Pedagogika va psixologiya fakulteti

Kurs ishining maqsadlari:

1. Ota-onalar va bolalar ziddiyatlarini psixologik-pedagogik muammo sifatida o'rganish.

2. Ota-ona va bola munosabatlaridagi nizolarning sabablarini aniqlang.

3. Ota-onalar va bolalar nizolarini hal qilish usullarini aniqlang.

Kurs ishining ob'ekti: ota-onalar va bolalar ziddiyatlari.

Kurs ishining mavzusi: ota-onalar va bolalar nizolarining xususiyatlari va ularni hal qilish usullari.

Kurs ish usullari: adabiy manbalarni tahlil qilish, bibliografik metod, tahlil va umumlashtirish nazariy tushunchalar tadqiqot masalasi bo'yicha.

Kurs ishining tuzilishi va hajmi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan manbalar va ilovalar ro'yxatidan iborat.

Oilaviy nizolarning kelib chiqishi.

Ishlab chiqarish munosabatlari, jamiyat taraqqiyoti bir tomondan, odamlarning o’zlarida ro’y berayotgan ijtimoiy psixologik, fiziologik va boshqa o’zgarishlar odamlarning o’zaro muloqot munosabatlari doirasini ma’lum darajada chegaralanib qolishiga, ularda ajdodlarimizda kuzatilgan tabiiylikni ma’lum darajada buzilishiga va oqibatida inson ruhiyatida mumkin qadar hissiy, emotsional zo’riqishlarning yuzaga kelishiga asos bo’lmoqda. Bularning ta’siri oilaviy hayot va undagi psixologik iqlimda ham o’z ifodasini topadi.

Ota-onalar va bolalar nizolari muammosi va ularning bolaning shaxsiyatining rivojlanishiga ta'siri hozirgi zamonning asosiy muammolaridan biridir. Oila psixologiyasi va psixoterapiya. Oila insonga butun umri davomida hamroh bo'ladigan hodisalarning eng muhimi hisoblanadi. Uning shaxsga ta'sirining ahamiyati, uning murakkabligi, ko'p qirraliligi va muammoli tabiati aniqlanadi ko'p miqdorda turli yondashuvlar oilani o'rganishga, shuningdek, ilmiy adabiyotlarda topilgan ta'riflarga.

Konflikt bu odamlar o'rtasidagi shunday o'zaro ta'sir, bu ularning munosabatlarida qarama-qarshiliklarning paydo bo'lishi va to'qnashuvi bilan tavsiflanadi. U faqat unda ishtirok etuvchi tomonlarning o'zaro qarama-qarshiligi mavjud bo'lganda, ularning tajribalarining ichki va shaxslararo tarangligini eng yuqori darajada ifodalash bilan birga bo'ladi. Boshqa hollarda, konfliktli vaziyatni hal qilish yoki mojaroning oldini olish. Bu, shuningdek, munosabatlarning yomonlashishi, odamlar o'rtasidagi o'zaro tushunish va ishonchning yo'qolishi bilan bog'liq. Guruhda (kollektivda) va umuman jamiyatda ijtimoiy-psixologik iqlimni pasaytirish.

Konfliktli vaziyat tomonlarning manfaatlari va ehtiyojlarida qarama-qarshilikning mavjudligi bilan tavsiflanadi, ammo bu uzoq vaqt davomida tan olinmasligi mumkin. U konfliktdan oldingi va uni keltirib chiqaradigan sabablar va shartlarning umumiyligini aks ettiradi. Ota-onalar va bolalar munosabatlari sohasida bolalarni tarbiyalashda er-xotinlar o'rtasidagi munosabatlar omili muhim rol o'ynaydi. Ko'pincha ota-onalar o'rtasidagi nizolar bolalarning farovonligiga ta'sir qiladi. Turmush o'rtoqlarning bir-biridan doimiy noroziligi, intim munosabatlar sohasidagi muammolar ularning bolaga bo'lgan munosabatiga ta'sir qiladi va bola o'z navbatida uyg'unlikni his qiladi va uning xatti-harakati juda ziddiyatli bo'ladi.

Farzand va ota-ona munosabatlari bu belgilovchi muhit aqliy rivojlanish bola va uning shaxsiyatini shakllantirishni aniqlash. Ota-onalarning bolaga ta'siri ko'p jihatdan unga tarbiyaviy ta'sir ko'rsatish bilan bog'liq bo'lib, bola haqidagi g'oyalar ta'limning ichki (indikativ) asosidir. Har bir bola uchun o'ziga xos rivojlanishning ijtimoiy holatini shakllantirishda oilaning roli yaxshi ma'lum. Oilaviy ta'lim uslubi ota-onalarning qadriyat yo'nalishlari, munosabatlari, hissiy munosabat bolaga, ota-ona tomonidan bolani idrok etishning o'ziga xosligi va u bilan o'zini tutish usullari bolaning shaxsiyatining rivojlanishida muhim omil hisoblanadi. Oila ham ijobiy, ham harakat qilishi mumkin salbiy omil ta'lim. ijobiy ta'sir Bolaning shaxsiyati shundan iboratki, oilada unga eng yaqin odamlar onasi, otasi, buvisi, bobosi, ukasi, opa-singillaridan boshqa hech kim bolaga yaxshi munosabatda bo'lmaydi, uni sevmaydi va parvo qilmaydi. u haqida juda ko'p. Shu bilan birga, boshqa hech qanday ijtimoiy institut bolalarni tarbiyalashda oila kabi zarar etkaza olmaydi.

Oiladagi qulay iqlimga oila ichidagi muloqot kuchli ta'sir ko'rsatadi. Bu juda aniq. Bu, birinchi navbatda, oilaviy munosabatlarning ko'p qirraliligini (iqtisodiy, mafkuraviy, psixologik, jinsiy, axloqiy va tegishli), ularning tabiiyligi, doimiyligi, samimiyligi, chuqur yaqinligi, o'zaro manfaatdorligi, oila a'zolari hayotining barcha jabhalarini ta'minlashga qaratilganligini belgilaydi.

• 
  Turli xil oilaviy munosabatlar muhit;
  
• 
  Oila muhitiga ta'sirning tabiati;
  
• 
  Bu ta'sirlarni oila tomonidan idrok etishning o'ziga xosligi.
  

Shuning uchun muloqot oilaviy hayotga har tomonlama ta'sir qiladi. Tabiiyki, oila a'zolari bo'sh vaqtlarida eng faol muloqot qilishadi. Qulay psixologik iqlim oila birgalikda yaratilgan ma'naviy qadriyatlar uning har bir a'zosi uchun eng jozibali narsaga aylanishiga va moddiy ne'matlarning obro'-e'tibori yuqori bo'lib qolsa-da, ikkinchi o'ringa qo'yilishiga olib keladi. Albatta, oilaning kundalik tartibsizliklari ko'pincha boshqa noqulay sharoitlar bilan o'zaro munosabatda bo'lib, uning psixologik iqlimining noqulayligini keltirib chiqaradi. Biroq, kundalik farovonligi yuqori, ma'naviy hayoti zaif bo'lgan ko'plab oilalar psixologik noqulaylikni boshdan kechirmoqda. Oiladagi noqulay psixologik iqlim ruhiy tushkunlik, janjal, ruhiy zo'riqish, ijobiy his-tuyg'ularning etishmasligiga olib keladi. Agar oila a'zolari bu vaziyatni yaxshi tomonga o'zgartirishga intilmasa, oilaning mavjudligi muammoli bo'ladi.

Oila ijtimoiy tuzilma sifatida bir qator funksiyalarni bajarishi to’g’risida muayyan tasavvurga egamiz. Shundan kelib chiqqan holda oiladagi erkak va ayolning alohida o’ziga xos funksiyalari nimadan iborat ekanligi haqida savol tug’ilishi tabiiydir. Sharq xalqlarining ko’pchiligida, jumladan bizning o’zbek oilalarda ham erkaklar xonadon boshlig’i hisoblanadilar. Shuningdek oiladagi ma’naviy-maishiy muammolarni hal etish ham asosan erkaklarning zimmasidadir.

Tashqi ta’sir faktorlari ko’payib ketganligi bois, erkak yana bir muhim funksiyaga, ayniqsa o’g’il bola tarbiyasiga ma’sul ekanligini ba’zan unutib qo’yayotgan bo’lsa, ba’zan esa bunga vaqt orttirolmayapti. Ayolning oiladagi fundamental funksiyasi esa bola tug’ib tarbiyalash, ro’zg’or yuritish, oila mablag’larini, oila byudjetini oila a’zolarining ehtiyojlariga qarab to’g’ri taqsimlay bilishi hisoblanadi. Shuningdek, farzandlar ongi va xatti-harakatida orastalik, chevarlik estetik didni shakllantirish, mehnatkash va xushxulq qilib tarbiyalash ham onaning vazifasidir. Shu bilan birgalikda har ikkala jins vakillari uchun oiladagi yuzaga kelgan va kelishi mumkin bo’lgan nizolarni oldini ola bilish funksiyasi ham mavjuddir.

Bugun esa oilada otaning mavqeyini ham yuksaklarga ko’tarishni talab etmoqda. Chunki millat, xalq va jamiyat har bir oilalar taqdiriga befarq emasdir,

Bugun ba’zi bir o’zbek ayollari oilada hukmronlikni da’vo qilmoqda. Yangi kelinlar, yosh onalarning oilada gegemonlikka intilishi, o’z fikrini eriga o’tkazishga harakat qilishni normal holat deb bo’lmaydi. Turmush o’rtog’ini bolalari orasida izza qiluvchi, hatto bolalarini otasi aytganini bajarmaslikka undovchi ayollar, afsuski, ko’payib bormoqda. Erkakalarning vazifalarini bajarishi barobarida ayolning xarakterida erkakalashuv belgilari yuzaga kelmoqda. Dag’allashuv hissizlik, hattoki, so’kinishga moyillik belgilari sezilmoqdaki, natijada qizlarimiz erkaksimon, o’gillarimiz qizsimon bo’lib o’sish xavfi yuzaga kelmoqda.

Ayollarning ijtimoiy faoliyatdagi faollashuvi, uning oilaviy munosabatlariga ta’sir etishuviga olib kelishi mumkin bo’lgan muammolar kelib chiqmoqda, ayniqsa boshqaruv tizimidagi ayol salohiyati va uning mavqeyining shaxsiy fazilatlariga ta’siri masalalari sezilmoqda, bu jarayonda shaxsiy fazilatlarda ayollik fazilatlari (nazokatlilik, shirinso’zlik), erkaklik fazilatlari (qat’iyatlilik, qattiqqo’llik, tutgan joyidan kesishga intilish) ga erishish lozimligi ko’rinadi, yo’qsa ish faoliyatida samara kamdek tuyulishi mumkin.

Ayolning asosiy vaqti oila byudjetiga hissa qo’shishga sarflanayotgani bois, farzandlar tarbiyasi o’ziga yarasha bo’lib qolib, ko’pgina noxushliklar vujudga kelishiga sabab bo’lmoqda. Bolalarning shaxsiy muammolariga befarqlik, uning ichki dunyosi, manfaatlari, qiziqishlariga nisbatan loqaydlik ona va bola o’rtasida begonalashuv jarayonini keltirib chiqarmoqda. Erkaklar oilada o’z funksiyalarini munosib bajarishi uchun ularning muammolarini aniqlashi va hal qilishga harakat qilmoq lozim.

Mutaxassislarning fikricha, bugun O’zbekistonda erkaklar ayollarga nisbatan o’rtacha hisobda 5-8 yil kam umr ko’rishmoqda. Chunki ularning organizmi jismonan baquvvat bo’lsada, ma’naviy-maishiy muammolarga, qiyinchiliklarga nisbatan chidamsiz, Shuningdek, ular ruhan tushkunlikka tushganida, turli shaxsiy muammolarga duch kelganida ularni birlashtirib turuvchi markazlar, himoya qiluvchi tashkilotlar yo’q. Otalari, akalari bilan gaplashish noqulay va yoqimsiz bo’lgan mavzularda dardkash topolmay qiynalishadi, maxsus maslahatxonalarga va yetuk psixologlarga ehtiyoj sezishadi.

Ba’zi hollarda mijoz turi jihatdan kelin-kiyovlar mos kelmasada, lekin ular orasida hissiyot kuchi, psixologik-pedagogik bilim saviyasi, oilaviy hayotni mustahkamlashga intilish, tarbiya va madaniy saviya darajasi, o’zaro munosabat maromlari ularning o’zaro qovushishini, oilaning mustahkamligini ta’minlay oladi. Kelin-kiyovlarda altruizm ( mehr-muhabbat ) xudbinlikdan ustun bo’lsa, har qanday tafovut, kelishmovchilik oilaviy turmush uchun xavf tyg’dirmaydi. Shuningdek, psixologik qovushuvda markaziy o’rinni shaxs psixologiyasining tarkibiy qismlaridan biri bo’lgan fe’latvor va xarakter egallashi alohida ta’kidlanadi.

Oilaviy nizolarning eng xarakterlilaridan biri bu er va xotin o‘rtasidagi nizolardir. Xo'sh, eng ezgu niyatlar bilan bir-birla­rini sevib oila qurgan yoshlar nega oila qurishgandan keyin ularning o‘zaro munosabatlarida nizo-janjallar ro'y beradi? Ular nima uchun urushadilar? Umuman er-xotinlik hayotida nizolarsiz, urush-janjallarsiz ham yashasa bo'ladimi? Bu kabi savollarni yana ko'p davom ettirish mumkin.

Xalqimizda bir gap bor: oshsiz uy bo'lishi mumkin, lekin nizosiz uy bo'lmaydi. Faqat, nizoning nizodan farqi bor. Bu haqda quyida batafsil to‘xtalib o‘tamiz.

Haqiqatdan ham ilk bolalikdanoq ko'plab ertaklar eshitib, keyinchalik o'zlari ham ularni turli kitoblardan o'qib o'sgan yoshlar o‘zlarining bo'lajak oilaviy hayotlarini adekvat tasavvur eta olishlari mushkul. Chunki ertaklarda ham, kinofilmlarda ham qahramonlar bir-birlariga yetishgunlariga qadar ne-ne mashaqqatlarni, zahmatlarni boshlaridan kechirib, bu yo'lda duch kelgan qora kuchlarni yengib, oxir-oqibatda visolga erishadilar, el-u yurtga «qirq kecha-yu qirq kunduz to'y berib, murod-maqsadlariga erishadilar». Deyarli barcha ertaklar, filmlar. ayniqsa, bizning yoshlarimiz, qizlarimiz sevib tomosha qiladigan hind Filmlari, aksariyat hollarda shu tariqa yakunlanadi. Bunga sizlar ham ko'p martalab guvoh bo'lgansizlar.

Bundan tashqari aksariyat muvaffaqiyatli oilalarda tarbiya topgan yigit-qizlar o'z ota-onasi oilasini, ularning turmush tarzini, bir-birlarga nisbatan bo'lgan o'zaro munosabatlarini va qator shu kabilarni o'zlarining bo'lajak oilaviy havotlari uchun ideal deb olishadi va ular ham oila qurishganlaridan so'ng o'g'il bolalar xuddi o'z otasidek va qizlarimiz o'z onalaridek «ota», «оpа», «еr», «xotin» bo'lishni orzu qiladilar. Chunki ular o'z ota-onalari misolida, bir-birlariga nisbatan salbiy munosabatda boiuvchi, bir-birlari bilan nizolashib turuvchi er-xotinlarni ko'rmaganlar. Mabodo bunday vaziyatlar va nizolar yuza­ga kelib qolgudek bo'lsa ham ularning ota-onalari bu holatni farzandlariga sezdirmaslikka harakat qiladilar. Bundan tashqari ommaviy axborot vositalari orqali namunaviy ahil, baxtli oilalar haqida berib boriladigan materiallarda ham aksariyat hollarda er-xotinlik munosabatlarini bir yoqlama, faqat yaxshi tomon­dan ko'rsatish an’analari mavjud. Bularning hammasi yoshlarda oilaviy hayot haqida bir yoqlama ijobiy tasavvurlarning shakllanishiga asos bo'ladi.

Ma’lumki, bir-birlariga aynan o'xshash, mos ikki odamning bo'lishi mumkin emas, chunki shaxs va uning individualligi takrorlanmasdir. Shunday ekan ikki va undan ortiq shaxsdan (individ)dan tashkil topgan oila ham ikki, uch karra takrorlan­masdir. Bir oila uchun me’yorida bo'lgan shaxslararo munosa­batlar tizimi, ikkinchi bir oilaga mutlaqo mos kelmasligi, yoki biron-bir oila uchun u qadar ahamiyatga ega bo'lmagan nizo va uning sababi boshqa oila a’zolarining o'zaro munosabatlarida jiddiy oqibatlar olib kelishi mumkin va hokazo.

Shunday ekan jamiki oilalarga xos bo'lgan nizolar va ularning sabablarini yagona bir o'lcham yoki xarakteristika bi­lan ko'rsatib berish masalasi ham mantiqqa to'g'ri kelmaydigan ishdir. Lekin turli toifadagi oilalarni o'rganish, ular a’zolarining o'zaro munosabatlarini taqqoslash va shu kabilar asosida ayrim nisbiy xulosalarga, mulohazalarga kelish mumkinki, shu nisbiylikdan har bir odam o'zi uchun nisbatan «tegishli» xulosalar chiqarib olishi lozim bo'iadi. Shuning uchun, biz quyida oilaviy munosabatlar, oiladagi nizolar haqida fikr yuritar ekanmiz, ularning barcha oilalarga mutloq tegishli bo'lishligini (ekanligini) da’vo qilolmaymiz.

Shunday ekan jamiki oilalarga xos bo'lgan nizolar va ularning sabablarini yagona bir o'lcham yoki xarakteristika bi­lan ko'rsatib berish masalasi ham mantiqqa to'g'ri kelmaydigan ishdir. Lekin turli toifadagi oilalarni o'rganish, ular a’zolarining o'zaro munosabatlarini taqqoslash va shu kabilar asosida ayrim nisbiy xulosalarga, mulohazalarga kelish mumkinki, shu nisbiylikdan har bir odam o'zi uchun nisbatan «tegishli» xulosalar chiqarib olishi lozim bo'iadi. Shuning uchun, biz quyida oilaviy munosabatlar, oiladagi nizolar haqida fikr yuritar ekanmiz, ularning barcha oilalarga mutlaq tegishli bo'lishligini (ekanligini) da’vo qilolmaymiz. Quyidagilar ham bizning nisbiy mulohazalarimizdir.