Pirandello'nun psikolojik rölatiVİZMİ Doç. Dr. Durdu k u n d a k ç I i ö y k ü L e r
Yüklə 213,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
| PİRANDELLO'NUN PSİKOLOJİK RÖLATİVİZMİ Doç. Dr. Durdu K U N D A K Ç I I - Ö Y K Ü L E R Küçük yaşlarda, arkadaşlarıyla oynadığı oyunlar yazarak yazınsal yaşama adım atan Luigi Pirandello, bunu şiirle sürdürmüş, sonra çok sayıda öykü, roman ve oyunlar yazmıştır. Ününü oyunları ile, önce İ t a l ya dışında kazanmış, Birinci Dünya Savaşından sonra, italya da ona edebiyat alanında hak ettiği yeri vermiştir. Ölümünden i k i y ı l önce (1934) de Nobel Edebiyat Ödülünü alan üçüncü italyan yazarı olmuştur. Daha çok bir oyun yazarı olarak ün kazanmış olan Pirandello'nun romanları ve öyküleri de, en az oyunları kadar, belki de daha fazla değer lidir. Birçok eleştirmene göre Pirandello'nun en başarılı olduğu alan öy kü alanıdır 1 . İşte ben, yukarıdaki başlık altında, aslında Pirandello'nun öykü, roman ve oyunlarının bellibaşlılarını incelemek üzere tasarladığım ancak, özellikle yazıların basılması konusunda ortaya çıkan koşulların zorlaması ile, öyküler, romanlar ve oyunlar olmak üzere üçe bölmek zo runda kaldığım çalışmamın birinci bölümünü oluşturan bu yazımda, bu 1 Pirandello'nun öykülerinin, roman ve oyunlarından daha başarılı olduğunu belirten bir çok yazar var, ben buraya yalnızca birkaç tanesini alıyorum (Fazla bilgi için bkz. Franco Zan- grilli: L'arte novellistica di Pirandello, Longo Editöre, Ravenna 1983, s. 7-43 passim). "Bunlar (öyküler) ona (Pirandello'ya) Avrupa yazınında birinci konumda bir yer edinme hakkını verirler. Başka dillere çevrilseler, (yazarın) ününe, büyük ölçüde karmaşık olan tiyatro sundan çok daha sağlam bir temel oluştururlardı. Ne var ki avrupalı yazıncı ve eleştirmenler Pirandello'nun oyunlarından başka yapıtlarmı pek tanımıyorlar (A. Janner: Luigi PirandeUo, La Nuova Italia Editrice, Firenze 1967, s. 10). ; " B ü t ü n dünyanın ve bütün zamanların öykücüleri arasında pek azı onunla boy ölçüşebilir" (Giuseppe Morpurgo: Luigi Pirandello-Novelle, Edizioni Scolastiche Mondadori, Milano 1964, s. 22). "Görüldüğü gibi Pirandello öykünün dahisidir" (G.B. Angioletti: Luigi PirandeUo, narra- tore e drammaturgo, ERI-Edizioni RAİ,' Torino 1964, s. 25). "Pirandello, romancı olarak, hiç kuşkusuz öykücü Pirandello'den daha az değerlidir" (Gae- tano Munafö: Conoscere Pirandello, Le Monnier, Firenze 1987, s. 64).
180 DURDU KUNDAKÇI güzel öykülerden bir bölümünü, pirandellizmin köşetaşlarından b i r i olan psikolojik rölativizm açısından incelemeye çalışacağım. Sayıları ikiyüzkırkaltıda 2 kalan öykülerinin i l k bölümü saf gerçekçi nitelikte olup, daha çok, Sicilya'yı konu alan öykülerdir. Pirandello, adasının köylülerini, küçük kentsoylularını anlattığı öykülerinde daha severen, daha neşeli bir hava içindedir. Çoğu kez anlattığı kahramanların arasındadır, onlardan birisidir. Bu neşeli havayı, kentlere taşıdığı kah ramanlarında da aynen sürdürmek istediğinde başardı olamaz. Çünkü kentli kahramanları, birbirine yabancı kişilerin oluşturduğu o kalabalık içinde, canı sıkıldığında, karşısına geçip rahatlayabileceği bir doğal güzel lik, dertleşebileceği bir tanıdık bulamayan şanssız, karamsar insanlara dönüşür. Nitekim Pirandello'nun kendisi de, günlük yaşamındaki yapay lığı nedeniyle, Roma'yı sevmekte epeyce zorluk çekmiştir. Yapıtlarında sergilemeye çalıştığı bu kentli kahramanların, çoğu zaman, Pirandello tarafından kendi durumları üzerinde düşünmeye, ah lakî ve ekonomik sıkıntılarına bir çıkış yolu bulmak için kafa yormaya zorlandıklarını görürüz. Bu şanssız kişiler umutsuzluktan manyaklaşır, aşağılanan büinçlerini rahatlatmak için intikamcı olurlar. Ve küçücük bir dış etki yeter onları kızdırıp harekete geçirmek için. Örneğin, Marsina stretta (Dar frak) adlı öyküde, bir kız öğrencisinin nikah şahitliğini yapacak olan bir profesör, tören için bir frak kiralar. Ancak ölçüleri küçük gelen frakın bir kolu giyer giymez omuzundan sö külür. Profesörün buna çok canı sıkılır, ama onarılmasını bekleyecek zamanı olmadığı için, üzerine bir pardesü geçirerek kızın evine gider. Oysa evde de bir başka sürpriz beklemektedir onu; geceleyin kızın annesi ölmüştür birdenbire ve oğlanın ailesi, bu üzücü durumdan yararlanarak, zaten pek istemedikleri bu nikahı erteletmek ya da, olabilirse, ondan bütünüyle vazgeçmek istemektedir. Sökülen frak yüzünden cinleri te pesine çıkmış olan profesör, bu ikiyüzlü davranışa karşı çıkarak, nikah töreninin hemen o gün yapılmasını sağlar. 2 Pirandello'nun değişik yerlerde çıkan öyküleri, 1894'den başlayarak, kitap halinde ya yınlanmaya başlar. 1922'de Pirandello yazdığı ve yazacağı bütün öykülerini Novelle per un anno (Bir yıllık öyküler) genel başlığı altında toplamaya karar verir. Bu iş için de Bemporad yayınevi ile anlaşır. Bemporad yayınevi, yazarın tasarladığından farklı olarak, öykülerin tümünü, her biri onbeş öykü içeren yirmidört ciltte toplamaya karar verir ve, 1922-1928 yılları arasında i l k onüç cildi yayınlar. Daha sonra devreye Mondadori yayınevi girer. Sonunda, yazarın ölümü ile sayıları ikiyüzkırkaltıda kalan öykülerin tümü, Mondadori yayınevi tarafından, 1937 ve 1938 yıllannda olmak üzere, yine aynı ad altında i k i büyük ciltte toplanmıştır.
PİRANDELLO'NUN PSİKOLOJİK RÖLATÎVİZMÎ 181 Yine bu döneme ait Pensaci, Giacominol ( i y i düşün Giacomino!) adlı bir başka öyküde de, bu kez iyice yaşlanmış, yorgun bir profesör (Pirandello'nun yapıtlarında sayısız profesör tipleri vardır) bütün kent halkının pis pis sırıtmasına ya da ikiyüzlü yaklaşımlarına aldnmaksızın ilişkiye girdiği işsiz güçsüz bir delikanlıdan bebek bekleyen bir genç kızla evlenerek onu evine alır. Bu iyiliksever adamın amacı, ölümünden sonra, i k i gencin yasal olarak birleşmesine olanak sağlayacak ve doğacak ço cuğun geleceğini sağlama alacak bir şeyler bırakmak ve böylece, ona ahlâk dersi vermeye kalkışan ikiyüzlü halktan intikam almaktır. Bunlar ve öteki birçok öyküsünde Pirandello'nun yaşam karşısın da yenik düşmüş kimseleri, "yenilmişleri' dolaylı biçimde savunduğu görülür. Ancak Pirandello'nun yenilmişleri, Verga'nın, şansının yaver gitmemesi ya da aşırı tutkusu nedeniyle mutsuzluğa düşen yenilmişle rinden farklıdır. Ayrıca temsilciliğini Verga'nın yaptığı ve o dönemde, etkisini halâ sürdüren nesnel, saf gerçekçilik akımı (verismo) yerini, ya vaş yavaş, insancıl değerler konusunda daha derin ve daha öanel bir duy guya bırakmaya başlamıştır. Bu yeni duygu ve düşünceye göre, insan ların mutsuzluğu, mutluluğun erişilmez olmasından kaynaklanmak tadır.
Zamanla olgunlaşan Pirandello, yalnızca gördüklerini aktaran saf gerçekçilikten uzaklaşarak daha içsel, daha içgözlemci bir anlatıma geçer. Yapıtlarında sıkça görülen garip ve trajikomik olaylar onu pek pek fazla ilgilendirmez. Onu asıl ilgilendiren kişilerin karakteridir ve bunu da rastlantılık davranışlarda değil, dikkatli bir psikolojik inceleme sonucunda yakalamaya çalışır. Herhangi bir olayın geıçekliği, herhangi bir değerlendirmenin doğruluğu kesin olarak saptanması zor şeylerdir. Çünkü bunları değerlendiren kişiye, dahası bu kişinin içinde bulunduğu r u h durumuna göre, hep farklı sonuçlar verir bu değerlendirme. Piran- dello'ya göre olay, kendi başına hiç bir anlam ifade etmez, önemli olan bizim ona getirdiğimiz yorum ve hakkında yaptığımız değerlendirmedir. Bu yorum ve değerlendirmelerde, işin içine ruh durumu girdiğine, bu da tutkulara bağlı olarak çok farklı biçimlerde ortaya çıkabildiğine göre, aynı bir olay hakkındaki değedendirmele. de çok farklı biçimlerde ola bilecektir. Bu durumda, yorum ve değerlendirmeler farklı farklı olacağına göre, k i m haklı olacaktır ? Doğruyu söyleyen kimdir ? Hem herkes, hem de hiç kimse. Çünkü herkes, tek tek, o olayda kendi gerçeğini, kene; doğ rusunu görecektir: k i m i korktuğunu, kimi arzuladığını, kimi de düşledi ğini. Böylece Piıandello, herkes için geçerli, kesin bir gerçek saptamanın Yüklə 213,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|