc götürülmüş vəsaitlər üzrə faiz dərəcələrinin təqdim olunmuş vəsaitlərin
ən yüksək dəyərlə və ən səmərəli şəkildə istifadə imkanlarından fərqli olduğu qənaətinə gələrlərsə,
bu kreditlər üzrə konsolidə edilmiş maliyyə hesabatlarında əks olunmuş balans dəyəri və kredit
verildiyi anda faiz gəliri və zərəri hesabatında qeyd edilmiş məbləğlər fərqli ola bilərdi.
Vergi qanunvericiliyi
Azərbaycanın, Rusiyanın və Gürcüstanın vergi, valyuta və gömrük fəaliyyəti haqqında
qanunvericilikləri müxtəlif formada təfsir oluna bilir. 29 saylı qeydə müraciət edin.
Əlaqəli tərəflərlə əməliyyatların uçotda ilkin tanınması
Adi fəaliyyət gedişində Qrup əlaqəli tərəfləri ilə əməliyyatlar həyata keçirir. 39 saylı MUBS-ı maliyyə
alətlərinin uçotda ədalətli dəyər əsasında ilkin tanınmasını tələb edir. Mülahizələrdən belə
əməliyyatlar üçün fəal bazarın mövcud olmadığı şəraitdə onların bazar və ya bazardan kənar faiz
dərəcələri ilə qiymətləndirilməsinə dair qərar verilərkən istifadə olunur. Mülahizələr əlaqəli olmayan
tərəflərlə həyata keçirilən bənzər əməliyyatlar üçün qiymətlərin müəyyənləşdirilməsinə və effektiv faiz
dərəcəsinin təhlilinə əsaslanır. Əlaqəli tərəflərlə əməliyyatlar üzrə qalıq vəsaitlər haqqında
məlumatlar 31 saylı qeyddə açıqlanır.
Kapital adekvatlığı əmsalı
Kapital adekvatlığı əmsalı Kapitalın Ölçülməsi və Kapital Standarlarına dair Beynəlxal
Konvergensiyasının (1988-ci ilin iyul ayı, 2005-ci ilin noyabr ayına yeniləşmiş variantda) (yaxud
kapital norması haqqında Bazel razılaşması) tələblərinə müvafiq olaraq hesablanır. Belə tələblər
müxtəlif cür təfsir oluna bilər və buna görə də kapitalın adekvatlığı əmsalının hesablanmasına daxil
edilmiş məbləğlərin əks olunması, çıxarılması və ya təsnifləndirilməsinin məqsədəuyğun olub
olmaması rəhbərliyin mülahizələrini tələb edir, Məsələn, riskə qarşı ölçülmüş ümumi aktivlərin
hesablanması məqsədilə bloklaşdırılmış müştəri hesablarının örtdüyü balansdankənar öhdəliklərin
0% dərəcəli risk daşıyıb-daşımadığının müəyyənləşdiriliməsi halında. Hazırda rəhbərlik hesab edir
ki, balansdankənar belə öhdəliklər kapital adekvatlığının hesablanması məqsədləri üçün 0% dərəcəli
risk daşıyır.