Паша Ибиш оьлу Сяфяров

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
28 
Gips, anhidrit yataqları Goranboy rayonunu Yuxarı Ağcakənd 
v
ə  Mənəş  kəndləri sahəsində  Təbaşir  çöküntüləri içərisində 
hemogen yolla 
əmələ gəlmiş və ayrı-ayrı ştoklardan ibarət olaraq 
ümumi ehtiyatları 65-70 mln. ton təşkil edir. Naxçıvan şəhərindən 
120  km.  c
ənub-şərqdə (Araz; gips) və Gəncə şəhərinin ətrafında 
(g
əc)  yataqların  sənaye  ehtiyatları  isə  A+B+C
1
 
kateriyası  üzrə 
t
əxminən  40632 min t.-dur.  
Bentonit gill
ərinin  çoxlu  yatağı  və  təzahürü məlumdur.  Ən 
böyük yatağı Qazax rayonunda (Daş Salahlı) müəyyən edilmişdir. 
Yataq 
əsasən hidrotermal məhlulların  Santon  yaşlı  vulkanitlərə 
t
əsirindən əmələ gəlmişdir. 
Tikinti  materialları  Azərbaycan  Respublikası  ərazisində 
çoxdur. 
Mişar  daşı  yataqlarının  (Qaradağ,  Güzdək, Dövlətyarlı, 
Dilağarda, Şahbulaq, Naftalan, Mərdəkan, Daş Salahlı, Zəyəm və 
s.  ) h
ələlik müəyyən  edilmiş  sənaye  ehtiyatı  (A+B+C
1
 
kateqoriyası  üzrə)  295836  min  t,  üzlük  daşının  ehtiyatları 
(Gülb
əxt,  Daşkəsən,  Şahtaxtı,  Gülablı,  Musaköy,  Söyqlu  və  s.  ) 
23951 min. m
3
 t
əşkil edir.  
Vulkan külü-tufu se
olit  xammalı  olub,  yatağı  (Aydağ)  Tovuz 
şəhərindən 7 km şimal-qərbdədir. Aydağ yatağının vulkan külü-
tufları  Orta  Santon-Kampan mərtəbəsinin karbonat çöküntüləri 
arasında  orta  qalınlığı  25-30m  olan  lay  şəklində  yatır.  Tuflarda 
20-08% yüks
ək silisiumlu seolitlər (klinoptilolitlər) müəyyən 
edilmişdir.  Yataq üzrə  onların  orta  miqdarı  55%-dir.  Aydağ 
yatağında  tufların  perspektiv  ehtiyatı  təxminən  20 mln.  t.  -dur. 
İncə  keramika, farfor-flyasis və  odadavamlı  material  istehsalı 
üçün  yararlı  Kotandağ  kaolinləşmiş  süxurlar  yatağı  Ağstafa 
rayonunda yerl
əşir.  Yataq güclü hidrotermal dəyişmiş 
kaolinl
əşmiş Konyak-Santon süxurlarından ibarətdir.  

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
29 
Barit  Az
ərbaycan  Respublikasında  təqribən  20  yatağı  və 
t
əzahürü  (Çovdar,  Başqışlaq,  Quşçu,  Tonaşen,  Zəylik, Azad, 
Çayk
ənd və s. ) var. Yataqları damar tiplidir.  
Yarımqiymətli və  rəngli  daşlar Kiçik Qafqazda Daşkəsən və 
Ordubad  rayonlarında  skarnlarda  (qranat,  ametist),  Gədəbəy 
(turmalin) v
ə Xanlar rayonlarında vulkanitlərində (xalsedan, əqiq, 
heliotrop) mü
əyyən  edilmişdir.  Əqiq toplantıları  Hacıkənd və 
Qazax çök
əkliklərinin  əsas və  orta tərkibli Üst Təbaşir 
vulkanitl
ərində  yuva, badam, damar və  linza  şəklindədir: Həm 
z
ərgərlik, həm də  texniki növlərinə  rast gəlinir.  Hacıkənd  əqiq 
yataqları qrupunun sənaye ehtiyatı 286,8 t.-dur. Bunun təxminən 
65,8 t.-u z
ərgərlik üçün yararlıdır.              
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
30 
 
 
 
 
 
III FƏSİL 
 
YATAQ V
Ə  
TƏZAHÜRLƏR 
 
 
 
 
 
 
 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
31 
K
əlbəcər rayonunda yerləşən  
perlit v
ə obsidian yataqları 
 
K
əlbəcər rayonu Perlit və  Obsidian yataq və  təzahürləri 
baxımından çox zəngindir. Rayon ərazisində yataq və təzahürlər 
müxt
əlif həcmdə  paylanmışlar.  Belə  ki, bunlardan bəziləri  daha 
böyük 
əraziləri  əhatə  edir.  Bunlara Keçəldağ,  Kiçik  dəvə  gözü, 
Böyük d
əvə gözü, Bazarçay yataqlarını misal göstərə bilərik. Bu 
yataqlar  geniş  əraziyə  yayılmaqla  yanaşı  daha  əlverişli  şəraitdə 
yerl
əşirlər.  Bu  yataqların  vulkan  şüşələri özlərinin xarici 
görünüşləri, daxili quruluşları, həmçinin mineroloji xüsusiyyətləri 
etibarı ilə müxtəlifdirlər.  
 
 
Perlit 
 
Yataqlarda aşkar edilən perlit əsasən boz, ağımtıl, qonuru və s. 
r
ənglərdə, habelə möhkəm, məsaməli və zolaqlı formalarda olub 
dig
ər şüşəvi süxurlardan kəskin fərqlənir. Obsidian isə qara, çox 
zaman tutqun-
boz,  açıq-qonuru, tüstülü və  s.  rənglərdə  olur. 
Ərazidə  aşkar  olunmuş  şüşə  parıltısına  malik olan obsidian 
özün
əməxsus sınma xüsusiyyəti daşıyır.  

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
32 
Perlit  yataqlarından  götürülmüş  sınaqların  spektral  analizləri 
n
əticəsində  məlum  olmuşdur  ki,  perlit  və  obsidianda müəyyən 
edil
ən elementlər demək olar ki, liparit və  traxioliparit 
süxurlarında da eyni dərəcədə yayılmışdır. Rayon daxilində aşkar 
edilmiş  yataqlardakı  perlit  özünün  effektli  istilik  qoruyucu 
xüsusiyy
əti ilə məhşurdur.  
 
 
Obsidian irizasiya növü 
 
G
ədəbəy mis kolçedan yatağı 
 
Yataq G
ədəbəy rayonu ərazisində  yerləşir.  Yataq tektonik 
c
əhətdən  şimal-qərb istiqamətdə  uzanmış  antiklinal  qırışıqlıqda 
yerl
əşib.  Yatağın  formalaşmasında  baş  Gədəbəy dərinlik 
qırılmasının və müxtəlif istiqamətli çat tektonikasının böyük rolu 
olmuşdur.  Yatağın  daxilində  15-ə  qədər  iri  filiz  ştoku  aşkar 
edilmişdir. Filizləşmələr 200 m.  dərinliyə qədər izlənilir. Ştoklar 
əsasən mis kolçedan,   kükürd kolçedan bəzən isə  mis, sink 
filizl
ərindən təşkil  olunmuşdur.  Yataq daxilində  dərinliyə  doğru 
getdikc
ə kükürd kolçedanı filizlərinin miqdarı artır. Yataqda əsas 
filiz miner
alları  pirit,  xalkopirit  və  sfalerit hesab olunur. 
Filizl
əşmənin tərkibində  ikinci dərəcəli minerallardan kvars və 

---