Паша Ибиш оьлу Сяфяров
Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 109 quruluşa malikdir. Sınması qeyr-düzgündür. Cilalanma prosesind ə güzgü formasın alır. Tonaşen barit yatağı Yataq T ərtər çayının sol sahilində İstisu-Goran asfalt yolunun 98 km.-liyind ə yerləşir. Yatağın geoloji quruluşunda orta yura yaşlı vulkanik süxurlar-porfiritlər, tuflar, tufbrekçiyalar, tuf qum daşları və s. əsas yer tutur. Yataq daxilində minerallardan barit,kvars,kalsit daha geniş yayılmışdır. Başqışlaq barit yatağı Yataq buzluq çayının sol sahilində yerləşir. Bu barit yatağının tutduğu sahə 5 km 2 . –dir. Burada əsasən orta yura yaşlı karbonatlı çöküntül ər kompleksi geniş intişar tapmışdır. Yataq daxilində barit, kvars, kalsit kimi minerallarla yanaşı bəzən flyuorit, qalenit, sfalerit v ə xalkopirit minerallarınada rast gəlmək olar. Ümumiyy ətlə desək, Azərbaycanın əsas barit yataqları Göy-göl, Daşkəsən, Şəmkir rayonları boyunca eni 10-16 km, uzunluğu isə 100 km. olub, böyük bir zolaq şəklində uzanır və 1200 km 2 . sah əni əhatə edir. Barit Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 110 Arxacd ərə yatağı Yataq geoloji-struktur v əziyyətinə, həmçinin mineroloji xüsusiyy ətlərinə görə Tərtər çayının hövzəsində olan bütün civə yataq v ə təzahürlərindən fərqlənir. Filiz yerl əşdirici süxurlar listenivitlərdən ibarətdir. Kinovar piritl ə, xalkopiritlə, pirrotinlə, sərbəst mislə, malaxitlə, azuritlə, qızılla, gümüşlə, arsenopiritlə, realqarla, bornitlə, tutxun filizlərlə, sfaleritl ə, qalenitlə, kvarsla, kalsitlə, baritlə və s. assosasiya təşkil edir. Bu yataq civ ədən başqa mis və qızıla görədə böyük maraq doğurur. Böyükgüney filiz t əzahürü T əzahür arxacdərə yatağından qərbdə yerləşir. Filiz təzahürü hüdudlarında qabro-diabazlar geniş inkişaf tapmışdır. Kinovar Arxacd ərədən fərqli olaraq Böyükgüney filiz təzahürü demək olar ki, monomineral t ərkiblidir. Əsas filiz mineralı Kinovardır. Damarcıqların qalınlığı 0,5 sm.-ə çatır. Filizlərdə qismən pirit və xalkopirit t əsadüf olunur. Qeyri filiz minerallarından kalsit və kvars daha geniş yayılmışdır. Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 111 Şorbulaq yatağı V əng kəndinin yaxınlığında Tərtər çayının orta axımının sol yamacında yerləşir. Yatağın geoloji quruluşunda bat yaşlı vulkanogen əmələgəlmələr(argillitlər, qum daşları və konqlomeratlar), alt senon yaşlı çökmə-vulkanogen əmələgəlmələr, ulturaəsasi, əsasi və qranitoid tərkibli intensiv əmələgəlmələr iştirak edir. Yatağın quruluşunda serpentinitləşmiş dunitlər və peridotitlər, qabroamfibolitl ə, qabroidiabazla, qabro-norit iştirak edir. Yataq dem ək olar ki, monomineral tərkiblidir. Civə filizlərində əsas filiz mineralı kinovardır. Az miqdarda xalkopirit yayılmışdır. Listvenitl əşmə zonasıda pirit minerallaşması inkişaf etmişdir. Qeyri- filiz minerallarında kalsit və kvars yayılmışdır. Filiz zonalarında kinovar möhtəvi xırda yuvalar. damarcıqlar və müxt əlif lifşəkilli yığımlar əmələ gəlir. Şorbulaq yatağı rayonunda həmçinin şimal-qərb istiqamətli V əng-Çərəkdar antiklinal qırılma zonası ilə nəzarət olunan l istvenit tipli bir sıra civə təzahürləri (Çərəkdar qrupu, Baharlı və s. ) var. Şorbulaq yatağında 7 filiz zonası aşkar olunub. Seyidl ər təzahürü Levçay filiz sah əsinin cənub qərbində yerləşir. Filiz kütlələri intensiv kvarslaşma, argillitləşmə, karbonlaşma ilə təmsil olunmuş listvenitlərlə əlaqəlidirlər. Zonanın ümumi qalınlığı 20- 30 m.-d ən 50-100 m.-ə çatır və civə minerallaşması 2 km. m əsafəyə qədər uzanır. əhəngli-silisiumlu süxurların tektonik brekçiyalar il ə əlaqədar olan zonada civənin miqdarı 0,0001-0,1% nadir hallarda is ə 0,4-0,6% arasında dəyişir. Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 112 Güneyp əyə qrupu Seyidl ər təzahüründən cənub-şərqdə yerləşir. Bu qrup vahid Qamışlı-Cəmilli əks-fay ilə nəzarət olunan və Çiçəkli-Qonqar Sinklinalı ilə məhdudlaşan Atdaşı və Yalkənd filiz təzahürləri aiddir. Bu zonanın hüdudlarında listvenitlərlə, listvenitə bənzər süxurlarla, kompanın silisiumlaşmış əhəng daşları, qum daşı, gilli çöküntül ərlə əlaqəli bir sıra minerallaşma sahələri qeyd edilmişdir. Kinovar qırılma zonasında linza, dayka şəkilli cisimlər əmələ gətirir. Yer səthində bu minerallaşmış listvenit cisimlərində filizl ə zənginləşmiş intervallar ayrılmışdır. Bir başqa qırılma zonasında kvars karbonatlı listvenitlərlə civənin, bəzən qızılın miqdarı artır. Qamışlı yataq və təzahürlər qurupu Le vçayın aşağı axımında yerləşmişdir. Civə filizləşməsi çoxda böyük olmayan cisiml əri əmələ gətirməklə listvenitlərdə toplanmışdır. Qamışlı sahəsində zonalarda qızıl filizləşməsi də qeyd ə alınmışdır. Almalı-Göydərə antiklinal zolağının civə təzahürü Söyüdlüçay hövz əsində, bu çayla Tərtər çayının arasındakı Göydərə suayrıcında yerləşir. Bütün bu civə və onunla assosiasiya yaradan qızıl, şeelit, mis, sürmə və başqa filiz təzahürləri geoloji cəhətdən d əqiq öyrənilməmişdir. Söyüdlü qızıllı filiz cisimləri qurupu az civəlidir. Şlix m əlumatlarına əsasən listvenitləşmə zonasında civənin olması mü əyyən olunub. Bundan başqa şlixlərdə misin, polimetal, qızıl v ə baritin nişanələrinə rast gəlinir. Aydağ seolit yatağı Kiçik qafqazın Somxet-Ağdam tektonik zonasına mənsub olan Tovuz rayonunda yerl əşir. Yatağın geoloji quruluşuna gəldikdə Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 113 dey ə bilərik ki, tufların seolitləşməsində burada intişar tapmış əhəng daşlarının da şübhəsiz ki, müəyyən rolu vardır. Bəzi sah ələrdə yayılmış tuflar içərisində vulkan şüşələri 80-90%-ə, karbonatlar is ə 9-16%-ə çatır. Aydağ seolit yatağında aşkar olunmuş klinopitilolit mineralı qeylandit, nontronit, desmin, analsim v ə. s minerallarla assosiasiya t əşkil edir. Bu və ya digər seolit minerallarında iyn əvari və sapvari formalarda rast gəlinir. Klinopitilolit mineralı əsasən rəngsizdir. Lakin müəyyən mexaniki qarışıqlardan asılı olaraq tünd v ə qırmızımtıl rənglər alır. Bu seolit yatağında aksessor minerallardan sirkon,ilmenit,maqnetit,nadir hallarda is ə turmalin,habel ə sfen, avqit və digər mineral aqreqatlarıda rast g əlinir. Aydağ yatağında klinopitilolitin və digər seolit minerallarının vertikal k əsişmələr boyunca yayılması yataq daxilində müəyyən zonallıqlar üzə çıxarmışdır. Çardaxlı kaolin yatağı Geoloji baxımdan yataq Kiçik Qafqazın Samxet-Ağdam tektanomaqmatik zonasında, Şəmkir antiklinorisində yerləşir. Şəmkir rayonunun Çardaxlı kəndindən 3 km. cənubda yerləşir. Çardaxlı yatağında altı kaolinləşmiş zona müəyyən edilmişdir ki, bu zonalarda özl ərində 20-40%-ə qədər kaolin saxlayır. Uzunluğu 250-800 m.- ə qədər olan bu zonalar 5-16 m. qalınlıq təşkil edir. Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 114 Kaolin Quruçay qum v ə qravellit yatağı Yataq iki hiss ədən ibarətdir. Birinci hissə Vərgər kəndi ilə Füzuli- Ağdam şosse yolu arasında yerləşir. C 2 kateqoriyası ilə hesablanmış ehtiyyatı 4.5-5.0 mln. m 3 t əşkil edir. İkinci hissə Füzuli- Ağdam şosse yolu ilə Horadiz-Beyləqan yolu arasında yerl əşir. C 2 kateqoriyası üzrə hesablanmış ehtiyyatı 10-12 mln. m 3 - dır. Quruçay qravelit-qum yatağı Quruçayın yataq və çaybasar terrasının allüvial-prolüvial çöküntülərindən təşkil olunub. Çaybasar terrasın eni 150-350 m. təşkil edir. Faydalı qatı əmələ g ətirən qravelit-qum çöküntüləri çox yerdə yer səthinə çıxır,ancaq b əzi yerlərdə az qalınlıqlı qumca və gilcələrlə örtülürlər. Torpaq- bitki qatının qalınlığı 0.0-0.40 m, orta hesabla 0.2 m. təşkil edir. Daşburun-1 qum-çınqıl yatağı Daşburun stansiyasından ,.6 km. şimal-şərqdə yerləşir. Yataqda faydalı qatı qum, valun, gil hissəciklərinin qarışığı olan çınqıl- çaqıl materiallarından ibarətdir. Faydalı qatın orta qalınlığı 2,7 m, örtük qatı isə 1,3 m. olmaqla, gilcələrdən ibarətdir. aşkar Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 115 olunmuş xammal dəmir yolunun tikintisində istifadəyə yaralıdır v ə II-sorta aid edilir. Yataqda A+B+C 1 kateqoriyaları ilə 694 min. m 3 s ənaye ehtiyyatları hesablanmışdır. Ancaq ehtiyyatın az olması və qurunt sularının yatım dərinliyi 3,0 m.-dən az olduğu üçün yatağın istismarı rentabelli sayılmır. Daşburun II-qum-çınqıl yatağı Daşburun stansiyasından 2-2,5 km. şimal-qərbdə yerləşir. Yatağın faydalı qatı qum-çınqıl-çaqıllardan ibarətdir. -Qravelit- çaqıldan təşkil olunmuş materialı dəmiryol tikintisind ə və ağır beton istehsalında bərkidici material kimi istifad ə olunacaq çınqıl alınmasına yararlıdır. - Qum materialı isə tikinti işlərində,suvaqvurma işlərində palçıq m əhlulu kimi istifadəyə yaralıdır. Yatağın sahəsi 50 ha. təşkil edir. Daşburun III-qum-çınqıl qarışığı yatağı Beyl əqan rayonundan 18-20 km. cənub-şərqdə yerləşir. Yatağın qravelit- qum qarışığı yuyulmadan sonra “300”, “350” markalı adi beton alınmasına yaralıdır. Faydalı qatın qalınığı 6,2 m. təçkil edir v ə A+B+C 1 kateqoriayaları ilə 4,2 mln. m 3 s ənaye ehtiyyatı hesablanmışdır. Örtük qatı gilcələrdən ibarətdir və 1.56 m. qalınlığa malikdir. Yataq istismar olunmayıb. Daşburun IV qum-qravelit-valun yatağı Daşburun stansiyasından 7 km. cənub-şərqdə yerləşir. Eni 0.6 km, uzunluğu 1.2 km. olmaqla yatağın sahəsi 0.72 km 2 –dir. Valun- qravelit qum qarışığı yol tikintisində istifadəyə yararlıdır. Faydalı qatın qalınlığı 22.5 m. olmaqla B+C 1 kateqoriyaları ilə 12.2 min. m 3 s ənaye ehtiyyatı hesablanmışdır. Yataq istismar olunur. Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 116 Talıbxanlı I gil yatağı Beyl əqan rayonundan 4 km cənub-şərqdə yerləşir. Yatağın eni 0,58 km, uzunluğu 1 km, sahəsi isə 0,58 km –dir. Yataq avtomobil yolundan 1,0 k c ənub-qərbdə yerləşir. Faydalı qatın qalınlığı 7,5 m, C 2 kateqoriyası ilə 4,32 min. m 3 xammalın sənaye ehtiyyatı hesablanmışdır. Talıbxanlı II gil yatağı Beyl əqan rayonundan 9,5 km. cənub-qərbdə yerləşir. Yatağın sah əsi 1,5 km 2 . -dir. faydalı qatın qalınlığı 7,41 m. təşkil edir. Gil xammalı kərpic və kirəmit istehsalına tam yararlıdır. Yataqda gil xammalının C 2 kateqoriyası ilə 9.6 min. m 3 s ənaye ehtiyyatı hesablanmışdır. Örtük qatının qalınlığı 0.31 m.-dir. Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 117 İstifadə olunmuş mənbələrin siyahısı: 1. Mehdiyev Ş. F., Qaşqay M. Ə. Respublikamızın təbii sərvətləri. “Uşaqgəncnəşr” nəşriyyatı. Bakı, 1950. 2. Sultanov Ə. C., Məmmədzadə R. N. Azərbaycan faydalı qazıntılar x əzinəsidir. “Elm” nəşriyyatı. Bakı, 1973 . 3. Babazad ə V. M. Filiz və qeyri-filiz faydalı qazıntı yataqları. “Maarif” n əşriyyatı. Bakı, 1986. 4. T əhməzov M. Kəlbəcər, ensiklopedik məlumatlar, Toponimlər, fotoşəkillər, xəritələr. “Azərnəşr” nəşriyyatı. Bakı, 2011. 5. Mahmudov H. İ. Qeyri-filiz faydalı qazıntılar və onların tətbiqi. “Az ərbaycan dövlət nəşriyyatı”. Bakı, 1980. 6. Mahmudov H. İ. Qeyri-filiz faydalı qazıntılar və onların xalq t əsərüfatında əhəmiyyəti. “Elm” nəşriyyatı. Bakı, 1977. 7. Qaşqay M. Ə., Mahmudov H. İ. Perlit və onun xalq təsərüfatında əhəmiyyəti. “Elm” nəşriyyatı. Bakı, 1972. 8. Süleymanov S. M. , Mahmudov Ə. İ. Faydalı qazıntı yataqlarının geologiyası. “Maarif” nəşriyyatı. Bakı, 1969. 9. Qaşqay M. Ə., Mahmudov Ə. İ. Qiymətli və yarımqiymətli rəngli daşlar. Bakı, Azərnəşr, 1973. 10. Babazad ə V. M. Kiçik Qafqazın ofiolit qurşağında xromit filizl əşməsinin geoloji əmələ gəlmə və yerləşmə şəraiti. 1967. Bakı, Az ərnəşr, (rus dilində). 11. Babazad ə V. M. Kiçik Qafqazın civə yataqlarının geologiyası. 1974. Bakı, Azərnəşr, (rus dilində). 12. Babazad ə V. M. Azərbaycanın endogen filiz formasiyaları. 1990. Bakı, Azərnəşr, 13. Babazad ə V. M. Azərbaycanın civə, sürmə və mərgümüş yataqları. 2011. Bakı, Nafta-Press, 143 səh. (rus dilində). 14. Babazad ə V. M. Azərbaycan qızılı. 2003. Bakı, Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 454 səh. (rus dilində). 15. Əliqulla X. Kiçik Qafqazın Şərq yamaclarının yuxarı təbaşir çöküntül ərinin mikrofauna və stratiqrafiyası. Bakı 1996. “Elm” n əşriyyatı. 16. Əlizadə Q. "Azərbaycan geologiya tarixindən bəzi səhifələr”. "Az ərnəşr", "Bakı", 1961. Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 118 17. Az ərbaycanın geologiya və hidrelogiyası". "kıtab". "Katkova Türkiy ə N. ". "Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı", "Bakı", 1983. 18. "Zahiri C. M. Qaşqay M. ". "Nadir element yataqlarının geologiyası". "Azərneftnəşr", "Bakı", 1974. 19. V. M. Babazad ə. . Azərbaycanın bərk faydalı qazıntı yataqlarının geologiyası. . ADNA, Bakı, 1988. 20. M əmmədov T. Ə. , Kərimov V. Y. SSRİ geologiyası. Dərslik. Maarif, Bakı, 1987. 21. Sultanov Q. M. , Əhmədbəyli F. S. . SSRİ geologiyası. BDU, Bakı, 1960. 22. M əmmədov T. Ə. . SSRİ geologiyası. (Regional geologiya). Maarif, Bakı, 1975. 23. Sultanov Q. C, Mazanov C. C. Geologiya v ə xalq təsərrüfatının inkişafında onun əhəmiyyəti. Bakı, 1961. 24. Az ərbaycan əlvan metal yataqlarının geologiyası və mənşəyı. Bakı, Bakı, 1984. 25. Süleymanov S. M. . Az ərbaycan faydalı qazıntı yataqlarının geologiyası məsələləri. BDU, Bakı, 1981. 26. Əlizadə Q. Ə. , Məmmədov T. Ə. Azərbaycanın geologiya tarixind ən bə'zi səhifələr. Bakı, 1961 27. Əlizadə Q. Ə. , Məmmədov T. Ə. Azərbaycanın geologiya tarixind ən bəzi səhifələr. Kitab Palatası, Bakı, 1961. 28. Suleymanov S. ,Mahmudov Ə. "Faydalı qazıntı yataqlarının geologiyası. ". "Bakı", "Maarif. ", 1989. 29. Abramovic M. V. . "Çöl geologiyası". "Bakı", "Bakı", 1951. 30. Əlizadə Ə. ,Babayev M. "Ümumi geologiya. ". "dərslik. ". "Az ərnəşr", "Bakı", 1961. 31. S əfərov. E. “Füzuli rayonunun geoloji quruluşu”. Paritet qəzeti. Bakı. 2012 №20(1741). 32. S əfərov. E. “Beyləqan rayonunun geoloji quruluşu”. Paritet q əzeti. Bakı. 2012 №49(1770). Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 119 Münd əricat: I FƏSİL Az ərbaycanın geoloji quruluşu ........................................5 II FƏSİL Kiçik Qafqaz vilay ətinin geologiyası .............................20 III FƏSİL Yataq v ə Təzahürlər .......................................................30 İstifadə olunmuş mənbələrin siyahısı ......................... 117 Elnur İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 120 Elnur S əfərov ( Elnur İbiş oğlu Səfərov) Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları Korrektor: Səməd Cəfərov Kompü ter tərtibatçısı: Sadiq Şirinov Çapa imzalan mışdır: 22 oktyabr 2012-ci il Forma tı: 60x84 1/16 Mətbəə kağızı № 1 Fizi ki çap vərəqi: 9,5 Tira jı: 120 Qiyməti müqavilə ilə. Mü əllifin xüsusi və rəsmi razılığı olmadan bu kitabın və yaxud onun hər han sı bir hissəsinin təkrar çapı, yayılması, elektron və ya mexaniki üsulla sur ətinin çıxarılması qadağandır. Kitabda toxunulan mövzu haq qında fikirlərinizi, irad və təkliflərinizi aşa- ğıdakı elektron ünvana bildirməyiniz xahiş olunur. E-mail: elnur_pasha@bk.ru Document Outline
Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|